Nghiên cứu phương pháp tích cực trong dạy học phân môn luyện từ và câu cho học sinh lớp 2 tại quận Ngô Quyền, Hải Phòng

• Tác giả: Đỗ Hồng Nhung
• Người hướng dẫn: PGS. Lê Phương Nga
• Trường học: Đại học Hải Phòng
• Chuyên ngành: Giáo dục Tiểu học
• Đề tài: Vận dụng phương pháp tích cực để tổ chức dạy học phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 2 ở một số trường tiểu học quận Ngô Quyền – thành phố Hải Phòng
• Loại tài liệu: luận văn thạc sỹ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hải Phòng

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Tầm quan trọng của phương pháp tích cực
• 1.2. Khái niệm phương pháp tích cực
• 1.3. Những dấu hiệu đặc trưng của phương pháp tích cực
• 1.4. Điều kiện để dạy và học theo phương pháp tích cực
• 1.5. Những điểm cần lưu ý khi vận dụng phương pháp tích cực trong dạy học
• 1.6. Cơ sở thực tiễn
• 1.7. Phân tích chương trình, nội dung dạy học, hệ thống bài tập Luyện từ và câu lớp 2
• 1.8. Thực trạng dạy học phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 2 ở một số trường tiểu học quận Ngô Quyền - thành phố Hải Phòng
• 1.9. Đánh giá chung về việc dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2
• 1.10. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TÍCH CỰC VẬN DỤNG ĐỂ TỔ CHỨC DẠY HỌC LUYỆN TỪ VÀ CÂU CHO HỌC SINH LỚP 2
• 2.1. Nguyên tắc đề xuất các phương pháp
• 2.2. Vận dụng phương pháp tích cực trong dạy học phân môn Luyện từ và câu phải đảm bảo tính tích hợp
• 2.3. Vận dụng phương pháp tích cực để tổ chức dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 2 phải đảm bảo tính thực hành giao tiếp
• 2.4. Vận dụng phương pháp tích cực để tổ chức dạy học Luyện từ và câu lớp 2 phải đảm bảo tính vừa sức
• 2.5. Một số phương pháp tích cực trong tổ chức dạy học Luyện từ và câu
• 2.6. Vận dụng phương pháp thực hành giao tiếp để tổ chức dạy học Luyện từ và câu lớp 2
• 2.7. Vận dụng phương pháp trò chơi học tập để tổ chức dạy học Luyện từ và câu lớp 2
• 2.8. Vận dụng phương pháp hợp tác nhóm để tổ chức dạy học Luyện từ và câu lớp 2
• 2.9. Vận dụng phương pháp sử dụng tình huống có vấn đề để tổ chức dạy học Luyện từ và câu lớp 2
• 2.10. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM DẠY HỌC LUYỆN TỪ VÀ CÂU CHO HỌC SINH LỚP 2 THEO PHƯƠNG PHÁP TÍCH CỰC
• 3.1. Những điểm cần lưu ý khi thiết kế bài dạy Luyện từ và câu lớp 2 theo phương pháp tích cực
• 3.2. Tổ chức thực nghiệm
• 3.3. Mục đích thực nghiệm
• 3.4. Đối tượng thực nghiệm
• 3.5. Nội dung thực nghiệm
• 3.6. Cách tiến hành thực nghiệm
• 3.7. Xử lý và phân tích kết quả thực nghiệm
• 3.8. Tiểu kết chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Phương pháp dạy học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực là một trong những hướng tiếp cận hiện đại trong giáo dục, nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Trong bối cảnh giáo dục tiểu học tại Hải Phòng, việc áp dụng phương pháp này giúp học sinh lớp 2 không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng ngôn ngữ và tư duy logic. Phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải linh hoạt trong việc thiết kế các hoạt động học tập, tạo môi trường học tập thân thiện và khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh.

1.1. Khái niệm và đặc điểm

Phương pháp tích cực được định nghĩa là phương pháp lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích sự chủ động trong học tập. Đặc điểm nổi bật của phương pháp này là sự tương tác cao giữa giáo viên và học sinh, cũng như giữa các học sinh với nhau. Phương pháp này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm và giải quyết vấn đề.

1.2. Lợi ích trong giáo dục tiểu học

Việc áp dụng phương pháp tích cực trong dạy học luyện từ và câu cho học sinh lớp 2 tại Hải Phòng mang lại nhiều lợi ích. Học sinh không chỉ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ mà còn phát triển khả năng tư duy và sáng tạo. Phương pháp này cũng giúp giáo viên tạo ra các bài học sinh động, hấp dẫn, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

II. Luyện từ và câu trong chương trình lớp 2

Phân môn luyện từ và câu đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh lớp 2. Đây là giai đoạn đầu tiên học sinh tiếp xúc với các khái niệm ngữ pháp cơ bản, giúp các em hiểu và sử dụng từ ngữ một cách chính xác. Tại Hải Phòng, việc dạy học phân môn này cần được chú trọng để đảm bảo học sinh có nền tảng vững chắc cho các lớp học tiếp theo.

