Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tri thức, đổi mới giáo dục trở thành nhu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tại Việt Nam, chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, trong đó môn Lịch sử và Địa lý giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, ý thức dân tộc và năng lực khoa học xã hội cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương với 20 trường THCS và hơn 8.500 học sinh, đang trong quá trình áp dụng chương trình này nhưng còn gặp nhiều khó khăn trong quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý tại các trường THCS huyện Gia Lộc trong giai đoạn 2020-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cải tiến phương pháp, tổ chức dạy học hiệu quả, góp phần phát triển năng lực học sinh theo định hướng đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học hiện đại. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Các nguyên tắc quản lý của Fayol (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra) được vận dụng để phân tích hoạt động quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý.

Về lý thuyết dạy học, nghiên cứu áp dụng mô hình dạy học tích cực lấy người học làm trung tâm, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh theo quan điểm của John Dewey và J.Cômenxki. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, năng lực lịch sử và năng lực địa lý, phương pháp dạy học tích hợp và trải nghiệm sáng tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm 96 cán bộ quản lý và giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý tại 20 trường THCS huyện Gia Lộc. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Dữ liệu thu thập qua phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và phân tích tài liệu chính thức. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả (tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình) và so sánh mức độ thực hiện các hoạt động quản lý. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 2 năm 2020-2021, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của môn học: 64,58% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý là rất cần thiết, 35,42% đánh giá là cần thiết, không có ý kiến cho rằng không quan trọng. Điều này cho thấy nhận thức chung về vai trò môn học đã được nâng cao nhưng vẫn còn một bộ phận nhỏ chưa chắc chắn.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học: Qua khảo sát, các mục tiêu như “Xây dựng nội dung để học sinh thể hiện sự sáng tạo trong học tập” đạt điểm trung bình 2,51/3, “Tạo cơ hội để học sinh thể hiện năng lực tổ chức và quản lý cuộc sống” đạt 2,27/3. Tuy nhiên, các mục tiêu về giáo dục tinh thần dân tộc, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và giải quyết vấn đề mới chỉ đạt mức trung bình, cho thấy còn hạn chế trong việc phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

  3. Quản lý kế hoạch dạy học: Các trường đã xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế, tuy nhiên việc chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá còn chưa đồng đều giữa các đơn vị. Một số trường còn gặp khó khăn trong việc phân công giáo viên dạy chéo chuyên môn và tổ chức bồi dưỡng chuyên môn theo chương trình mới.

  4. Cơ sở vật chất và điều kiện hỗ trợ: Mặc dù các trường được trang bị đầy đủ thiết bị dạy học cơ bản như bản đồ, atlat, máy chiếu, tuy nhiên việc sử dụng hiệu quả các phương tiện kỹ thuật hiện đại trong dạy học còn hạn chế do thiếu kỹ năng và kinh phí đầu tư bổ sung.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý tại huyện Gia Lộc còn nhiều thách thức, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh. Nhận thức tích cực của cán bộ quản lý và giáo viên là nền tảng quan trọng, nhưng cần được củng cố thông qua các chương trình bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tích hợp môn Lịch sử và Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tạo ra nhiều khó khăn về chuyên môn và tổ chức, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Việc quản lý cơ sở vật chất và thiết bị dạy học cần được nâng cao để đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học tích cực, trải nghiệm sáng tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức về tầm quan trọng môn học, bảng phân tích mức độ thực hiện các mục tiêu dạy học, và biểu đồ so sánh trang bị thiết bị dạy học giữa các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về chương trình giáo dục phổ thông 2018, phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học hiện đại. Mục tiêu nâng cao năng lực chuyên môn trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt, phù hợp thực tiễn: Khuyến khích các trường xây dựng kế hoạch dạy học môn Lịch sử và Địa lý dựa trên điều kiện cụ thể, ưu tiên phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn chủ trì.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm, dạy học hợp tác, dạy học khám phá nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Thực hiện thí điểm trong 6 tháng tại một số trường, sau đó nhân rộng.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Phối hợp với chính quyền địa phương, phụ huynh và các tổ chức xã hội huy động nguồn lực bổ sung trang thiết bị hiện đại phục vụ dạy học. Lập kế hoạch đầu tư trong 2 năm tới, do Ban Giám hiệu và Phòng Giáo dục quản lý.

  5. Nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá: Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ. Thực hiện trong năm học hiện tại, do tổ chuyên môn và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý, từ đó xây dựng các chính sách, kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại địa phương.

  2. Giáo viên bộ môn Lịch sử và Địa lý: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và đổi mới kiểm tra đánh giá, hỗ trợ nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông mới, giúp phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Hỗ trợ trong việc khảo sát, đánh giá thực trạng và xây dựng các biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện thực tế nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý lại quan trọng?
    Quản lý hiệu quả giúp đảm bảo việc thực hiện đúng mục tiêu chương trình, phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Ví dụ, quản lý tốt giúp giáo viên đổi mới phương pháp, học sinh tích cực tham gia trải nghiệm.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều, thiếu bồi dưỡng chuyên môn, cơ sở vật chất hạn chế và khó khăn trong tổ chức dạy học tích hợp. Tại Gia Lộc, việc phân công giáo viên dạy chéo chuyên môn cũng là thách thức lớn.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên?
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên, chia sẻ kinh nghiệm và áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Ví dụ, các trường có thể phối hợp với trung tâm bồi dưỡng để tổ chức các buổi tập huấn chuyên sâu.

  4. Phương pháp dạy học nào phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Phương pháp dạy học tích cực như dạy học trải nghiệm, dạy học hợp tác, dạy học khám phá được khuyến khích nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, giúp các em vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  5. Cơ sở vật chất ảnh hưởng thế nào đến chất lượng dạy học?
    Trang thiết bị hiện đại giúp tăng tính trực quan, sinh động, kích thích hứng thú học tập và hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp. Thiếu thiết bị sẽ hạn chế khả năng tổ chức các hoạt động trải nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý tại các trường THCS huyện Gia Lộc còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Nhận thức tích cực của cán bộ quản lý và giáo viên là nền tảng để đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học.
  • Các mục tiêu phát triển năng lực học sinh chưa được thực hiện đồng đều, cần tập trung đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp, tăng cường cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá hiệu quả.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, khảo sát và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong giai đoạn 2023-2025 để hoàn thiện quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất để nâng cao chất lượng giáo dục môn Lịch sử và Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.