Tổng quan nghiên cứu

Huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa, là vùng đất giàu truyền thống lịch sử và cách mạng, với hệ thống di tích lịch sử - cách mạng đa dạng và phong phú. Theo thống kê, toàn huyện có 13 di tích lịch sử - cách mạng, trong đó 12 di tích đã được xếp hạng, chiếm khoảng 10% tổng số di tích lịch sử - cách mạng của tỉnh Thanh Hóa. Những di tích này không chỉ ghi dấu các sự kiện lịch sử quan trọng như sự ra đời của Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh, các cơ quan đầu não của tỉnh trong các cuộc kháng chiến, mà còn là minh chứng sống động cho tinh thần yêu nước và sức chiến đấu mãnh liệt của nhân dân địa phương.

Mặc dù có giá trị lịch sử và văn hóa to lớn, công tác quản lý di tích lịch sử - cách mạng trên địa bàn huyện Thiệu Hóa vẫn còn nhiều hạn chế. Việc xã hội hóa để thu hút đầu tư trùng tu, tôn tạo di tích còn rất ít; công tác khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ gặp nhiều khó khăn, đặc biệt với các di tích gắn liền với hộ gia đình; công tác tuyên truyền và phát huy giá trị di tích chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả. Ngoài ra, việc bố trí cán bộ quản lý, hướng dẫn viên tại các di tích còn thiếu, ảnh hưởng đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khái quát hóa cơ sở lý luận về di tích lịch sử - cách mạng, đánh giá thực trạng quản lý các di tích trên địa bàn huyện Thiệu Hóa từ năm 2001 đến 2022, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích, góp phần phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ di sản văn hóa, giáo dục truyền thống yêu nước và phát triển du lịch di sản tại huyện Thiệu Hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý di sản văn hóa, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về di sản văn hóa: Theo Luật Di sản văn hóa (2001, sửa đổi 2009), quản lý di tích lịch sử - cách mạng bao gồm xây dựng chiến lược, quy hoạch, ban hành văn bản pháp luật, tổ chức bảo vệ, phát huy giá trị, tuyên truyền, đào tạo cán bộ và huy động nguồn lực.

  • Khái niệm di tích lịch sử - cách mạng: Di tích lịch sử - cách mạng là những địa điểm, công trình kiến trúc gắn liền với các sự kiện, nhân vật lịch sử cụ thể trong quá trình đấu tranh cách mạng giành độc lập dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

  • Mô hình phân cấp quản lý di tích: Phân cấp quản lý di tích theo các cấp quốc gia, tỉnh và xã, với sự phối hợp giữa các cơ quan chuyên môn và chính quyền địa phương nhằm đảm bảo công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Các khái niệm chính bao gồm: di tích, di tích lịch sử - cách mạng, quản lý nhà nước, phân cấp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập qua điều tra, điền dã thực địa tại các xã có di tích lịch sử - cách mạng trên địa bàn huyện Thiệu Hóa. Phương pháp phỏng vấn, đặt câu hỏi với đại diện chính quyền, cơ quan quản lý di tích, cộng đồng cư dân và khách du lịch được áp dụng để thu thập thông tin đa chiều. Ngoài ra, tác giả còn thu thập tài liệu, hình ảnh liên quan đến các di tích.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê để tổng hợp số liệu về hệ thống di tích, phân tích phân bố, xếp hạng và giá trị di tích. Phương pháp phân tích - tổng hợp được dùng để mô tả lịch sử hình thành, quá trình trùng tu, tôn tạo và đánh giá giá trị di tích. Phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp sử học, dân tộc học, xã hội học và văn hóa học nhằm làm rõ các khía cạnh quản lý di tích.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào 13 di tích lịch sử - cách mạng trên địa bàn huyện Thiệu Hóa, với phạm vi thời gian từ năm 2001 đến 2022, giai đoạn từ khi Luật Di sản văn hóa được ban hành đến nay.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với đặc thù của đề tài quản lý di tích lịch sử - cách mạng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân bố và xếp hạng di tích: Toàn huyện Thiệu Hóa có 13 di tích lịch sử - cách mạng, trong đó 12 di tích đã được xếp hạng (1 cấp quốc gia, 11 cấp tỉnh). Di tích lịch sử - cách mạng chiếm 27% tổng số di tích đã xếp hạng trên địa bàn huyện, cao hơn mức trung bình của tỉnh. Các di tích tập trung chủ yếu tại các xã Thiệu Trung, Thiệu Tiến, Thiệu Vũ, Thiệu Toán, Thiệu Viên và thị trấn Thiệu Hóa.

