Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, việc xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội được xem là một trong những yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục. Theo Luật Giáo dục năm 2005, hoạt động giáo dục phải kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội nhằm tạo nên môi trường giáo dục đồng bộ, hiệu quả. Tại huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang, nơi có điều kiện địa lý phức tạp và đa dạng dân tộc, việc quản lý và bồi dưỡng năng lực xây dựng mối quan hệ này cho giáo viên các trường phổ thông dân tộc bán trú là một nhiệm vụ cấp thiết. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2020, khảo sát 35 cán bộ quản lý, giáo viên và 125 học sinh nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội cho giáo viên tại địa phương. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, đáp ứng yêu cầu thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng chính sách bồi dưỡng, phát triển năng lực giáo viên, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả phối hợp giáo dục giữa các bên liên quan, từ đó thúc đẩy sự phát triển toàn diện của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Khái niệm năng lực được hiểu là tổng hợp các phẩm chất, kỹ năng, kiến thức và thái độ giúp cá nhân hoàn thành hiệu quả nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể. Cụ thể, năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội được định nghĩa là khả năng thực hiện các hành động có trách nhiệm nhằm huy động sức mạnh tổng hợp của ba bên để giáo dục học sinh hiệu quả. Lý thuyết quản lý bồi dưỡng năng lực nhấn mạnh quá trình xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá việc cập nhật kiến thức, kỹ năng cho giáo viên. Ngoài ra, chuẩn nghề nghiệp giáo viên theo Thông tư số 20/2018/TT-BGDĐT được sử dụng làm cơ sở pháp lý và tiêu chuẩn đánh giá năng lực xây dựng mối quan hệ. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực xây dựng mối quan hệ, quản lý bồi dưỡng năng lực, chuẩn nghề nghiệp giáo viên, phối hợp giáo dục nhà trường - gia đình - xã hội, và đặc thù giáo dục phổ thông dân tộc bán trú.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Về lý luận, áp dụng phương pháp so sánh, tổng hợp và khái quát hóa để xây dựng hệ thống cơ sở lý luận. Về thực tiễn, tiến hành khảo sát xã hội học với cỡ mẫu gồm 35 cán bộ quản lý, giáo viên và 125 học sinh các trường phổ thông dân tộc bán trú huyện Xín Mần. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình đánh giá mức độ đồng thuận và tầm quan trọng của các yếu tố. Ngoài ra, lấy ý kiến chuyên gia để đánh giá tính khả thi và cấp thiết của các biện pháp đề xuất. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội cho giáo viên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vị trí, vai trò xây dựng mối quan hệ: Đa số cán bộ quản lý và giáo viên (với điểm trung bình 3.11 trên thang 4) đánh giá việc thống nhất các vấn đề giáo dục giữa nhà trường, gia đình và xã hội là rất quan trọng. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15-20% cán bộ quản lý và giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về vai trò này. Học sinh cũng có nhận thức tương đối tốt nhưng mức độ đồng thuận thấp hơn, với điểm trung bình 2.77.

  2. Thực trạng năng lực xây dựng mối quan hệ của giáo viên: Giáo viên thường xuyên thông báo kết quả học tập, rèn luyện cho gia đình học sinh (điểm trung bình 3.14), nhưng việc huy động tiềm lực của gia đình và xã hội vào công tác giáo dục còn hạn chế (điểm trung bình 2.09). Hình thức liên lạc chủ yếu qua họp phụ huynh và điện thoại khi cần thiết, chưa có sự phối hợp chặt chẽ thường xuyên.

  3. Quản lý bồi dưỡng năng lực: Công tác tổ chức bồi dưỡng năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội cho giáo viên còn nhiều hạn chế về kế hoạch, nội dung và phương pháp bồi dưỡng. Việc tự đánh giá năng lực của giáo viên chưa được thực hiện hiệu quả, dẫn đến khó khăn trong việc xác định nhu cầu bồi dưỡng phù hợp.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế, địa lý vùng dân tộc thiểu số và chính sách hỗ trợ vùng 30a ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng. Yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, nhận thức và thái độ của giáo viên cũng là những rào cản cần khắc phục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức và năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội của giáo viên các trường phổ thông dân tộc bán trú huyện Xín Mần còn nhiều điểm yếu, tương đồng với các nghiên cứu trong nước về phát triển năng lực giáo viên vùng dân tộc thiểu số. Nguyên nhân chủ yếu do điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, thiếu nguồn lực hỗ trợ, cùng với hạn chế trong công tác quản lý và tổ chức bồi dưỡng. Việc giáo viên chủ yếu liên lạc với phụ huynh qua các buổi họp định kỳ và điện thoại khi cần thiết chưa tạo được sự phối hợp thường xuyên, liên tục, làm giảm hiệu quả giáo dục toàn diện. So sánh với các mô hình quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên ở các nước phát triển, việc xây dựng chương trình bồi dưỡng cần được cá nhân hóa, linh hoạt và có sự tham gia tích cực của các bên liên quan. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ nhận thức và thực hiện các nội dung xây dựng mối quan hệ giữa các nhóm đối tượng khảo sát, giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và hạn chế. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của cán bộ quản lý trong việc nâng cao nhận thức và tổ chức bồi dưỡng phù hợp, đồng thời cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội để phát huy tối đa tiềm năng giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Triển khai các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề về xây dựng mối quan hệ nhà trường - gia đình - xã hội, tập trung vào vai trò, trách nhiệm và kỹ năng giao tiếp. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên nhận thức đầy đủ về vai trò phối hợp lên trên 90% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường phổ thông dân tộc bán trú.

