Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW của Ban Chấp hành Trung ương, giáo dục kỹ năng sống (KNS) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Tại huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, với sự phát triển kinh tế xã hội ổn định, các trường THCS đang đối mặt với thách thức trong việc quản lý và tổ chức giáo dục KNS thông qua hoạt động trải nghiệm nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý giáo dục KNS cho học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm tại 15 trường THCS trên địa bàn huyện Gia Bình trong giai đoạn 2017-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, góp phần phát triển năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và thích ứng với cuộc sống của học sinh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và nhà trường trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hoạt động giáo dục KNS, đồng thời góp phần thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông 2018 với thời lượng 105 tiết/năm học dành cho hoạt động trải nghiệm. Qua đó, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng của học sinh THCS trong bối cảnh hội nhập và cách mạng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết giáo dục kỹ năng sống: Theo WHO, KNS là năng lực tâm lý xã hội giúp cá nhân ứng phó hiệu quả với các yêu cầu và thách thức của cuộc sống. UNESCO nhấn mạnh 4 trụ cột giáo dục thế kỷ XXI: Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định mình, làm nền tảng cho giáo dục KNS.

  • Lý thuyết hoạt động trải nghiệm: Hoạt động trải nghiệm là quá trình học tập thông qua thực hành, sáng tạo và tương tác thực tế, giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất toàn diện. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, hoạt động trải nghiệm được tổ chức đa dạng, linh hoạt, tích hợp với giáo dục kỹ năng sống.

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có hệ thống, có mục đích của chủ thể quản lý nhằm tổ chức, điều khiển các hoạt động giáo dục đạt mục tiêu đề ra. Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, giáo viên và các lực lượng xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng sống, giáo dục kỹ năng sống, hoạt động trải nghiệm, quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm, năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ khảo sát 15 trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh trong 3 năm học 2017-2018, 2018-2019, 2019-2020. Đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng phiếu câu hỏi, tọa đàm, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; tham khảo ý kiến chuyên gia; thu thập tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục kỹ năng sống và hoạt động trải nghiệm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng và định tính để đánh giá thực trạng, nhận thức và hiệu quả quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất bằng phương pháp đánh giá chuyên gia.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến 2020, tập trung vào việc khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đổi mới giáo dục và hoạt động trải nghiệm: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên tại các trường THCS huyện Gia Bình nhận thức đúng và đầy đủ về định hướng đổi mới giáo dục phổ thông và vai trò của hoạt động trải nghiệm trong giáo dục kỹ năng sống. Tuy nhiên, còn khoảng 15-22% chưa nắm rõ hoặc hiểu chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức hoạt động.

  2. Thực trạng giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm: Chỉ có khoảng 60% trường THCS tổ chức hoạt động trải nghiệm thường xuyên và có kế hoạch cụ thể tích hợp giáo dục kỹ năng sống. Tỷ lệ học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động trải nghiệm đạt khoảng 65%, trong khi 35% còn mang tính hình thức hoặc chưa phát huy được tính chủ động.

  3. Quản lý giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm: Việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá còn nhiều hạn chế. Chỉ có khoảng 55% trường có kế hoạch giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm được xây dựng khoa học, đồng bộ. Công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá kết quả giáo dục kỹ năng sống chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, dẫn đến khó khăn trong việc điều chỉnh và nâng cao chất lượng hoạt động.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên là yếu tố quyết định. Khoảng 70% giáo viên được khảo sát cho biết cần được bồi dưỡng thêm về kỹ năng thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm tích hợp giáo dục kỹ năng sống. Ngoài ra, điều kiện cơ sở vật chất, tài chính và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù nhận thức về vai trò của giáo dục kỹ năng sống và hoạt động trải nghiệm đã được nâng cao, nhưng việc tổ chức và quản lý còn nhiều bất cập. Nguyên nhân chủ yếu do thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng trong lập kế hoạch, thiếu năng lực chuyên môn của giáo viên và cán bộ quản lý, cũng như hạn chế về nguồn lực vật chất và tài chính. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình hình tại huyện Gia Bình tương đồng với nhiều địa phương khác, nơi mà hoạt động trải nghiệm chưa được khai thác tối đa tiềm năng trong giáo dục kỹ năng sống.

