Tổng quan nghiên cứu

Việc quản lý khu di tích lịch sử - văn hóa đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương, với hơn 392 di tích đã được xếp hạng, trong đó có 8 di tích quốc gia đặc biệt và 13 di tích quốc gia, là vùng đất địa linh nhân kiệt với hệ thống di tích đa dạng như đền, đình, chùa, miếu, đàn. Tuy nhiên, công tác thực hiện pháp luật về quản lý khu di tích tại đây còn nhiều hạn chế như di tích xuống cấp, cơ chế quản lý chưa đồng bộ, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, và sự tham gia của cộng đồng chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về quản lý khu di tích lịch sử - văn hóa tại thành phố Chí Linh trong giai đoạn 2018-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương, với thời gian khảo sát từ năm 2018 đến tháng 6 năm 2021. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước, góp phần bảo vệ di sản văn hóa, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa, nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di tích.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết quản lý di sản văn hóa và pháp luật, tập trung vào các khái niệm chính như:

  • Di tích lịch sử - văn hóa: Theo Luật Di sản văn hóa 2013, là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, bao gồm các di tích bất động sản và động sản.
  • Thực hiện pháp luật: Quá trình các chủ thể pháp luật tuân thủ, thi hành, sử dụng và áp dụng các quy định pháp luật trong quản lý di tích.
  • Quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hóa: Hoạt động của các cơ quan nhà nước trong việc bảo tồn, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật: Bao gồm tình hình chính trị, kinh tế - xã hội, hệ thống pháp luật, năng lực tổ chức và điều kiện cơ sở vật chất.

Khung lý thuyết này giúp phân tích toàn diện các khía cạnh của việc thực hiện pháp luật về quản lý khu di tích, từ đó đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, bao gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước tại thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương; khảo sát thực tế tại các khu di tích; tài liệu pháp luật và các văn bản hướng dẫn; báo cáo, thống kê liên quan.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các di tích tiêu biểu và các cơ quan quản lý có liên quan để khảo sát, phỏng vấn nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung văn bản pháp luật, tổng hợp số liệu thống kê, so sánh thực trạng với các địa phương khác, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả thực hiện pháp luật.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ năm 2018 đến tháng 6 năm 2021, với các bước khảo sát, thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp được thực hiện tuần tự.

Phương pháp nghiên cứu này đảm bảo tính khoa học, khách quan và thực tiễn, giúp luận văn có cơ sở vững chắc để đánh giá và đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hệ thống di tích đa dạng và phong phú: Thành phố Chí Linh có 392 di tích được xếp hạng, trong đó 8 di tích quốc gia đặc biệt và 13 di tích quốc gia, bao gồm các khu di tích nổi tiếng như Côn Sơn – Kiếp Bạc thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm.

  2. Cơ sở pháp lý tương đối đầy đủ nhưng thực thi chưa đồng bộ: Luật Di sản văn hóa 2013 cùng các nghị định, thông tư hướng dẫn đã tạo hành lang pháp lý vững chắc. Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật còn hạn chế do thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan, năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều.

  3. Nguồn lực đầu tư và cơ sở vật chất còn hạn chế: Mặc dù có các quyết định quy hoạch và dự án đầu tư, nhưng nhiều di tích vẫn xuống cấp nghiêm trọng, công tác tu bổ, tôn tạo gặp khó khăn do thiếu kinh phí và trang thiết bị hiện đại.

  4. Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng chưa cao: Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về quản lý di tích chưa được chú trọng đúng mức, dẫn đến việc người dân chưa tích cực tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di tích.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, mặc dù hệ thống pháp luật về quản lý di tích đã được hoàn thiện, nhưng sự đồng bộ và tính khả thi trong thực thi còn hạn chế do năng lực tổ chức và điều hành của các cơ quan quản lý chưa đáp ứng yêu cầu. So với một số địa phương khác trong nước, thành phố Chí Linh còn thiếu các cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả và chưa tận dụng tối đa nguồn lực xã hội.

Việc đầu tư cho cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ quản lý di tích chưa tương xứng với tiềm năng và quy mô di tích, ảnh hưởng đến chất lượng bảo tồn và phát huy giá trị. Ngoài ra, trình độ dân trí và nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế, phong tục tập quán truyền thống đôi khi gây cản trở cho công tác quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ di tích xuống cấp so với tổng số di tích, bảng so sánh mức đầu tư và nhân lực quản lý giữa các địa phương, cũng như biểu đồ khảo sát mức độ nhận thức của cộng đồng về pháp luật quản lý di tích.

