Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc phát triển năng lực học sinh (NLHS) trở thành mục tiêu trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Tại các trường trung học cơ sở (THCS) thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên, hoạt động dạy học nội dung Giáo dục địa phương (GDĐP) theo tiếp cận phát triển năng lực học sinh được xem là một trong những giải pháp quan trọng để gắn kết kiến thức với thực tiễn địa phương, đồng thời phát huy phẩm chất và năng lực của học sinh. Thành phố Điện Biên Phủ hiện có 24 trường THCS với đội ngũ cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) trên 1.000 người, 100% đạt chuẩn và trên chuẩn, cơ sở vật chất được đầu tư nâng cấp với 95,9% phòng học kiên cố. Năm học 2021-2022, toàn thành phố có 4.026 học sinh tham gia đánh giá xếp loại năng lực với tỷ lệ học sinh đạt năng lực tốt chiếm khoảng 42,07%.

Tuy nhiên, thực trạng dạy học GDĐP tại các trường THCS vẫn còn nhiều hạn chế, như việc áp dụng phương pháp dạy học truyền thống, chưa phát huy tối đa vai trò trung tâm của học sinh, và công tác quản lý dạy học chưa đồng bộ, thiếu sự đổi mới phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận phát triển năng lực học sinh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THCS thành phố Điện Biên Phủ trong giai đoạn từ tháng 11/2022 đến tháng 6/2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực học sinh và lý thuyết quản lý giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh nhấn mạnh việc chuyển đổi từ giáo dục truyền thụ kiến thức sang giáo dục phát triển năng lực, trong đó học sinh là trung tâm của quá trình học tập, được khuyến khích vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tiễn. Khái niệm năng lực được hiểu là sự vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết hiệu quả các vấn đề trong thực tế. Tiếp cận năng lực là hướng tiếp cận đầu ra của chương trình giáo dục, tập trung vào việc hình thành các năng lực cần thiết cho học sinh.

Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào các chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả, đạt mục tiêu đề ra. Quản lý dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích của CBQL nhằm điều phối, hỗ trợ và kiểm soát quá trình dạy học để phát triển năng lực học sinh.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: năng lực học sinh, tiếp cận năng lực, dạy học nội dung giáo dục địa phương, quản lý dạy học, phương pháp dạy học tích cực, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, tác giả phân tích, tổng hợp các văn bản pháp luật, chính sách giáo dục, tài liệu khoa học liên quan đến quản lý giáo dục và dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh. Về thực tiễn, nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý dạy học nội dung GDĐP tại 5 trường THCS trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ.

Nguồn dữ liệu chính gồm: bảng hỏi khảo sát ý kiến của 30 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) và 50 giáo viên dạy nội dung GDĐP lớp 7; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; nghiên cứu sản phẩm giáo dục như giáo án, kế hoạch dạy học và kết quả học tập của học sinh. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát, tính toán giá trị trung bình và phân tích mức độ thực hiện các nội dung quản lý.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2022 đến tháng 6/2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc thực trạng quản lý dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS thành phố Điện Biên Phủ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh: Kết quả khảo sát cho thấy 67,5% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực là rất quan trọng, 26,25% đánh giá quan trọng, chỉ 6,25% cho rằng ít quan trọng. Điều này phản ánh sự đồng thuận cao về vai trò của GDĐP trong phát triển năng lực học sinh.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học nội dung GDĐP: Trung bình mức độ thực hiện mục tiêu dạy học được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình từ 2,93 đến 3,22 trên thang điểm 5. Cụ thể, 87,3% học sinh lớp 6 đạt kết quả rèn luyện tốt và 36,2% đạt kết quả học tập tốt, trong khi 42,07% học sinh các lớp 7,8,9 đạt năng lực tốt. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 6-7% học sinh chưa đạt yêu cầu, cho thấy cần cải thiện chất lượng dạy học.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dự án, trải nghiệm thực tế còn hạn chế. Một số giáo viên vẫn sử dụng phương pháp truyền thống, chưa phát huy hết tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Hình thức tổ chức dạy học chưa đa dạng, chưa tận dụng tối đa môi trường thực tế địa phương để phát triển năng lực học sinh.

