Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) tại các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương với 25 trường THCS, 477 lớp và hơn 20.000 học sinh, đang trong quá trình triển khai đổi mới PPDH nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy công tác quản lý hoạt động đổi mới PPDH còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ và chưa phát huy hết tiềm năng của đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý hoạt động đổi mới PPDH theo tiếp cận quản lý sự thay đổi tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Hải Dương, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH và chất lượng dạy học. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022, khảo sát 175 cán bộ quản lý và giáo viên tại 5 trường THCS tiêu biểu.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý đổi mới PPDH, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn của giáo viên, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, đồng thời hỗ trợ hiệu trưởng và các cán bộ quản lý nhà trường trong việc điều hành hoạt động đổi mới một cách hiệu quả, bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết quản lý sự thay đổi của Kurt Lewin với mô hình ba giai đoạn: tan băng, thay đổi và đóng băng trở lại, cùng 11 bước quản lý sự thay đổi được Đặng Xuân Hải cụ thể hóa. Lý thuyết này giúp hiểu rõ quá trình và các yếu tố ảnh hưởng đến việc triển khai đổi mới PPDH trong nhà trường.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các khái niệm về quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học và đổi mới PPDH, trong đó nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong quản lý sự thay đổi, tổ chức thực hiện và duy trì đổi mới PPDH. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý sự thay đổi, đổi mới phương pháp dạy học, quản lý hoạt động dạy học, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới PPDH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Khảo sát bằng bảng hỏi với 175 đối tượng gồm 160 giáo viên và 15 cán bộ quản lý tại 5 trường THCS trên địa bàn thành phố Hải Dương.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên để thu thập thông tin chi tiết.
  • Quan sát thực tế các tiết dạy đổi mới phương pháp.
  • Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, chính sách liên quan đến đổi mới PPDH và quản lý giáo dục.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, đánh giá mức độ sử dụng các phương pháp dạy học, hiệu quả đổi mới, và các yếu tố ảnh hưởng. Thang đánh giá gồm các mức độ: Tốt, Khá, Trung bình, Yếu; và mức độ ảnh hưởng: Ảnh hưởng, Ít ảnh hưởng, Không ảnh hưởng. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS tiêu biểu trên địa bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đa dạng phương pháp dạy học được sử dụng: Giáo viên tại các trường THCS Hải Dương sử dụng đa dạng các PPDH với điểm trung bình chung khoảng 3 trên thang 4. Phương pháp dạy học theo nhóm được áp dụng nhiều nhất với điểm trung bình 3.68, tiếp theo là phương pháp nêu vấn đề (3.56). Tuy nhiên, phương pháp thuyết trình truyền thống vẫn chiếm tỷ lệ cao với điểm trung bình 3, cho thấy sự kết hợp giữa phương pháp truyền thống và hiện đại.

  2. Hiệu quả đổi mới PPDH được đánh giá tích cực: Có 58,5% giáo viên đánh giá hiệu quả đổi mới PPDH là rất tốt, 35,7% đánh giá tốt, không có ý kiến cho rằng đổi mới không hiệu quả. Điều này phản ánh sự chuyển biến tích cực trong hoạt động dạy học tại các trường THCS.

  3. Hoạt động hướng tới đổi mới PPDH diễn ra mạnh mẽ: Các hoạt động như sự quan tâm của các cấp quản lý (đạt 85,82%), trình độ năng lực giáo viên (80,75%), thái độ và hứng thú của giáo viên (78,71%) đều được đánh giá cao, cho thấy môi trường hỗ trợ đổi mới PPDH đang được xây dựng tích cực.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc đổi mới PPDH: Sự phát triển của công nghệ, khoa học kỹ thuật và thay đổi cách tiếp cận trong đánh giá học sinh là hai yếu tố tác động mạnh nhất với điểm trung bình lần lượt là 2.88 và 2.71 trên thang 3. Các quy định của Bộ GD&ĐT và yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng có ảnh hưởng lớn, với tỷ lệ ý kiến đồng thuận trên 85%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc áp dụng đa dạng PPDH hiện đại như dạy học theo nhóm, dự án đã được giáo viên quan tâm và sử dụng, phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục hiện đại và yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, phương pháp truyền thống vẫn chiếm tỷ lệ lớn, phản ánh sự chuyển đổi còn chậm và cần có sự hỗ trợ, bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên hơn.

Hiệu quả đổi mới PPDH được đánh giá tích cực cho thấy các hoạt động quản lý và chỉ đạo đổi mới đã có tác động tích cực đến chất lượng dạy học. Sự quan tâm của các cấp quản lý và năng lực của giáo viên là những nhân tố then chốt tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới.