  2. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực phù hợp với điều kiện thực tế: Thiết kế chương trình bồi dưỡng linh hoạt, kết hợp bồi dưỡng tập trung và tại chỗ, chú trọng phát triển kỹ năng thực hành xây dựng mối quan hệ. Mục tiêu tăng cường kỹ năng phối hợp của giáo viên lên mức “khá” trở lên trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với chuyên gia đào tạo.

  3. Phát triển cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập các kênh liên lạc đa dạng như nhóm zalo, email, sổ liên lạc điện tử để tăng cường trao đổi thông tin thường xuyên. Mục tiêu đạt 80% phụ huynh tham gia các kênh phối hợp trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Nhà trường, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  4. Xây dựng môi trường thuận lợi và tạo động lực cho giáo viên phát triển năng lực: Áp dụng chính sách khen thưởng, ghi nhận thành tích trong xây dựng mối quan hệ, đồng thời tạo điều kiện về thời gian và tài chính cho giáo viên tham gia bồi dưỡng. Mục tiêu nâng cao sự hài lòng và động lực của giáo viên lên trên 85% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT.

  5. Định kỳ kiểm tra, đánh giá năng lực xây dựng mối quan hệ của giáo viên: Thiết lập hệ thống tự đánh giá và đánh giá độc lập, sử dụng kết quả để điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng. Mục tiêu hoàn thành đánh giá định kỳ 6 tháng/lần, đảm bảo dữ liệu phản hồi kịp thời. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với đặc thù vùng dân tộc thiểu số.

  2. Giáo viên các trường phổ thông dân tộc bán trú: Nắm bắt các tiêu chuẩn, kỹ năng cần thiết để phát triển năng lực xây dựng mối quan hệ với gia đình và xã hội, nâng cao hiệu quả công tác giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, mô hình quản lý bồi dưỡng năng lực và các biện pháp thực tiễn trong giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

  4. Các tổ chức, cơ quan quản lý giáo dục và phát triển cộng đồng: Hỗ trợ xây dựng các chương trình phối hợp giáo dục, phát triển nguồn nhân lực giáo viên và nâng cao chất lượng giáo dục vùng khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội lại quan trọng trong giáo dục?
    Việc phối hợp này tạo môi trường giáo dục đồng bộ, giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và nhân cách. Theo Luật Giáo dục 2005, sự phối hợp chặt chẽ giữa ba bên góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục và giảm thiểu các “lực nhiễu” trong quá trình giáo dục.

  2. Năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội gồm những yếu tố nào?
    Bao gồm hiểu biết về vai trò phối hợp, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, thái độ tích cực và khả năng huy động nguồn lực từ gia đình và xã hội để hỗ trợ giáo dục học sinh.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để bồi dưỡng năng lực này cho giáo viên?
    Kết hợp bồi dưỡng tập trung, bồi dưỡng tại chỗ và tự bồi dưỡng, sử dụng các hình thức như tập huấn, hội thảo, sinh hoạt chuyên môn liên trường và đánh giá phản hồi thường xuyên để điều chỉnh nội dung.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên tại vùng dân tộc thiểu số?
    Ngoài điều kiện kinh tế, địa lý khó khăn, yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, nhận thức và thái độ của giáo viên đóng vai trò quyết định. Việc thiếu cơ chế phối hợp và nguồn lực hỗ trợ cũng là rào cản lớn.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả năng lực xây dựng mối quan hệ của giáo viên?
    Thông qua kiểm tra, đánh giá định kỳ dựa trên tiêu chuẩn nghề nghiệp, kết hợp tự đánh giá của giáo viên và đánh giá của cán bộ quản lý, phụ huynh, học sinh. Kết quả đánh giá giúp điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng và nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông dân tộc bán trú tại huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang.
  • Thực trạng cho thấy giáo viên và cán bộ quản lý còn nhiều hạn chế về nhận thức và kỹ năng phối hợp, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục toàn diện.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều tác động đến công tác quản lý bồi dưỡng năng lực, đòi hỏi giải pháp đồng bộ và phù hợp với đặc thù địa phương.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tập trung vào nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch bồi dưỡng linh hoạt, phát triển cơ chế phối hợp và đánh giá định kỳ.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện chính sách và thực tiễn bồi dưỡng năng lực giáo viên, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số bền vững.

Call to action: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần nhanh chóng triển khai các biện pháp đề xuất để nâng cao năng lực xây dựng mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nguồn nhân lực tại vùng dân tộc thiểu số.