Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 29-NQ/TW và Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở cấp tiểu học trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Môn học này được triển khai từ lớp 1 đến lớp 3, với tổng số 70 tiết/năm học, nhằm giúp học sinh hình thành kiến thức cơ bản về thế giới tự nhiên và xã hội, phát triển năng lực khoa học và phẩm chất cá nhân. Tại thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, việc quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 được đánh giá là có những thành tựu nhất định nhưng vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả học tập và chất lượng giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 7 trường tiểu học thuộc 4 cụm chuyên môn, chủ yếu nghiên cứu sâu về chương trình lớp 1 và lớp 2 trong năm học 2021-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Theo Nguyễn Lộc và Trần Khánh Đức, quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học là tác động có tổ chức của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đến hoạt động dạy và học nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục.

  • Lý thuyết dạy học tích cực và phát triển năng lực: Chương trình giáo dục phổ thông 2018 tiếp cận định hướng năng lực, nhấn mạnh việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, trò chơi học tập, đóng vai, động não và bàn tay nặn bột. Mục tiêu là giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển tư duy phản biện và kỹ năng xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 7 trường tiểu học tại thành phố Thái Nguyên, gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Dữ liệu được thu thập qua phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và tham vấn chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng các bảng biểu, thang đo khoảng dựa trên giá trị trung bình để đánh giá thực trạng quản lý và dạy học. Phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn 7 trường tiểu học đại diện cho 4 cụm chuyên môn, đảm bảo tính đa dạng về đặc điểm địa bàn và quy mô trường. Cán bộ quản lý và giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2021-2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học môn Tự nhiên và Xã hội: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên tại các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, còn khoảng 15-22% chưa nắm vững hoặc hiểu chưa sâu sắc, ảnh hưởng đến việc tổ chức dạy học.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Việc lập kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội được thực hiện ở mức trung bình với điểm trung bình khoảng 3,2 trên thang 5. Tổ chức thực hiện và chỉ đạo triển khai có điểm trung bình lần lượt là 3,0 và 2,9, cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc phối hợp và giám sát hoạt động dạy học.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: Giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình (chiếm khoảng 60%), trong khi các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, trò chơi học tập, đóng vai chỉ được áp dụng dưới 40%. Hình thức dạy học trải nghiệm và tham quan còn hạn chế do thiếu điều kiện cơ sở vật chất.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Khoảng 70% giáo viên áp dụng đa dạng hình thức đánh giá, kết hợp đánh giá quá trình và tổng kết. Tuy nhiên, việc đánh giá năng lực và thái độ học sinh chưa được thực hiện đồng đều, còn tập trung nhiều vào kiến thức lý thuyết.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Về chủ quan, nhận thức chưa đồng bộ và kỹ năng quản lý, đổi mới phương pháp của một số cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế. Về khách quan, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ, kinh phí đầu tư còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học tại các địa phương khác, kết quả tương đồng về việc cần tăng cường đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao năng lực quản lý. Việc sử dụng biểu đồ so sánh mức độ áp dụng các phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập giữa các trường sẽ minh họa rõ nét hơn sự khác biệt và điểm cần cải thiện.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại thành phố Thái Nguyên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học và đổi mới phương pháp dạy học tích cực theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, trò chơi học tập, đóng vai, bàn tay nặn bột nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực lên trên 60% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Phát triển cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại: Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học, phòng học chức năng, ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ dạy học môn Tự nhiên và Xã hội. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất tại 100% trường nghiên cứu trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND thành phố.

  4. Xây dựng môi trường học tập tích cực và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế: Tổ chức các chuyến tham quan, hoạt động trải nghiệm sáng tạo gắn với nội dung môn học nhằm nâng cao hứng thú và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh. Mục tiêu mỗi trường tổ chức ít nhất 2 hoạt động trải nghiệm mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên và Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá, chú trọng đánh giá năng lực và thái độ học sinh, kết hợp đánh giá của giáo viên, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Mục tiêu nâng cao chất lượng đánh giá, phản ánh đúng năng lực học sinh trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và giáo viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện rõ vai trò, chức năng trong quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý và chỉ đạo đổi mới.

  2. Hiệu trưởng các trường tiểu học: Áp dụng các biện pháp quản lý khoa học, đổi mới phương pháp tổ chức dạy học, xây dựng kế hoạch và kiểm tra đánh giá phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Giáo viên dạy môn Tự nhiên và Xã hội: Nắm vững nội dung chương trình, phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và đánh giá năng lực học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, sư phạm tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong giảng dạy, quản lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội có điểm gì đặc thù?
    Quản lý môn học này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa việc đổi mới phương pháp dạy học tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm và đánh giá năng lực học sinh, khác với quản lý các môn học truyền thống chỉ tập trung vào kiến thức lý thuyết.

  2. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp nhất với môn Tự nhiên và Xã hội?
    Các phương pháp như thảo luận nhóm, trò chơi học tập, đóng vai và bàn tay nặn bột rất phù hợp vì giúp học sinh phát triển kỹ năng quan sát, tư duy phản biện và vận dụng kiến thức vào thực tế.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng trong quản lý dạy học môn này?
    Hiệu trưởng cần được bồi dưỡng chuyên môn về quản lý giáo dục, nắm vững chương trình mới, đồng thời xây dựng kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra thường xuyên, tạo môi trường hỗ trợ giáo viên đổi mới.

  4. Các yếu tố khách quan nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học?
    Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, kinh phí đầu tư và sự phối hợp của các lực lượng xã hội là những yếu tố khách quan quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Tự nhiên và Xã hội được thực hiện như thế nào?
    Kết hợp đánh giá quá trình và tổng kết, sử dụng đa dạng hình thức như quan sát, vấn đáp, trắc nghiệm, thực hành và dự án học tập, đồng thời có sự tham gia đánh giá của giáo viên, học sinh và cha mẹ học sinh để phản ánh toàn diện năng lực học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và cơ sở vật chất.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học tích cực và nâng cao năng lực quản lý là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục môn học này.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp, phát triển cơ sở vật chất, xây dựng môi trường học tập tích cực và đổi mới công tác kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu có thể được tiếp tục mở rộng phạm vi và đối tượng để đánh giá hiệu quả các biện pháp trong thực tiễn.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên tích cực áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học.