  2. Giá trị lịch sử - văn hóa: Các di tích ghi dấu các sự kiện quan trọng như thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên của huyện (1930), các cơ sở cách mạng, hầm chỉ huy trong kháng chiến chống Mỹ, đình làng gắn với phong trào đấu tranh cách mạng. Ví dụ, Nhà thờ họ Vương (xã Thiệu Tiến) là nơi tổ chức Hội nghị thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam phủ Thiệu Hóa năm 1930. Di tích Xứ ủy Bắc kỳ, Trung kỳ và Đảng bộ Thanh Hóa thời kỳ 1930-1945 (xã Thiệu Toán) là di tích cấp quốc gia.

  3. Thực trạng quản lý: Công tác quản lý di tích còn nhiều hạn chế. Việc xã hội hóa đầu tư trùng tu, tôn tạo di tích còn rất ít; công tác khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ gặp khó khăn, đặc biệt với di tích gắn liền hộ gia đình. Công tác tuyên truyền, giáo dục về giá trị di tích chưa thường xuyên, tài liệu còn nghèo nàn, thiếu hấp dẫn với học sinh. Việc bố trí cán bộ quản lý, hướng dẫn viên tại các di tích chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn.

  4. Bộ máy quản lý và phân cấp: Quản lý di tích được phân cấp rõ ràng theo Luật Di sản văn hóa và các văn bản pháp luật liên quan. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa chịu trách nhiệm quản lý chuyên môn; Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Thiệu Hóa tham mưu quản lý nhà nước cấp huyện; các xã, thị trấn thành lập Ban quản lý di tích. Tuy nhiên, cán bộ văn hóa xã, thị trấn thường thiếu chuyên môn sâu về bảo tồn di tích, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý di tích lịch sử - cách mạng tại Thiệu Hóa xuất phát từ nhiều yếu tố: nguồn lực đầu tư hạn chế, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền và cơ quan chuyên môn, cũng như nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của di tích trong phát triển kinh tế - xã hội. So với một số địa phương khác trong tỉnh, Thiệu Hóa có tiềm năng lớn về di tích cách mạng nhưng chưa khai thác hiệu quả để phát triển du lịch di sản.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố di tích theo cấp xếp hạng, bảng thống kê số lượng di tích theo xã, biểu đồ tỷ lệ di tích lịch sử - cách mạng so với tổng số di tích, giúp minh họa rõ nét thực trạng và tiềm năng phát triển. So sánh với các nghiên cứu trước đây cho thấy, việc nâng cao năng lực quản lý, tăng cường tuyên truyền và xã hội hóa đầu tư là những yếu tố then chốt để bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Việc phát triển du lịch dựa trên di tích lịch sử - cách mạng không chỉ góp phần bảo tồn di sản mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, tạo việc làm và nâng cao đời sống người dân. Do đó, quản lý hiệu quả di tích là nhiệm vụ cấp thiết, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành và cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền
    Chủ động xây dựng và triển khai các kế hoạch, chương trình bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - cách mạng. Định kỳ tổ chức kiểm tra, đánh giá công tác quản lý di tích. Thời gian thực hiện: ngay trong năm đầu tiên và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các xã, thị trấn.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quản lý di tích
    Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ văn hóa xã, thị trấn và Ban quản lý di tích. Tăng cường hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu để nâng cao năng lực chuyên môn. Thời gian: trong vòng 1-2 năm. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND huyện.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục về giá trị di tích
    Xây dựng tài liệu, chương trình giáo dục hấp dẫn, phù hợp với nhiều đối tượng, đặc biệt là học sinh, sinh viên. Tổ chức các hoạt động văn hóa, sự kiện tại di tích nhằm thu hút khách tham quan. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 3 năm tới. Chủ thể: Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, các trường học, Ban quản lý di tích.