  4. Quản lý dạy học nội dung GDĐP: Công tác quản lý của hiệu trưởng và các tổ chuyên môn còn nhiều bất cập, chưa có kế hoạch phân công chuyên môn rõ ràng, chưa tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên một cách thường xuyên. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học chưa được thực hiện đồng bộ và khoa học, thiếu bộ tiêu chí đánh giá phù hợp với tiếp cận năng lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, nhận thức của một số cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của GDĐP chưa đồng đều, ảnh hưởng đến sự đầu tư và chỉ đạo thực hiện. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục địa phương ở các tỉnh khác, kết quả tại Điện Biên Phủ tương đồng về mặt nhận thức nhưng thấp hơn về mức độ đổi mới phương pháp dạy học và quản lý.

Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học GDĐP tuy được cải thiện nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu tổ chức các hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa. Điều này hạn chế khả năng phát triển năng lực thực hành và vận dụng kiến thức của học sinh. Ngoài ra, sự đa dạng về đặc điểm tự nhiên, văn hóa, lịch sử của địa phương đòi hỏi các trường phải có sự linh hoạt trong xây dựng nội dung và phương pháp dạy học, điều mà hiện nay chưa được chú trọng đúng mức.

Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ quan trọng của GDĐP, biểu đồ tròn phân bố kết quả học tập và năng lực học sinh, cũng như bảng tổng hợp mức độ thực hiện các nhiệm vụ quản lý dạy học. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong thực trạng quản lý và dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức, kiểm tra đánh giá và đổi mới phương pháp dạy học. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học dự án, trải nghiệm thực tế, dạy học giải quyết vấn đề, kết hợp tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh địa phương nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh. Các trường cần xây dựng kế hoạch cụ thể và hỗ trợ trang thiết bị phù hợp trong vòng 1 năm học.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá phù hợp với tiếp cận năng lực học sinh, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, sử dụng đa dạng hình thức đánh giá như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá của giáo viên và cộng đồng. Thực hiện ngay từ đầu năm học và duy trì liên tục.

  4. Huy động sự tham gia của các lực lượng giáo dục và cộng đồng: Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc tổ chức dạy học nội dung GDĐP, tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động thực tiễn, nghiên cứu địa phương, góp phần nâng cao ý thức và trách nhiệm với quê hương. Chủ động xây dựng các chương trình hợp tác trong vòng 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh, từ đó xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hiệu quả hơn.

  2. Giáo viên dạy các môn liên quan đến giáo dục địa phương: Cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp dạy học tích cực, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy, phát huy vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục: Là tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu hơn về quản lý giáo dục địa phương và phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp sở, phòng giáo dục: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, kiểm tra, đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần dạy học nội dung Giáo dục địa phương theo tiếp cận năng lực học sinh?
    Dạy học theo tiếp cận năng lực giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó hình thành phẩm chất và năng lực cần thiết để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống và nghề nghiệp.

  2. Những phương pháp dạy học nào phù hợp với nội dung Giáo dục địa phương?
    Các phương pháp tích cực như dạy học dự án, dạy học giải quyết vấn đề, trải nghiệm thực tế, và dạy học tình huống được đánh giá cao vì giúp học sinh chủ động, sáng tạo và phát triển năng lực toàn diện.

  3. Vai trò của cán bộ quản lý trong quản lý dạy học nội dung GDĐP là gì?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, phân công chuyên môn, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra đánh giá và điều chỉnh hoạt động dạy học nhằm đảm bảo thực hiện hiệu quả chương trình GDĐP theo tiếp cận năng lực.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực?
    Đánh giá kết hợp nhiều hình thức như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá của giáo viên và cộng đồng, dựa trên bộ tiêu chí đánh giá năng lực học sinh, bao gồm năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học nội dung GDĐP?
    Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý và dạy học nội dung GDĐP.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học nội dung Giáo dục địa phương theo tiếp cận phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS thành phố Điện Biên Phủ còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp dạy học và công tác kiểm tra đánh giá.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của GDĐP là tích cực nhưng chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học được cải thiện nhưng chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường kiểm tra đánh giá và huy động sự tham gia của cộng đồng.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn tiếp theo nhằm nâng cao chất lượng dạy học nội dung GDĐP, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Call-to-action: Các trường THCS và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai ngay các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý và dạy học nội dung Giáo dục địa phương theo tiếp cận phát triển năng lực học sinh, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, sáng tạo và bền vững.