Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng để điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo sự phát triển bền vững của địa phương. Tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, công tác quản lý NSNN trong giai đoạn 2015-2017 đã có nhiều chuyển biến tích cực với tổng thu ngân sách tăng từ 72,2 tỷ đồng năm 2015 lên 115,1 tỷ đồng năm 2017, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, công tác thu ngân sách vẫn còn nhiều hạn chế như chưa khai thác hết tiềm năng các nguồn thu như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải và thu tiền sử dụng đất. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại huyện Văn Bàn trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2019-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động thu, chi ngân sách, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý địa phương nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, ổn định đời sống nhân dân và đảm bảo an ninh quốc phòng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ, phương pháp để điều khiển hoạt động ngân sách nhằm đạt mục tiêu kinh tế - xã hội.

  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách: Nhấn mạnh nguyên tắc phân cấp phù hợp với năng lực quản lý và đặc điểm kinh tế - xã hội của từng cấp chính quyền, đảm bảo tính công bằng và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực tài chính.

  • Khái niệm quản lý thu và chi ngân sách nhà nước: Thu ngân sách bao gồm các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác; chi ngân sách bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Quản lý thu và chi ngân sách nhằm đảm bảo cân đối ngân sách, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách, thu ngân sách, chi ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, thống kê của huyện Văn Bàn và tỉnh Lào Cai giai đoạn 2015-2017; đồng thời thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát 30 cán bộ quản lý ngân sách tại các phòng ban liên quan.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Kết hợp thu thập thông tin thứ cấp từ các cơ quan nhà nước và thông tin sơ cấp qua bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn chuyên gia, sử dụng thang đo Likert 5 bậc để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp mô tả thống kê để phân tích số liệu thu, chi ngân sách; phương pháp so sánh để đối chiếu kết quả qua các năm và với các địa phương tương tự; phân tích định tính để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017 để đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Văn Bàn tăng từ 72,2 tỷ đồng năm 2015 lên 115,1 tỷ đồng năm 2017, tương đương mức tăng khoảng 59,6% trong 3 năm. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách đạt trên 100% mỗi năm, cho thấy sự nỗ lực trong công tác thu ngân sách.

  2. Cơ cấu thu ngân sách chưa tối ưu: Một số nguồn thu như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải và thu tiền sử dụng đất chưa được khai thác hiệu quả, dẫn đến tiềm năng thu ngân sách chưa được tận dụng tối đa.

  3. Chi ngân sách đảm bảo các nhiệm vụ phát triển: Chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư phát triển.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Qua khảo sát 30 cán bộ quản lý, các nhân tố như thể chế tài chính, tổ chức bộ máy và trình độ cán bộ, trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập dân cư được đánh giá là có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý ngân sách tại huyện Văn Bàn đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt trong việc tăng thu ngân sách và đảm bảo chi tiêu theo dự toán. Tuy nhiên, việc chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng phản ánh hạn chế trong công tác quản lý thu, cần có các biện pháp cải tiến chính sách thuế và tăng cường kiểm tra, giám sát. So sánh với các địa phương lân cận như thành phố Lào Cai và huyện Bát Xát, Văn Bàn có mức tăng thu ngân sách thấp hơn, cho thấy còn nhiều dư địa để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Việc chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên cũng là điểm cần điều chỉnh để tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu ngân sách qua các năm và cơ cấu chi ngân sách sẽ minh họa rõ nét hơn về thực trạng quản lý ngân sách tại địa phương. Ngoài ra, các nhân tố ảnh hưởng được khảo sát cũng phù hợp với các nghiên cứu trong ngành, khẳng định vai trò quan trọng của thể chế, tổ chức và trình độ phát triển kinh tế trong quản lý ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác thu ngân sách: Cần rà soát, hoàn thiện chính sách thuế, đặc biệt là các khoản thu chưa khai thác hiệu quả như thuế xây dựng, thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh vận tải và thu tiền sử dụng đất. Mục tiêu tăng thu ngân sách hàng năm ít nhất 10% trong giai đoạn 2019-2025. Chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với Chi cục Thuế huyện.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý ngân sách nhằm nâng cao trình độ và kỹ năng quản lý. Thời gian thực hiện từ năm 2019 đến 2021, do UBND huyện chủ trì phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

  3. Cải tiến quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách để nâng cao tính chính xác, minh bạch và kịp thời. Mục tiêu hoàn thành áp dụng hệ thống quản lý ngân sách điện tử vào năm 2022. Chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Tăng cường kiểm tra, thanh tra ngân sách: Xây dựng kế hoạch kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý thu, chi ngân sách. Mục tiêu kiểm tra ít nhất 90% các đơn vị sử dụng ngân sách hàng năm. Chủ thể thực hiện là Thanh tra Tài chính huyện phối hợp với các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Văn Bàn, từ đó áp dụng vào công tác quản lý thực tiễn.

  2. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước ở cấp huyện, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Sinh viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Hỗ trợ học tập, nghiên cứu luận văn tốt nghiệp với các phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách tài chính địa phương: Là cơ sở để xây dựng, điều chỉnh chính sách thu, chi ngân sách phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của huyện Văn Bàn và các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ, phương pháp để điều khiển hoạt động thu, chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ, quản lý thu ngân sách bao gồm việc thu thuế, phí theo quy định pháp luật.

  2. Tại sao phải phân cấp quản lý ngân sách?
    Phân cấp quản lý ngân sách giúp phù hợp với năng lực quản lý và đặc điểm kinh tế - xã hội của từng cấp chính quyền, đảm bảo tính công bằng và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực tài chính. Ví dụ, ngân sách cấp huyện được giao nhiệm vụ thu, chi phù hợp với chức năng và nhiệm vụ địa phương.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp huyện?
    Các nhân tố chính gồm thể chế tài chính, tổ chức bộ máy và cán bộ quản lý, trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập dân cư. Ví dụ, trình độ cán bộ thấp có thể làm giảm hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Văn Bàn?
    Cần tăng cường công tác thu ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán và quyết toán, đồng thời tăng cường kiểm tra, thanh tra ngân sách. Ví dụ, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách giúp minh bạch và chính xác hơn.

  5. Phạm vi nghiên cứu của luận văn này là gì?
    Nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong giai đoạn 2015-2017, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào cấp huyện.
  • Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách tại huyện Văn Bàn giai đoạn 2015-2017 cho thấy tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng còn nhiều hạn chế trong khai thác nguồn thu.
  • Các nhân tố ảnh hưởng chính gồm thể chế tài chính, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ và phát triển kinh tế địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường thu ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình quản lý và tăng cường kiểm tra, thanh tra.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại huyện Văn Bàn và các địa phương tương tự.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để cập nhật các xu hướng mới trong quản lý tài chính công.