Các yếu tố khách quan như công nghệ và thay đổi trong đánh giá học sinh thúc đẩy giáo viên phải điều chỉnh phương pháp dạy học, đồng thời các quy định chính sách tạo khung pháp lý vững chắc cho đổi mới. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng quản lý sự thay đổi là yếu tố quyết định thành công của đổi mới PPDH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học, biểu đồ tròn về đánh giá hiệu quả đổi mới, và bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng với điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn thường xuyên về các PPDH hiện đại, đặc biệt là dạy học theo nhóm, dự án và phương pháp tích cực hóa người học nhằm nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng đổi mới của giáo viên. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: Phòng GDĐT phối hợp với các trường.

  2. Xây dựng kế hoạch quản lý đổi mới PPDH theo tiếp cận quản lý sự thay đổi: Hiệu trưởng cần chủ động lập kế hoạch đổi mới PPDH cụ thể, có lộ trình rõ ràng, phân công nhiệm vụ cho tổ chuyên môn và giáo viên, đồng thời thiết lập hệ thống đánh giá, kiểm tra và điều chỉnh kịp thời. Thời gian: lập kế hoạch đầu năm học; Chủ thể: Ban giám hiệu nhà trường.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đảm bảo trang thiết bị, công nghệ thông tin phục vụ đổi mới PPDH được trang bị đầy đủ, hiện đại, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. Thời gian: trung hạn 2-3 năm; Chủ thể: Sở GDĐT, UBND thành phố, nhà trường.

  4. Khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh và phụ huynh: Tuyên truyền, phổ biến về đổi mới PPDH để tạo sự đồng thuận, hỗ trợ từ phụ huynh và học sinh, đồng thời phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập. Thời gian: liên tục; Chủ thể: nhà trường, giáo viên chủ nhiệm.

  5. Xây dựng văn hóa đổi mới trong nhà trường: Lưu trữ hồ sơ đổi mới PPDH, tổ chức sơ kết, rút kinh nghiệm định kỳ để duy trì và phát triển bền vững các kết quả đổi mới, đồng thời tạo động lực cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý. Thời gian: hàng học kỳ; Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý nhà trường: Nhận thức sâu sắc về vai trò quản lý sự thay đổi trong đổi mới PPDH, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học.

  2. Giáo viên THCS: Nắm bắt các phương pháp dạy học hiện đại, hiểu rõ yêu cầu đổi mới PPDH và cách thức phối hợp với quản lý nhà trường để thực hiện đổi mới hiệu quả.

  3. Chuyên viên phòng giáo dục và đào tạo: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ các trường trong việc triển khai đổi mới PPDH theo hướng quản lý sự thay đổi.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đổi mới PPDH, đặc biệt là tiếp cận quản lý sự thay đổi trong giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý sự thay đổi trong đổi mới PPDH là gì?
    Quản lý sự thay đổi là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động nhằm thực hiện và duy trì sự đổi mới PPDH trong nhà trường, giúp thích ứng với yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

  2. Tại sao phải đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS?
    Đổi mới PPDH giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 và xu thế phát triển xã hội.

  3. Những phương pháp dạy học nào được sử dụng phổ biến hiện nay?
    Phương pháp dạy học theo nhóm, nêu vấn đề, dự án và trò chơi được áp dụng nhiều bên cạnh phương pháp thuyết trình truyền thống, tạo sự đa dạng và hiệu quả trong dạy học.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc đổi mới PPDH?
    Sự phát triển của công nghệ, khoa học kỹ thuật và thay đổi cách tiếp cận trong đánh giá học sinh là những yếu tố khách quan tác động mạnh mẽ đến việc đổi mới PPDH.

  5. Làm thế nào để duy trì hiệu quả đổi mới PPDH lâu dài?
    Cần xây dựng văn hóa đổi mới trong nhà trường, lưu trữ hồ sơ, tổ chức đánh giá, rút kinh nghiệm định kỳ và tiếp tục bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý để duy trì và phát triển bền vững kết quả đổi mới.

Kết luận

  • Đổi mới phương pháp dạy học tại các trường THCS thành phố Hải Dương đã được triển khai với đa dạng phương pháp, trong đó dạy học theo nhóm và nêu vấn đề được áp dụng hiệu quả.
  • Quản lý hoạt động đổi mới PPDH theo tiếp cận quản lý sự thay đổi là yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả đổi mới và chất lượng dạy học.
  • Các yếu tố khách quan như công nghệ và chính sách giáo dục mới tác động mạnh mẽ đến việc điều chỉnh phương pháp dạy học.
  • Cần có các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng kế hoạch quản lý và phát huy vai trò của học sinh, phụ huynh.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình và giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ các trường THCS tại Hải Dương trong việc quản lý và thực hiện đổi mới PPDH hiệu quả, bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và phòng giáo dục cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.