Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển kinh tế - xã hội, đổi mới phương pháp dạy học trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, đổi mới phương pháp dạy học được xác định là khâu then chốt trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Tuy nhiên, thực tiễn tại các trường trung cấp Phật học khu vực miền Tây Nam bộ cho thấy hoạt động đổi mới phương pháp dạy học còn nhiều hạn chế, như việc áp dụng phương pháp truyền thống chiếm ưu thế, quản lý đổi mới chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học tại các trường trung cấp Phật học khu vực miền Tây Nam bộ, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba trường trung cấp Phật học tại Cần Thơ, Trà Vinh và An Giang, với dữ liệu thu thập từ năm học 2020-2021 đến nay. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học hiện đại. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình quản lý đổi mới phương pháp dạy học: Bao gồm các chức năng quản lý như xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá đổi mới phương pháp dạy học nhằm đảm bảo sự đồng bộ và hiệu quả trong quá trình đổi mới.

  • Lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của người học: Nhấn mạnh việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, dạy học theo nhóm, và ứng dụng công nghệ thông tin để phát triển năng lực và sáng tạo của học viên.

Các khái niệm chính bao gồm: đổi mới phương pháp dạy học, quản lý đổi mới phương pháp dạy học, phương pháp dạy học tích cực, năng lực người học, và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 55 cán bộ quản lý, 30 giáo viên và 250 học viên tại ba trường trung cấp Phật học khu vực miền Tây Nam bộ.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng bảng hỏi khảo sát với thang điểm 4 mức độ, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và học viên để làm rõ các số liệu định lượng. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS và Excel, tính điểm trung bình và phân tích thống kê mô tả.

  • Timeline nghiên cứu: Dữ liệu thu thập từ năm học 2020-2021 đến năm 2023, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vị trí, vai trò đổi mới phương pháp dạy học: Cán bộ quản lý, giáo viên và học viên đánh giá cao vai trò đổi mới phương pháp dạy học trong nâng cao chất lượng dạy học với điểm trung bình chung khoảng 3.01 (mức khá). Trong đó, vai trò “nâng cao chất lượng học tập của học viên” được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 3.26-3.28, trong khi vai trò “khâu then chốt trong đổi mới giáo dục” có điểm thấp hơn (2.82) và khoảng 12.9% cán bộ, giáo viên và 12.8% học viên cho rằng không quan trọng.

  2. Thực hiện mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học: Việc thực hiện các mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình 2.69 (cán bộ, giáo viên) và 2.71 (học viên). Mục tiêu “hình thành năng lực cho người học” được thực hiện tốt hơn (điểm trung bình 2.75-2.74) so với mục tiêu “tăng cường sử dụng phương pháp phát huy tính tích cực, sáng tạo” (2.64-2.68). Tuy nhiên, vẫn có khoảng 15-16% cán bộ, giáo viên và học viên đánh giá chất lượng thực hiện ở mức kém.

  3. Thực hiện nội dung đổi mới phương pháp dạy học: Chất lượng thực hiện các nội dung đổi mới phương pháp dạy học được đánh giá ở mức trung bình với điểm trung bình khoảng 2.66-2.76. Nội dung sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo và dạy học theo hướng hình thành năng lực cho người học được thực hiện chưa đồng đều, còn hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới phương pháp dạy học: Các yếu tố khách quan như chủ trương, chính sách, điều kiện cơ sở vật chất và các yếu tố chủ quan như nhận thức, năng lực cán bộ quản lý và giáo viên có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý đổi mới phương pháp dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức chung về vai trò của đổi mới phương pháp dạy học là tích cực, tuy nhiên vẫn còn sự phân tán trong đánh giá, đặc biệt về vai trò then chốt của đổi mới phương pháp trong đổi mới giáo dục toàn diện. Điều này phù hợp với thực tế tại các trường trung cấp Phật học, nơi mà nội dung giảng dạy chủ yếu liên quan đến Phật pháp, nên trọng tâm đổi mới tập trung vào nâng cao chất lượng học tập của học viên hơn là đổi mới toàn diện.

