Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc quản lý hoạt động dạy học các môn khoa học tự nhiên (KHTN) tại các trường trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Thành phố Kon Tum, với đặc điểm địa lý và kinh tế xã hội đa dạng, có khoảng 5 trường THPT được khảo sát với 125 cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) tham gia nghiên cứu trong giai đoạn 2020-2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học các môn KHTN, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Nghiên cứu tập trung vào các nội dung quản lý mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả dạy học các môn KHTN. Kết quả khảo sát cho thấy mức độ thực hiện các mục tiêu dạy học được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình từ 2,74 đến 3,27 trên thang điểm 4. Tuy nhiên, năng lực tự chủ, tự học, giao tiếp và giải quyết vấn đề của học sinh còn chưa được chú trọng đầy đủ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng khung lý luận quản lý hoạt động dạy học các môn KHTN, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực học sinh và chất lượng giáo dục tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Kon Tum.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý hoạt động dạy học, đặc biệt là quản lý theo định hướng phát triển năng lực người học. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có mục tiêu của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý giáo dục bao gồm quản lý vĩ mô (toàn hệ thống giáo dục) và vi mô (quản lý trường học, tổ chức dạy học).

  • Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Tập trung vào việc quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh, đặc biệt là năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, quản lý mục tiêu dạy học, quản lý nội dung dạy học, quản lý phương pháp dạy học, quản lý phương tiện dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả dạy học, năng lực học sinh, và chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 125 CBQL và GV tại 5 trường THPT trên địa bàn thành phố Kon Tum trong các năm học 2020-2023. Dữ liệu được thu thập qua phiếu điều tra, quan sát dự giờ, phỏng vấn sâu và lấy ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu khảo sát, áp dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý. Phân loại mức độ thực hiện theo 4 mức: yếu, trung bình, khá, tốt dựa trên điểm trung bình từ 1 đến 4.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong 3 năm học liên tiếp (2020-2023), phân tích và đề xuất biện pháp trong năm cuối cùng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học các môn KHTN: Điểm trung bình đánh giá các nội dung mục tiêu dạy học dao động từ 2,74 đến 3,27. Nội dung "Góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp HS phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần" đạt điểm cao nhất (3,27), trong khi năng lực tự chủ, tự học, giao tiếp và giải quyết vấn đề của HS được đánh giá thấp nhất (2,74).

  2. Thực trạng quản lý nội dung dạy học: Nội dung dạy học được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình từ 3,06 đến 3,26. Nội dung đáp ứng mục tiêu giáo dục THPT và cân đối giữa lý thuyết và thực hành được đánh giá cao (3,26 và 3,18).

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Các trường đã áp dụng đa dạng hình thức tổ chức như dạy học theo nhóm, cá nhân, dự án và STEM, tuy nhiên việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực còn chưa đồng bộ và chưa được triển khai rộng rãi.

  4. Phương tiện dạy học và điều kiện hỗ trợ: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được đầu tư tương đối đầy đủ, tuy nhiên việc khai thác và sử dụng hiệu quả các phương tiện này còn hạn chế do năng lực ứng dụng CNTT của GV chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát phản ánh sự chuyển biến tích cực trong quản lý hoạt động dạy học các môn KHTN tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Kon Tum, đặc biệt là sự quan tâm đến phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, năng lực tự chủ, giao tiếp và giải quyết vấn đề của học sinh còn chưa được chú trọng đúng mức, có thể do hạn chế về nhận thức và kỹ năng của giáo viên trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực người học, nhưng cũng cho thấy cần có sự đầu tư bài bản hơn về bồi dưỡng năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học cũng là một yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình đánh giá các nội dung mục tiêu dạy học và nội dung dạy học, giúp minh họa rõ sự khác biệt mức độ quan tâm giữa các nội dung. Bảng tổng hợp mức độ thực hiện các biện pháp quản lý cũng sẽ hỗ trợ đánh giá toàn diện thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực: Động viên và hướng dẫn CBQL, GV xây dựng kế hoạch giáo dục và kế hoạch dạy học cá nhân theo định hướng phát triển năng lực học sinh, đặc biệt chú trọng năng lực tự chủ, giao tiếp và giải quyết vấn đề. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Tăng cường bồi dưỡng kỹ năng áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, STEM, dạy học theo tình huống và kỹ thuật dạy học tích cực. Đồng thời đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng đánh giá năng lực và phẩm chất học sinh. Thời gian: trong 2 năm tới. Chủ thể: Phòng GD&ĐT, Hiệu trưởng, GV.

  3. Nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về CNTT cho GV nhằm khai thác hiệu quả các thiết bị dạy học hiện đại và phần mềm hỗ trợ giảng dạy. Thời gian: trong năm học hiện tại. Chủ thể: Sở GD&ĐT, Hiệu trưởng.

  4. Huy động và quản lý hiệu quả các nguồn lực phục vụ dạy học: Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, đặc biệt là phòng thí nghiệm và thiết bị thực hành cho các môn KHTN. Đồng thời xây dựng cơ chế quản lý, bảo trì, sử dụng hiệu quả các thiết bị này. Thời gian: kế hoạch 3 năm. Chủ thể: UBND thành phố, Sở GD&ĐT, Hiệu trưởng.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá công tác quản lý dạy học: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát định kỳ hoạt động dạy học và quản lý dạy học các môn KHTN nhằm phát hiện kịp thời các tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp khắc phục. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nhận diện thực trạng và áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học các môn KHTN.

  2. Giáo viên các môn khoa học tự nhiên: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá và phát triển năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo khung lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học các môn KHTN là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học các môn KHTN là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động dạy và học nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu, nội dung, phương pháp và kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông, tập trung phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học các môn KHTN?
    Đổi mới phương pháp dạy học giúp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời nâng cao hiệu quả dạy học.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học các môn KHTN là gì?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực, phẩm chất của hiệu trưởng và giáo viên; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, tài liệu tham khảo, điều kiện kinh tế xã hội địa phương và nhận thức của học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực ứng dụng CNTT trong dạy học các môn KHTN?
    Thông qua các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về CNTT cho giáo viên, đầu tư trang thiết bị hiện đại và khuyến khích giáo viên sử dụng các phần mềm, công cụ hỗ trợ giảng dạy trực tuyến và tương tác.

  5. Biện pháp nào hiệu quả để phát triển năng lực tự học và giải quyết vấn đề của học sinh?
    Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, STEM, dạy học theo tình huống, kết hợp kiểm tra đánh giá năng lực, tạo môi trường học tập chủ động, sáng tạo và hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng tự học.

Kết luận

  • Hoạt động dạy học các môn khoa học tự nhiên tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Kon Tum đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp và kiểm tra đánh giá dạy học được thực hiện ở mức khá, tuy nhiên năng lực tự chủ, giao tiếp và giải quyết vấn đề của học sinh còn hạn chế.
  • Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được đầu tư tương đối đầy đủ nhưng việc khai thác và sử dụng hiệu quả còn chưa đồng đều.
  • Đề xuất 07 biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học các môn KHTN, tập trung vào đổi mới phương pháp, nâng cao năng lực giáo viên và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có thể mở rộng áp dụng cho các trường THPT trong tỉnh Kon Tum và các địa phương có điều kiện tương tự, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương cần hỗ trợ về chính sách và nguồn lực nhằm thúc đẩy đổi mới quản lý dạy học các môn KHTN.

Kêu gọi hành động: Các cán bộ quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu hãy cùng nhau áp dụng và phát triển các giải pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển bền vững của địa phương và đất nước.