  4. Huy động nguồn lực xã hội hóa đầu tư bảo tồn, tôn tạo di tích
    Khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư trùng tu, phát triển du lịch di tích. Xây dựng cơ chế hỗ trợ, ưu đãi phù hợp để thu hút đầu tư. Thời gian: triển khai trong 3-5 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, UBND huyện, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành và cộng đồng trong quản lý di tích
    Thiết lập cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư để bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong công tác bảo tồn. Thời gian: ngay lập tức và duy trì lâu dài. Chủ thể: UBND huyện, các xã, thị trấn, cộng đồng dân cư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và di sản
    Giúp các cấp chính quyền địa phương và tỉnh Thanh Hóa có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch và kế hoạch quản lý di tích lịch sử - cách mạng hiệu quả.

  2. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực quản lý văn hóa và di sản
    Cung cấp tài liệu tham khảo về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý di tích lịch sử - cách mạng, góp phần phát triển nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Cán bộ quản lý di tích và nhân viên văn hóa cơ sở
    Hỗ trợ nâng cao nhận thức, kỹ năng quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, từ đó nâng cao hiệu quả công tác tại địa phương.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch văn hóa
    Cung cấp thông tin về tiềm năng phát triển du lịch di sản tại huyện Thiệu Hóa, từ đó xây dựng các dự án đầu tư phù hợp, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Di tích lịch sử - cách mạng là gì?
    Di tích lịch sử - cách mạng là những địa điểm, công trình kiến trúc gắn liền với các sự kiện, nhân vật lịch sử trong quá trình đấu tranh cách mạng giành độc lập dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Ví dụ như các hầm chỉ huy, nhà thờ họ, đình làng có liên quan đến phong trào cách mạng.

  2. Tại sao cần quản lý hiệu quả di tích lịch sử - cách mạng?
    Quản lý hiệu quả giúp bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ, đồng thời phát huy tiềm năng phát triển du lịch, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý di tích tại Thiệu Hóa là gì?
    Bao gồm thiếu nguồn lực đầu tư, công tác xã hội hóa hạn chế, thiếu cán bộ chuyên môn, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả và khó khăn trong việc khoanh vùng, bảo vệ di tích gắn với hộ gia đình.

  4. Phân cấp quản lý di tích được thực hiện như thế nào?
    Di tích cấp quốc gia do UBND tỉnh và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý chuyên môn; di tích cấp tỉnh do UBND huyện và các phòng ban liên quan quản lý; di tích cấp xã do UBND xã, thị trấn thành lập Ban quản lý trực tiếp quản lý.

  5. Làm thế nào để phát huy giá trị di tích lịch sử - cách mạng?
    Cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục, tổ chức các hoạt động văn hóa tại di tích, thu hút đầu tư trùng tu, phát triển du lịch di sản và nâng cao năng lực quản lý của cán bộ địa phương.

Kết luận

  • Huyện Thiệu Hóa sở hữu hệ thống di tích lịch sử - cách mạng phong phú, chiếm khoảng 10% tổng số di tích lịch sử - cách mạng của tỉnh Thanh Hóa, phản ánh truyền thống cách mạng hào hùng của địa phương.

  • Công tác quản lý di tích hiện còn nhiều hạn chế về nguồn lực, nhân lực và công tác tuyên truyền, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp thiết thực như tăng cường lãnh đạo, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền, huy động xã hội hóa và tăng cường phối hợp liên ngành.

  • Việc quản lý hiệu quả di tích lịch sử - cách mạng không chỉ bảo tồn giá trị văn hóa mà còn góp phần phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là du lịch di sản tại huyện Thiệu Hóa.

  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật thực trạng để điều chỉnh chính sách quản lý phù hợp, nhằm bảo vệ và phát huy bền vững giá trị di tích lịch sử - cách mạng.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - cách mạng, góp phần xây dựng quê hương Thiệu Hóa giàu đẹp, văn minh!