Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, việc quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội (TN&XH) theo chương trình giáo dục phổ thông mới trở thành một nhiệm vụ trọng tâm. Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với đặc điểm kinh tế - xã hội phát triển đa dạng, có khoảng 5 trường tiểu học thuộc 3 cụm chuyên môn được lựa chọn làm địa bàn nghiên cứu. Mục tiêu của luận văn là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH theo chương trình mới, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả học tập và chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới từ năm 2018 đến 2020, với trọng tâm là các trường tiểu học công lập trên địa bàn thành phố Móng Cái. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, góp phần nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý và hiệu quả dạy học môn TN&XH, đồng thời hỗ trợ việc đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực lấy học sinh làm trung tâm. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình chức năng quản lý của Henry Fayol, bao gồm các chức năng: kế hoạch hóa, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Mô hình này giúp phân tích vai trò của cán bộ quản lý trong việc điều phối hoạt động dạy học môn TN&XH theo chương trình mới.

  2. Lý thuyết dạy học tích cực của John Dewey, nhấn mạnh việc tổ chức hoạt động dạy học dựa trên sự tương tác, phát huy tính tích cực, tự giác và sáng tạo của học sinh. Lý thuyết này làm cơ sở cho việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: quản lý hoạt động dạy học, hoạt động dạy học môn TN&XH, chương trình giáo dục phổ thông mới, năng lực quản lý của cán bộ quản lý, và đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường tiểu học tại thành phố Móng Cái, gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu hỏi khảo sát, quan sát sư phạm, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, cùng tham vấn ý kiến chuyên gia để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả để tổng hợp ý kiến, phân tích định lượng các thang đo về nhận thức, thực trạng quản lý và mức độ áp dụng các biện pháp quản lý. Phân tích so sánh giữa các nhóm đối tượng khảo sát nhằm làm rõ điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, với các giai đoạn: tổng quan lý luận (3 tháng), khảo sát thực trạng (4 tháng), đề xuất và khảo nghiệm biện pháp (3 tháng), tổng hợp và hoàn thiện luận văn (2 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng và mục tiêu dạy học môn TN&XH: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên tại các trường tiểu học Móng Cái nhận thức đúng đắn về vai trò của môn học trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Có khoảng 70% giáo viên cho biết kế hoạch dạy học môn TN&XH được xây dựng đầy đủ và phù hợp với chương trình mới, tuy nhiên chỉ 60% cán bộ quản lý đánh giá việc tổ chức thực hiện và chỉ đạo còn chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: 65% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, thực hành thí nghiệm, tuy nhiên việc sử dụng các hình thức trải nghiệm và tham quan còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 40%.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Khoảng 55% giáo viên thực hiện kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh, còn lại chủ yếu áp dụng kiểm tra truyền thống, chưa đa dạng hình thức đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH tại các trường tiểu học Móng Cái đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức về chương trình giáo dục phổ thông mới và xây dựng kế hoạch dạy học. Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện và chỉ đạo còn nhiều hạn chế do thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa cán bộ quản lý, giáo viên và các lực lượng giáo dục khác. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực chưa đồng đều, hình thức trải nghiệm và tham quan chưa được khai thác tối đa, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học tại các địa phương khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực ở Móng Cái thấp hơn khoảng 10-15%, cho thấy cần có sự đổi mới mạnh mẽ hơn trong quản lý và tổ chức dạy học. Việc kiểm tra, đánh giá còn mang tính truyền thống cũng hạn chế khả năng phát triển toàn diện của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và hình thức kiểm tra đánh giá, cùng bảng tổng hợp mức độ nhận thức và thực trạng quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho đề xuất biện pháp quản lý phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH theo chương trình giáo dục phổ thông mới, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Phối hợp chặt chẽ các lực lượng trong nhà trường: Xây dựng cơ chế phối hợp giữa cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và các tổ chức xã hội nhằm đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, đặc biệt tăng cường các hoạt động trải nghiệm, tham quan thực tế. Thực hiện ngay từ đầu năm học và duy trì thường xuyên.

  3. Xây dựng môi trường học tập tích cực, hiện đại: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học phù hợp với yêu cầu chương trình mới, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động dạy học đa dạng, sinh động. Kế hoạch đầu tư và nâng cấp cơ sở vật chất cần được hoàn thành trong vòng 1 năm, do Ban Giám hiệu nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  4. Đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các hình thức đánh giá như đánh giá qua dự án, sản phẩm học tập, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh. Triển khai thí điểm trong học kỳ I và nhân rộng trong học kỳ II.

  5. Tăng cường nguồn lực tài chính và hỗ trợ kỹ thuật: Đề xuất các chính sách hỗ trợ kinh phí, trang thiết bị và tài liệu dạy học cho các trường tiểu học, đặc biệt là các trường ở khu vực khó khăn. Thời gian thực hiện theo kế hoạch ngân sách hàng năm của địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH theo chương trình mới, giúp nâng cao năng lực quản lý, lập kế hoạch và chỉ đạo chuyên môn.

  2. Giáo viên tiểu học môn Tự nhiên và Xã hội: Tài liệu tham khảo hữu ích về đặc điểm tâm sinh lý học sinh, phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Cung cấp mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý có tính ứng dụng cao trong lĩnh vực giáo dục tiểu học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở Giáo dục: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục tiểu học, đặc biệt trong việc đổi mới quản lý và nâng cao chất lượng dạy học môn TN&XH.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH theo chương trình mới có điểm gì khác so với chương trình cũ?
    Quản lý theo chương trình mới tập trung vào phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đổi mới phương pháp dạy học, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Ví dụ, giáo viên phải tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm, thảo luận nhóm và đánh giá đa dạng.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý trường tiểu học?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng quản lý, đồng thời tăng cường thực hành, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng mô hình quản lý hiện đại. Việc này giúp cán bộ quản lý chủ động trong lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra hoạt động dạy học.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp nhất với học sinh tiểu học trong môn TN&XH?
    Phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, thực hành thí nghiệm, kể chuyện, dạy học theo tình huống và bàn tay nặn bột được đánh giá cao vì phát huy tính tích cực, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức của học sinh.

  4. Tại sao việc đổi mới kiểm tra, đánh giá lại quan trọng trong quản lý dạy học?
    Kiểm tra, đánh giá đổi mới giúp phản ánh chính xác năng lực và phẩm chất học sinh, khuyến khích học sinh phát triển toàn diện, đồng thời cung cấp thông tin để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp, nâng cao hiệu quả giáo dục.

  5. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH?
    Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ, sự phối hợp giữa các lực lượng trong nhà trường, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, cũng như sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng. Ví dụ, thiếu trang thiết bị hiện đại sẽ hạn chế việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường tiểu học thành phố Móng Cái đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và xây dựng kế hoạch dạy học.
  • Việc tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý, phối hợp các lực lượng giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, cùng đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng làm cơ sở cho các địa phương khác trong việc nâng cao chất lượng quản lý và dạy học môn TN&XH theo chương trình mới.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai thí điểm các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các môn học khác và cấp học trên địa bàn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng quản lý và dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tại trường tiểu học, góp phần phát triển toàn diện thế hệ tương lai của đất nước!