Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của chương trình giáo dục phổ thông mới. Ở cấp trung học cơ sở (THCS), môn Ngữ văn giữ vai trò then chốt trong việc hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh, đặc biệt là năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học. Tuy nhiên, thực tế tại các trường THCS thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học sinh (PTNLHS) còn nhiều hạn chế, thể hiện qua tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình môn Ngữ văn thấp hơn so với các môn học khác trong các kỳ thi cuối năm và cuối cấp.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Từ Sơn, với mục tiêu đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 10 trường THCS với đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý, giáo viên dạy Ngữ văn và học sinh khối 6, 7. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, đồng thời phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, cùng các khái niệm chuyên ngành như:

  • Năng lực học sinh: Khả năng làm chủ và vận dụng hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ phù hợp với lứa tuổi để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ học tập và giải quyết các tình huống thực tiễn.
  • Phát triển năng lực học sinh: Quá trình biến đổi từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp các kiến thức, kỹ năng, thái độ nhằm tăng cường khả năng vận dụng và phát huy hiệu quả.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ chuyên môn) đến quá trình dạy học nhằm đạt được mục tiêu giáo dục.
  • Dạy học theo hướng PTNLHS: Phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, chú trọng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong thực tiễn, với các hình thức tổ chức đa dạng và đánh giá liên tục.

Khung lý thuyết này được kết hợp với các mô hình quản lý giáo dục hiện đại, nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 10 trường THCS thành phố Từ Sơn, gồm 32 cán bộ quản lý, 50 giáo viên dạy Ngữ văn và 300 học sinh khối 6, 7, 8, 9.
  • Phương pháp khảo sát: Điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; quan sát hoạt động dạy học; nghiên cứu hồ sơ quản lý và dạy học.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê mô tả (tính trung bình, phần trăm) và phần mềm Microsoft Excel để xử lý dữ liệu, đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu thực hiện trong năm học 2022-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THCS trên địa bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng PTNLHS: 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự hiểu biết và đánh giá cao ý nghĩa của phương pháp này đối với bản thân.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu chương trình: Khoảng 70% giáo viên thực hiện đúng và đầy đủ mục tiêu chương trình môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS, nhưng chỉ 55% học sinh cảm nhận được sự phát triển năng lực qua các hoạt động học tập.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: 65% giáo viên áp dụng đa dạng phương pháp dạy học tích cực như dạy học dự án, dạy học hợp tác, dạy học giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, sân khấu hóa tác phẩm văn học và lồng ghép trò chơi còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 40% các trường khảo sát.

  4. Kiểm tra, đánh giá theo hướng PTNLHS: 60% trường thực hiện đánh giá thường xuyên và đánh giá định kỳ theo hướng phát triển năng lực, nhưng việc sử dụng các phương pháp đánh giá đa dạng như quan sát, hồ sơ học tập, sản phẩm học tập chưa phổ biến, chỉ khoảng 45%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS tại các trường THCS thành phố Từ Sơn đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên. Tuy nhiên, sự chuyển đổi từ nhận thức sang thực hành còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

Nguyên nhân chủ yếu bao gồm: năng lực quản lý và chuyên môn của một số cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều; hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại; sự thiếu đồng bộ trong tổ chức các hoạt động ngoại khóa và đổi mới kiểm tra, đánh giá. So sánh với các nghiên cứu trong nước, mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá đa dạng tại Từ Sơn thấp hơn khoảng 10-15%, cho thấy cần có sự đầu tư và hỗ trợ mạnh mẽ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và hình thức đánh giá đa dạng tại các trường, cùng bảng tổng hợp mức độ nhận thức của các nhóm đối tượng khảo sát. Điều này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý và dạy học theo hướng PTNLHS.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học

    • Khuyến khích áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học dự án, hợp tác, giải quyết vấn đề, đóng vai, sân khấu hóa tác phẩm văn học.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên 80% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn chỉ đạo và giám sát.

  3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh

    • Xây dựng và áp dụng các công cụ đánh giá đa dạng như quan sát, hồ sơ học tập, sản phẩm học tập.
    • Mục tiêu: 70% trường thực hiện đánh giá đa dạng trong 18 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn phối hợp với giáo viên.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học

    • Đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy chiếu, bảng thông minh, phòng học thông minh để hỗ trợ dạy học tích cực.
    • Mục tiêu: 100% trường THCS có đủ thiết bị tối thiểu trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng GD&ĐT phối hợp với nhà trường.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội

    • Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ văn học, tham quan học tập nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.
    • Mục tiêu: Mỗi trường tổ chức ít nhất 2 hoạt động ngoại khóa theo hướng PTNLHS mỗi năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm, các tổ chức xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch năm học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên.

  2. Giáo viên dạy môn Ngữ văn THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực chuyên môn.
    • Use case: Áp dụng phương pháp dạy học dự án, hợp tác, đóng vai trong giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Ngữ văn

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý dạy học theo hướng PTNLHS.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn tốt nghiệp.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp trên (Phòng GD&ĐT, Sở GD&ĐT)

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng, xây dựng chính sách hỗ trợ đổi mới dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất, kiểm tra giám sát.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Dạy học theo hướng PTNLHS là phương pháp tập trung phát triển khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh vào thực tiễn, giúp các em trở thành người học chủ động, sáng tạo và có năng lực giải quyết vấn đề. Ví dụ, học sinh không chỉ học thuộc văn bản mà còn biết phân tích, cảm thụ và vận dụng vào cuộc sống.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS?
    Hiệu trưởng là người lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học, đảm bảo giáo viên thực hiện đúng mục tiêu, nội dung và phương pháp theo chương trình mới. Hiệu trưởng cũng tạo điều kiện về cơ sở vật chất và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên.

  3. Những phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn Ngữ văn?
    Các phương pháp như dạy học dự án, dạy học hợp tác, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học khám phá, đàm thoại gợi mở và đóng vai rất phù hợp để phát triển năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học cho học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo hướng PTNLHS?
    Đánh giá theo hướng PTNLHS bao gồm đánh giá thường xuyên và định kỳ, sử dụng đa dạng phương pháp như kiểm tra viết, quan sát, hỏi đáp, đánh giá hồ sơ học tập và sản phẩm học tập nhằm phản ánh toàn diện năng lực học sinh.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS?
    Yếu tố chủ quan như nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên và ý thức học tập của học sinh đóng vai trò quyết định. Bên cạnh đó, yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất và nội dung chương trình cũng ảnh hưởng đáng kể.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS là quá trình tác động có kế hoạch của hiệu trưởng nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.
  • Thực trạng tại các trường THCS thành phố Từ Sơn cho thấy nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều tác động đến chất lượng quản lý và dạy học, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp giáo dục.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp trong vòng 1-3 năm tới để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý và dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNLHS.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp chặt chẽ để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh THCS trên địa bàn thành phố Từ Sơn và các địa phương tương tự.