Những kết quả này cho thấy cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, nâng cao năng lực cán bộ quản lý, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật để phát huy vai trò của cộng đồng trong bảo vệ di tích.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế phối hợp: Rà soát, bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến quản lý di tích, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư nhằm nâng cao hiệu quả thực thi. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND tỉnh Hải Dương, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý di tích: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý di tích, kỹ năng áp dụng pháp luật và công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ quản lý tại địa phương. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa để nâng cấp, tu bổ các di tích xuống cấp, trang bị thiết bị hiện đại phục vụ công tác quản lý và bảo tồn. Thời gian: 3-5 năm; Chủ thể: UBND thành phố Chí Linh, các nhà đầu tư.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật: Xây dựng chương trình truyền thông đa dạng, phối hợp với các trường học, tổ chức đoàn thể để nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di tích và trách nhiệm bảo vệ di tích. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Phòng Văn hóa và Thông tin thành phố, các tổ chức xã hội.

  5. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về quản lý di tích nhằm răn đe và bảo vệ di tích. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND thành phố Chí Linh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và di tích: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý, xây dựng chính sách phù hợp và cải thiện công tác thực thi pháp luật tại địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật hành chính và quản lý di sản văn hóa: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về quản lý di tích lịch sử - văn hóa.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành luật, quản lý văn hóa, du lịch: Là tài liệu tham khảo quý giá trong học tập và nghiên cứu về pháp luật và quản lý di tích.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn và phát triển du lịch văn hóa: Hỗ trợ xây dựng các chương trình hợp tác, đầu tư và phát triển bền vững dựa trên giá trị di tích lịch sử - văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp luật hiện hành có quy định gì về bảo quản di tích lịch sử - văn hóa?
    Pháp luật quy định việc bảo quản di tích nhằm giữ gìn tối đa các yếu tố gốc cấu thành di tích, yêu cầu lập quy hoạch, dự án được phê duyệt và công bố công khai tại địa phương, đảm bảo không làm thay đổi các yếu tố nguyên gốc.

  2. Ai là chủ thể chịu trách nhiệm quản lý khu di tích lịch sử tại thành phố Chí Linh?
    Chủ thể chính là các cơ quan quản lý nhà nước từ cấp tỉnh đến cấp thành phố, phường xã, trong đó Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Ban quản lý di tích tỉnh giữ vai trò chuyên môn, phối hợp với UBND các cấp.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện pháp luật quản lý di tích tại Chí Linh là gì?
    Bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất, năng lực cán bộ quản lý, sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan và nhận thức của cộng đồng còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ di tích?
    Thông qua các chương trình tuyên truyền, giáo dục pháp luật tại trường học, cộng đồng, phối hợp với các tổ chức xã hội và sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng để lan tỏa thông tin.

  5. Có mô hình quản lý di tích nào hiệu quả được áp dụng tại địa phương?
    Mô hình cộng đồng tự quản kết hợp với quản lý nhà nước được áp dụng, trong đó cộng đồng tham gia trực tiếp vào công tác bảo vệ, giám sát di tích, đồng thời nhà nước đảm nhận vai trò quản lý và đầu tư.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về thực hiện pháp luật quản lý khu di tích lịch sử - văn hóa, làm rõ vai trò và đặc điểm của hoạt động này tại thành phố Chí Linh.
  • Thực trạng cho thấy hệ thống di tích phong phú nhưng công tác quản lý còn nhiều hạn chế do nguồn lực, năng lực và nhận thức cộng đồng chưa đồng đều.
  • Các yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện pháp luật gồm tình hình chính trị, kinh tế - xã hội, hệ thống pháp luật, năng lực cán bộ và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường đầu tư, đẩy mạnh tuyên truyền và kiểm tra, xử lý vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý di tích.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-5 năm, đồng thời mở rộng nghiên cứu so sánh với các địa phương khác để hoàn thiện chính sách quản lý di tích trên phạm vi toàn quốc.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam giàu bản sắc và phát triển bền vững!