Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư và toàn cầu hóa, giáo dục Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức mới. Theo ước tính, việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh là yêu cầu cấp thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội hiện đại. Môn Tin học, với vai trò then chốt trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng công nghệ thông tin cho học sinh, được chú trọng đổi mới nhằm phát triển năng lực tin học, tư duy sáng tạo và khả năng ứng dụng công nghệ trong học tập và cuộc sống.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý quá trình dạy học môn Tin học theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường trung học cơ sở xã Vân Hòa, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Khảo sát thực trạng quản lý dạy học tại địa phương này trong năm học gần đây cho thấy số lượng lớp học, phòng máy tính và số tiết môn Tin học được bố trí chưa đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao hiệu quả dạy học môn Tin học, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường trung học cơ sở xã Vân Hòa, huyện Ba Vì, trong năm học 2021-2022. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, đặc biệt là quản lý quá trình dạy học môn Tin học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong bối cảnh đổi mới chương trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại và lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình quản lý quá trình dạy học theo ba giai đoạn: Chuẩn bị, Thực thi và Đánh giá - Cải tiến. Mô hình này giúp phân tích và quản lý toàn diện các thành tố cấu thành quá trình dạy học như mục tiêu, nội dung, phương pháp, thiết bị, giáo viên và học sinh.

  2. Lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm (Student-Centred Learning): Nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh trong việc kiến tạo kiến thức và phát triển năng lực, đồng thời đề cao sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: quản lý quá trình dạy học, năng lực tin học, phương pháp dạy học tích cực, đánh giá năng lực, và quản lý giáo dục phổ thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng tại các trường trung học cơ sở xã Vân Hòa, huyện Ba Vì, thông qua bảng hỏi, phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên dạy môn Tin học và học sinh. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 50 cán bộ quản lý và giáo viên, cùng hơn 200 học sinh tham gia.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định lượng với các chỉ số thống kê mô tả (tỷ lệ %, trung bình) và phân tích định tính qua phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các vấn đề quản lý và thực tiễn dạy học. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2021 đến tháng 6/2022, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cơ sở vật chất và số tiết dạy học: Khoảng 70% trường trung học cơ sở xã Vân Hòa có phòng máy tính đạt chuẩn phục vụ dạy học Tin học, tuy nhiên số lượng phòng máy tính và thiết bị còn hạn chế so với yêu cầu. Trung bình mỗi lớp được bố trí khoảng 35 tiết Tin học/năm, thấp hơn so với khuyến nghị của chương trình.

  2. Đội ngũ giáo viên và năng lực quản lý: Khoảng 65% giáo viên Tin học tại địa phương có trình độ chuyên môn đạt chuẩn, nhưng chỉ khoảng 40% cán bộ quản lý có kiến thức và kỹ năng quản lý chuyên sâu về quá trình dạy học môn Tin học theo chương trình mới.

  3. Quản lý quá trình dạy học ở các giai đoạn: Giai đoạn chuẩn bị được thực hiện tương đối đầy đủ với 80% giáo viên xây dựng kế hoạch bài dạy chi tiết. Tuy nhiên, giai đoạn thực thi và đánh giá cải tiến còn nhiều hạn chế, chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực và 45% thực hiện đánh giá thường xuyên, phản hồi kịp thời cho học sinh.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học chiếm khoảng 60% ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Yếu tố chủ quan như nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên chiếm khoảng 70% ảnh hưởng, cho thấy vai trò quan trọng của con người trong quản lý quá trình dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý quá trình dạy học môn Tin học tại các trường trung học cơ sở xã Vân Hòa còn nhiều bất cập, đặc biệt trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá cải tiến. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị, cũng như năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc cần nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp dạy học để đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc quản lý hiệu quả quá trình dạy học không chỉ dựa vào điều kiện vật chất mà còn phụ thuộc lớn vào nhận thức và kỹ năng của đội ngũ quản lý và giáo viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá thường xuyên, bảng tổng hợp số lượng phòng máy tính và số tiết dạy học theo từng trường, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, tập huấn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý quá trình dạy học và phương pháp dạy học tích cực theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ quản lý và giáo viên đạt chuẩn năng lực lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Ba Vì phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Bố trí kinh phí để nâng cấp phòng máy tính, mua sắm thiết bị hiện đại phục vụ dạy học Tin học. Mục tiêu đạt 100% trường có phòng máy tính đạt chuẩn trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Ba Vì, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội.

  3. Xây dựng hệ thống quản lý và đánh giá quá trình dạy học hiệu quả: Áp dụng phần mềm quản lý dạy học, xây dựng hồ sơ học tập điện tử để theo dõi tiến độ và kết quả học tập của học sinh. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS xã Vân Hòa.

  4. Tăng cường phối hợp giữa Ban giám hiệu, tổ chuyên môn và giáo viên: Thiết lập các cuộc họp định kỳ để trao đổi, đánh giá và điều chỉnh kế hoạch dạy học, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong quá trình thực hiện chương trình mới. Mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý dạy học môn Tin học, từ đó xây dựng các chính sách và kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên dạy môn Tin học tại trường trung học cơ sở: Áp dụng các biện pháp quản lý và phương pháp dạy học tích cực được đề xuất để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về quản lý quá trình dạy học trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá thực trạng, từ đó đề xuất các giải pháp đầu tư, bồi dưỡng và hỗ trợ các trường trung học cơ sở trong việc triển khai chương trình Tin học mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý quá trình dạy học môn Tin học là gì?
    Quản lý quá trình dạy học môn Tin học là việc tổ chức, điều hành và giám sát toàn bộ các hoạt động dạy và học nhằm đảm bảo mục tiêu giáo dục được thực hiện hiệu quả. Ví dụ, quản lý từ khâu chuẩn bị kế hoạch, thực thi bài giảng đến đánh giá kết quả học tập.

  2. Tại sao cần đổi mới quản lý dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Chương trình mới nhấn mạnh phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đòi hỏi phương pháp dạy học tích cực và quản lý linh hoạt hơn. Việc đổi mới giúp nâng cao chất lượng giáo dục, phù hợp với yêu cầu xã hội hiện đại.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Tin học hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị, năng lực quản lý của cán bộ và giáo viên chưa đồng đều, cũng như việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá thường xuyên còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý quá trình dạy học?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng quản lý, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và tăng cường phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường.

  5. Phương pháp dạy học tích cực trong môn Tin học được áp dụng như thế nào?
    Phương pháp tích cực bao gồm dạy học theo dự án, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề thực tiễn, khuyến khích học sinh tự học và sáng tạo. Ví dụ, học sinh được giao nhiệm vụ thiết kế sản phẩm số hoặc lập trình giải quyết bài toán thực tế.

Kết luận

  • Quản lý quá trình dạy học môn Tin học tại các trường trung học cơ sở xã Vân Hòa còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực quản lý và phương pháp dạy học.
  • Việc áp dụng mô hình quản lý theo ba giai đoạn chuẩn bị, thực thi và đánh giá cải tiến là cần thiết để nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Đổi mới quản lý phải đi đôi với bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời đầu tư trang thiết bị hiện đại.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi và cấp thiết, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục Tin học theo chương trình phổ thông 2018.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực hiện các giải pháp đồng bộ, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh kịp thời để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giáo viên hãy chủ động tham gia các khóa đào tạo, phối hợp chặt chẽ trong công tác quản lý và giảng dạy để góp phần nâng cao chất lượng môn Tin học, chuẩn bị cho học sinh bước vào xã hội số hiện đại.