Việc thực hiện mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học ở mức khá phản ánh sự nỗ lực của đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế do phương pháp truyền thống vẫn chiếm ưu thế, thiếu sự đa dạng và ứng dụng công nghệ thông tin chưa hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng đổi mới phương pháp dạy học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp khác, nơi mà việc đổi mới còn gặp nhiều khó khăn về nguồn lực và năng lực quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình đánh giá các vai trò, mục tiêu và nội dung đổi mới phương pháp dạy học giữa cán bộ quản lý, giáo viên và học viên, giúp minh họa sự đồng thuận và khác biệt trong nhận thức và thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về đổi mới phương pháp dạy học và quản lý đổi mới cho cán bộ quản lý và giáo viên. Mục tiêu tăng điểm đánh giá nhận thức lên mức 3.5 trở lên trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với các trung tâm đào tạo giáo dục.

  2. Hoàn thiện công tác xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học
    Xây dựng kế hoạch đổi mới cụ thể, chi tiết, phù hợp với đặc điểm từng môn học và điều kiện thực tế của từng trường. Đảm bảo kế hoạch có lộ trình rõ ràng, phân công trách nhiệm cụ thể và nguồn lực hỗ trợ đầy đủ. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  3. Tăng cường tổ chức, chỉ đạo và phối hợp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong nhà trường và các lực lượng giáo dục khác như đoàn thanh niên, hội sinh viên để tạo môi trường học tập tích cực. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, các tổ chức đoàn thể trong trường. Thời gian: liên tục hàng năm.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy học
    Xây dựng quy trình kiểm tra, đánh giá hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học, lấy ý kiến phản hồi từ học viên làm trọng tâm. Đồng thời, đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin, đào tạo sử dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy và học tập. Mục tiêu nâng tỷ lệ ứng dụng CNTT lên trên 70% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng công nghệ thông tin, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường trung cấp Phật học
    Giúp nâng cao năng lực quản lý đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên và giảng viên các trường trung cấp Phật học
    Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, cách thức đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc thù môn học và đối tượng học viên.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt trong môi trường giáo dục Phật học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và tổ chức đào tạo giáo viên
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đổi mới phương pháp dạy học có vai trò gì trong giáo dục nghề nghiệp?
    Đổi mới phương pháp dạy học giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học, nâng cao năng lực thực hành và thích ứng với yêu cầu nghề nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Những phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng tại các trường trung cấp Phật học?
    Các phương pháp như dạy học theo dự án, dạy học theo nhóm, sử dụng kỹ thuật dạy học kích thích tư duy và ứng dụng công nghệ thông tin được khuyến khích áp dụng để tăng cường sự chủ động của học viên.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý đổi mới phương pháp dạy học?
    Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên cùng với điều kiện cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ là những yếu tố quyết định hiệu quả quản lý đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học?
    Thông qua việc xây dựng quy trình kiểm tra, đánh giá dựa trên tiêu chí cụ thể, lấy ý kiến phản hồi của học viên và kết quả học tập làm căn cứ để điều chỉnh và nâng cao chất lượng đổi mới.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy học có những lợi ích gì?
    CNTT giúp cập nhật kiến thức mới, hỗ trợ thiết kế bài giảng sinh động, tạo điều kiện cho học viên tự học và tương tác hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học.

Kết luận

  • Đổi mới phương pháp dạy học là yếu tố then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường trung cấp Phật học khu vực miền Tây Nam bộ.
  • Nhận thức và thực hiện đổi mới phương pháp dạy học hiện ở mức khá, nhưng còn nhiều hạn chế về sự đồng bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý đổi mới phương pháp dạy học, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể quản lý và giảng dạy.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện kế hoạch, tăng cường tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đổi mới phương pháp dạy học.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm và áp dụng các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026 để nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học.

Call to action: Các trường trung cấp Phật học và các cơ quan quản lý giáo dục cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời kỳ hội nhập và phát triển.