Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục tại Việt Nam, việc phát triển năng lực tư duy (NLTD) và lập luận toán học (LLTH) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo chương trình giáo dục phổ thông mới ban hành năm 2018, môn Toán được xác định là môn học trọng tâm nhằm phát triển các năng lực này. Tại Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, với sự phát triển kinh tế - xã hội ổn định, các trường THCS đang đối mặt với thách thức trong việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, khảo sát tại 8 trường THCS trên địa bàn nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH, khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học tại các trường THCS Thành phố Từ Sơn, đồng thời đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục Toán học, góp phần phát triển toàn diện năng lực tư duy và lập luận của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về tư duy và phát triển năng lực tư duy toán học, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nhận thức của Jean Piaget: Nhấn mạnh sự phát triển trí tuệ thông qua các hoạt động và thao tác tư duy của cá nhân, cho phép đo lường tư duy qua các hoạt động bên ngoài.
  • Quan điểm của Vygotsky về phát triển trí tuệ: Trí tuệ hình thành qua hoạt động và hợp tác xã hội, dạy học hợp tác là phương pháp hiệu quả để phát triển tư duy.
  • Lý thuyết hành vi của J. Watson: Phân loại các loại tư duy dựa trên hành vi và ngôn ngữ, giúp nghiên cứu tư duy thông qua hành vi biểu hiện.
  • Mô hình quản lý giáo dục của Harold Koontz và cộng sự: Quản lý là quá trình tạo môi trường làm việc nhóm để đạt mục tiêu, áp dụng trong quản lý hoạt động dạy học môn Toán.
  • Khái niệm năng lực tư duy và lập luận toán học: Bao gồm khả năng phân tích, tổng hợp, suy luận logic và vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, năng lực tư duy, lập luận toán học, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực tư duy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 20 cán bộ quản lý (CBQL) và 120 giáo viên (GV) môn Toán tại 8 trường THCS trên địa bàn Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
  • Phương pháp khảo sát: Sử dụng phiếu hỏi để đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ 2 lãnh đạo và 5 nhà giáo có kinh nghiệm để bổ sung cơ sở lý luận và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất.
  • Phân tích số liệu: Áp dụng thống kê toán học và phần mềm xử lý số liệu để phân tích kết quả khảo sát.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường THCS trên địa bàn, tập trung vào CBQL và GV trực tiếp tham gia quản lý và giảng dạy môn Toán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về quản lý dạy học theo hướng phát triển NLTD và LLTH: Khoảng 85% CBQL và 78% GV nhận thức rõ tầm quan trọng của việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% GV thực sự áp dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực này.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và kế hoạch dạy học: 70% trường đã xây dựng kế hoạch dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH, nhưng chỉ 55% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và có kiểm tra, giám sát thường xuyên.

  3. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Chỉ khoảng 50% trường có đủ thiết bị và phương tiện dạy học hiện đại hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học môn Toán. Việc sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy còn hạn chế, chỉ khoảng 40% GV thường xuyên ứng dụng.

  4. Kiểm tra, đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học: Khoảng 65% GV sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá, nhưng chỉ 45% có hệ thống đánh giá toàn diện, phản ánh đúng năng lực tư duy và lập luận của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH tại các trường THCS Thành phố Từ Sơn đã đạt được những thành tựu nhất định, đặc biệt là nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của năng lực này. Tuy nhiên, việc triển khai thực tế còn nhiều hạn chế do thiếu đồng bộ trong quản lý mục tiêu, kế hoạch, cơ sở vật chất và phương pháp đánh giá.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hạn chế về nguồn lực vật chất, thiết bị dạy học chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới, cũng như năng lực chuyên môn và kinh nghiệm của đội ngũ GV chưa đồng đều. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình hình tương tự được ghi nhận khi việc phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa quản lý, giảng dạy và đánh giá.

Việc sử dụng biểu đồ cột để thể hiện tỷ lệ CBQL và GV nhận thức, áp dụng phương pháp dạy học tích cực, cũng như biểu đồ tròn về tỷ lệ trường có đủ thiết bị dạy học sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng hiện nay. Bảng tổng hợp các hình thức đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học cũng góp phần làm rõ mức độ đa dạng và hiệu quả của công tác kiểm tra, đánh giá.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Toán học tại các trường THCS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho CBQL và GV: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học và phương pháp phát triển NLTD, LLTH cho đội ngũ CBQL và GV trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học môn Toán đồng bộ, có kiểm tra, giám sát thường xuyên: Các trường cần hoàn thiện kế hoạch dạy học theo hướng phát triển NLTD và LLTH, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá định kỳ trong năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại: Tăng cường trang bị thiết bị công nghệ thông tin, phần mềm hỗ trợ dạy học Toán trong vòng 1 năm, ưu tiên các trường có điều kiện khó khăn. Chủ thể thực hiện là chính quyền địa phương, nhà trường và các tổ chức xã hội.

  4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học: Xây dựng bộ công cụ đánh giá toàn diện, đa dạng hình thức đánh giá phù hợp với từng cấp lớp, triển khai áp dụng trong năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện là tổ chuyên môn và giáo viên bộ môn Toán.

  5. Tăng cường quản lý tổ chức hoạt động dạy học và phân công chuyên môn hợp lý: Ban giám hiệu cần phân công nhiệm vụ giảng dạy và hỗ trợ chuyên môn phù hợp với năng lực GV, đồng thời tổ chức dự giờ, rút kinh nghiệm thường xuyên. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực tư duy và lập luận cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên sư phạm: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học môn Toán, phục vụ cho công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học giáo dục.

  4. Các tổ chức, đơn vị hỗ trợ giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ kỹ thuật và đầu tư cơ sở vật chất cho các trường THCS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển NLTD và LLTH là gì?
    Là việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm phát huy tối đa năng lực tư duy logic, phân tích, suy luận và ứng dụng kiến thức toán học của học sinh.

  2. Tại sao phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học quan trọng?
    Năng lực này giúp học sinh giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và sáng tạo, từ đó nâng cao chất lượng học tập và khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực CBQL, GV; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách quản lý, chương trình và nội dung sách giáo khoa.

  4. Phương pháp nào hiệu quả để phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học?
    Phương pháp dạy học tích cực, học theo dự án, sử dụng công nghệ thông tin và đánh giá đa dạng hình thức giúp phát triển năng lực này hiệu quả.

  5. Làm thế nào để đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh?
    Sử dụng kết hợp các hình thức đánh giá như quan sát, bài tập thực hành, trắc nghiệm khách quan, tự luận, dự án học tập và đánh giá đồng đẳng để phản ánh toàn diện năng lực học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học tại các trường THCS Thành phố Từ Sơn đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và một số hoạt động quản lý.
  • Thực trạng còn tồn tại nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá năng lực tư duy của học sinh.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm nâng cao năng lực CBQL, GV, hoàn thiện kế hoạch dạy học, đầu tư thiết bị và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm có tính cần thiết và khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THCS trên địa bàn.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường triển khai thực hiện các giải pháp trong năm học 2024-2025 nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán và phát triển toàn diện năng lực tư duy, lập luận của học sinh.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, hoàn thiện hệ thống quản lý và đầu tư cơ sở vật chất đồng bộ. Mời các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu cùng tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Toán học tại Việt Nam.