Việc sử dụng biểu đồ so sánh nhận thức giữa cán bộ quản lý và giáo viên, bảng đánh giá mức độ kỹ năng sống của học sinh, cũng như biểu đồ phân tích mối tương quan giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện trên. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm và tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý, giáo viên
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về giáo dục kỹ năng sống và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và giáo viên chủ nhiệm. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo thực hiện.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục kỹ năng sống tích hợp hoạt động trải nghiệm
    Các trường THCS cần xây dựng kế hoạch chi tiết, khoa học, phù hợp với đặc điểm địa phương và nhu cầu học sinh, đảm bảo tích hợp mục tiêu, nội dung giáo dục kỹ năng sống vào hoạt động trải nghiệm. Thời gian hoàn thành kế hoạch trong 6 tháng đầu năm học, do hiệu trưởng và ban chỉ đạo hoạt động trải nghiệm chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ với các tổ chức xã hội, đoàn thể địa phương, cha mẹ học sinh để huy động nguồn lực, hỗ trợ tổ chức các hoạt động trải nghiệm phong phú, đa dạng. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm lên trên 80% trong 2 năm tới.

  4. Đổi mới phương pháp tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm
    Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như giải quyết vấn đề, sắm vai, làm việc nhóm trong tổ chức hoạt động trải nghiệm. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả giáo dục kỹ năng sống và hoạt động trải nghiệm theo hướng định lượng và định tính, thực hiện đánh giá thường xuyên, liên tục. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và tài chính phục vụ hoạt động trải nghiệm
    UBND huyện và các trường cần ưu tiên đầu tư trang thiết bị, phương tiện hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm, đồng thời huy động nguồn lực xã hội hóa giáo dục để đảm bảo điều kiện vật chất đầy đủ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống. Kế hoạch đầu tư được xây dựng và triển khai trong vòng 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ về vai trò, nhiệm vụ và các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS
    Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm tích hợp giáo dục kỹ năng sống, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên phụ trách hoạt động trải nghiệm
    Hỗ trợ trong việc thiết kế, tổ chức và đánh giá các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục học
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục kỹ năng sống, hoạt động trải nghiệm và đổi mới giáo dục phổ thông trong bối cảnh hiện nay.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm lại quan trọng đối với học sinh THCS?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực thực hành, giải quyết vấn đề và thích ứng với cuộc sống, đồng thời hình thành phẩm chất và thái độ tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu kế hoạch cụ thể, hạn chế về năng lực tổ chức, thiếu nguồn lực vật chất và tài chính, cũng như sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm?
    Các phương pháp như giải quyết vấn đề, sắm vai, làm việc nhóm, nêu gương và thuyết phục được đánh giá cao vì phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm?
    Cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá tích hợp, sử dụng đa dạng hình thức như quan sát, phiếu khảo sát, phỏng vấn và đánh giá kết quả thực tế, thực hiện thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm?
    Hiệu trưởng nhà trường giữ vai trò chủ đạo trong lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, phối hợp với giáo viên, cha mẹ học sinh và các tổ chức xã hội để đảm bảo hiệu quả hoạt động.

Kết luận

  • Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS thông qua hoạt động trải nghiệm là yêu cầu cấp thiết, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học theo định hướng đổi mới giáo dục phổ thông.

  • Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống tại các trường THCS huyện Gia Bình còn nhiều hạn chế về nhận thức, kế hoạch, tổ chức và đánh giá, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên là yếu tố quyết định thành công của hoạt động giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm.

  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch khoa học, đổi mới phương pháp tổ chức và đánh giá, tăng cường phối hợp và đầu tư nguồn lực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống.

  • Đề nghị các cấp quản lý giáo dục, nhà trường và các bên liên quan triển khai thực hiện các giải pháp trong thời gian sớm nhất để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển bền vững nguồn nhân lực tương lai.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và nhà trường cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện mô hình quản lý phù hợp với điều kiện thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.