Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, giáo dục cần chuyển từ phương pháp truyền thụ kiến thức một chiều sang phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Quận Long Biên, thành phố Hà Nội, với hệ thống 07 trường THCS công lập, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh. Thời gian nghiên cứu từ tháng 01/2022 đến nay, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục ngôn ngữ cho học sinh THCS quận Long Biên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, phát triển năng lực ngôn ngữ – một trong những năng lực cốt lõi của học sinh phổ thông, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương. Các chỉ số đánh giá như mức độ thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin, và hiệu quả kiểm tra đánh giá kết quả học tập được sử dụng làm thước đo chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại và quản lý giáo dục, trong đó có:

  • Lý thuyết dạy học hướng vào người học của John Dewey, nhấn mạnh việc phát huy tính tích cực, tự chủ và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.
  • Mô hình quản lý hoạt động dạy học với bốn chức năng cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, giúp đảm bảo hiệu quả quản lý giáo dục.
  • Khái niệm năng lực ngôn ngữ bao gồm năng lực làm chủ ngôn ngữ, năng lực giao tiếp và năng lực tạo lập văn bản, là nền tảng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh THCS.
  • Lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, nhấn mạnh việc sử dụng các phương pháp tích cực như dạy học theo tình huống, đóng vai, gợi mở - vấn đáp, và ứng dụng công nghệ thông tin.

Các khái niệm chính bao gồm: dạy học môn Ngữ văn, năng lực ngôn ngữ, quản lý dạy học, đổi mới giáo dục phổ thông, và phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phân tích, tổng hợp lý thuyết từ các văn bản, tài liệu liên quan để xây dựng khung lý thuyết.
  • Điều tra thực tiễn qua phiếu khảo sát ý kiến cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên dạy Ngữ văn tại 07 trường THCS quận Long Biên. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người, đảm bảo tính đại diện.
  • Phỏng vấn chuyên gia và tổ chức tọa đàm nhằm thu thập ý kiến đánh giá sâu sắc về thực trạng và giải pháp quản lý.
  • Phương pháp quan sát và thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, phân tích mức độ thực hiện các hoạt động quản lý dạy học.
  • Timeline nghiên cứu: từ tháng 01/2022 đến tháng 8/2022, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất biện pháp.

Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường và đối tượng quản lý, giáo viên. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả và phân tích tương quan để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá việc thực hiện mục tiêu phát triển năng lực ngôn ngữ chưa đạt yêu cầu, do phương pháp dạy học truyền thống còn chiếm ưu thế.

  2. Phương tiện và phương pháp dạy học chưa được đổi mới đồng bộ: Chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên sử dụng công nghệ thông tin và các phương tiện đa phương tiện trong giảng dạy, còn lại chủ yếu dựa vào bảng đen và sách giáo khoa truyền thống.

  3. Quản lý hoạt động chuẩn bị bài và tổ chức dạy học trên lớp chưa hiệu quả: Khoảng 55% giáo viên chưa được hướng dẫn cụ thể về xây dựng kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển năng lực, dẫn đến việc tổ chức giờ học còn mang tính truyền thụ một chiều.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chưa phản ánh đúng năng lực ngôn ngữ của học sinh: Chỉ 50% trường thực hiện đánh giá theo hướng phát triển năng lực, còn lại vẫn tập trung vào kiểm tra kiến thức lý thuyết, chưa đánh giá đầy đủ kỹ năng giao tiếp và tạo lập văn bản.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do sự thiếu đồng bộ trong quản lý và chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học. Việc áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học theo tình huống, đóng vai, hay sử dụng công nghệ thông tin còn hạn chế do thiếu trang thiết bị và kỹ năng của giáo viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, các trường THCS tại Long Biên còn chậm trong việc chuyển đổi từ phương pháp truyền thống sang phương pháp phát triển năng lực, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học môn Ngữ văn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về mức độ ứng dụng công nghệ thông tin, và bảng so sánh kết quả kiểm tra đánh giá theo hai hướng truyền thống và phát triển năng lực. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực ngôn ngữ: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ, tập trung vào kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học tích cực. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp mới lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường.

  2. Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, đa phương tiện: Trang bị máy chiếu, máy tính, phần mềm dạy học và kết nối internet ổn định cho các trường THCS. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, nhằm hỗ trợ hiệu quả cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Chủ thể thực hiện: UBND quận, Sở GD&ĐT.

  3. Xây dựng và triển khai quy trình quản lý hoạt động chuẩn bị bài và tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực: Ban hành tiêu chuẩn bài soạn, kế hoạch dạy học cụ thể, kiểm tra định kỳ việc thực hiện. Mục tiêu đạt 90% giáo viên thực hiện đúng quy trình trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu các trường.

  4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ: Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, tăng cường tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Mục tiêu nâng cao chất lượng đánh giá, phản ánh đúng năng lực học sinh trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, Ban Giám hiệu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý dạy học môn Ngữ văn, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn THCS: Nắm bắt các phương pháp dạy học phát triển năng lực ngôn ngữ, cải tiến kỹ năng giảng dạy và tổ chức lớp học hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các tổ chức đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ là gì?
    Là quá trình tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực làm chủ ngôn ngữ, giao tiếp và tạo lập văn bản cho học sinh, đảm bảo mục tiêu giáo dục theo chương trình mới.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn?
    Phương pháp truyền thống thường tập trung truyền đạt kiến thức một chiều, hạn chế phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Đổi mới giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và kỹ năng sống.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong môn Ngữ văn?
    Bao gồm dạy học theo tình huống, đóng vai, gợi mở - vấn đáp, dạy học theo hướng kiến tạo, sử dụng công nghệ thông tin và các hình thức tổ chức thảo luận nhóm, tranh luận.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo hướng phát triển năng lực?
    Đánh giá dựa trên khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng giao tiếp, tạo lập văn bản của học sinh qua các hình thức kiểm tra đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong dạy học môn Ngữ văn là gì?
    CNTT giúp minh họa bài giảng sinh động, tạo môi trường học tập tương tác, hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp và học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ tại các trường THCS quận Long Biên còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và công nghệ thông tin chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh.
  • Các biện pháp quản lý cần tập trung vào bồi dưỡng chuyên môn giáo viên, đầu tư trang thiết bị, xây dựng quy trình quản lý bài bản và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý giáo dục tại địa phương, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh THCS tại quận Long Biên!