2.1. Mục tiêu của phân môn

Mục tiêu chính của phân môn luyện từ và câu là giúp học sinh nắm vững nghĩa của từ, biết cách sử dụng từ đúng ngữ cảnh và cấu trúc câu. Điều này không chỉ hỗ trợ học sinh trong việc giao tiếp hàng ngày mà còn giúp các em học tốt các môn học khác.

2.2. Thực trạng dạy học tại Hải Phòng

Tại các trường tiểu học ở Hải Phòng, việc dạy học luyện từ và câu cho học sinh lớp 2 vẫn còn nhiều hạn chế. Giáo viên thường tập trung vào việc truyền đạt kiến thức một cách thụ động, chưa chú trọng đến việc phát huy tính tích cực của học sinh. Điều này dẫn đến việc học sinh thiếu hứng thú và kết quả học tập chưa cao.

III. Phương pháp tích cực trong dạy học luyện từ và câu

Việc áp dụng phương pháp tích cực trong dạy học luyện từ và câu cho học sinh lớp 2 tại Hải Phòng đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Các phương pháp như thực hành giao tiếp, trò chơi học tập, và hợp tác nhóm đã giúp học sinh hứng thú hơn với môn học và cải thiện đáng kể kỹ năng ngôn ngữ.

3.1. Phương pháp thực hành giao tiếp

Phương pháp thực hành giao tiếp giúp học sinh áp dụng kiến thức vào thực tế, từ đó nâng cao kỹ năng sử dụng từ và câu. Giáo viên có thể thiết kế các tình huống giao tiếp thực tế để học sinh thực hành, giúp các em hiểu rõ hơn về cách sử dụng từ ngữ trong các ngữ cảnh khác nhau.

3.2. Phương pháp trò chơi học tập

Phương pháp trò chơi học tập là một trong những cách hiệu quả để thu hút sự chú ý của học sinh. Các trò chơi liên quan đến từ vựng và ngữ pháp không chỉ giúp học sinh học tập một cách vui vẻ mà còn củng cố kiến thức một cách tự nhiên.

IV. Kết quả và ứng dụng thực tiễn

Kết quả thực nghiệm cho thấy việc áp dụng phương pháp tích cực trong dạy học luyện từ và câu đã giúp học sinh lớp 2 tại Hải Phòng cải thiện đáng kể kỹ năng ngôn ngữ. Học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển khả năng tư duy và sáng tạo. Phương pháp này cũng giúp giáo viên tạo ra các bài học sinh động, hấp dẫn, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

4.1. Đánh giá kết quả học tập

Sau khi áp dụng phương pháp tích cực, kết quả học tập của học sinh lớp 2 tại Hải Phòng đã được cải thiện rõ rệt. Học sinh không chỉ đạt điểm cao hơn trong các bài kiểm tra mà còn thể hiện sự tự tin và hứng thú trong học tập.

4.2. Ứng dụng trong thực tiễn

Phương pháp tích cực không chỉ có giá trị trong việc dạy học luyện từ và câu mà còn có thể áp dụng rộng rãi trong các môn học khác. Phương pháp này giúp học sinh phát triển toàn diện các kỹ năng cần thiết, từ đó đáp ứng được yêu cầu của nền giáo dục hiện đại.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học được xem là nhiệm vụ trọng tâm. Phân môn Luyện từ và câu lớp 2 giữ vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ, giúp học sinh mở rộng vốn từ, hiểu cấu tạo từ, từ loại, cấu tạo câu và sử dụng dấu câu đúng chuẩn. Tuy nhiên, thực trạng dạy học phân môn này tại một số trường tiểu học quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng cho thấy nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng các phương pháp tích cực để tổ chức dạy học phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 2, qua đó nâng cao hứng thú học tập và kết quả học tập của các em. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2016-2017 tại một số trường tiểu học trên địa bàn quận Ngô Quyền, với đối tượng là giáo viên và học sinh lớp 2. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt, phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động dạy học hiệu quả.

Theo khảo sát, chỉ khoảng 22,47% học sinh thể hiện hứng thú cao với phân môn Luyện từ và câu, trong khi gần 31% học sinh không thích học phân môn này. Kết quả học tập cũng còn hạn chế khi chỉ có khoảng 17,69% học sinh đạt điểm từ 9-10. Những con số này phản ánh rõ nhu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh trong phân môn này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực, nhấn mạnh vai trò chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình tiếp nhận kiến thức. Theo GS Trần Hồng Quân, phương pháp tích cực là phương pháp lấy học sinh làm trung tâm, giúp học sinh tự lực khám phá kiến thức thông qua các hoạt động học tập đa dạng. Đồng thời, lý thuyết tích hợp trong dạy học được vận dụng nhằm kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực, tạo điều kiện cho học sinh phát triển toàn diện.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Phương pháp tích cực: Phương pháp dạy học phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua các hoạt động học tập tích cực.
• Tích hợp trong dạy học: Kết hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều phân môn hoặc môn học để tăng hiệu quả học tập.
• Học tập hợp tác: Học sinh làm việc nhóm để cùng nhau giải quyết vấn đề, phát triển kỹ năng giao tiếp và hợp tác.
• Kỹ năng giao tiếp ngôn ngữ: Bao gồm nghe, nói, đọc, viết, được rèn luyện thông qua phân môn Luyện từ và câu.
• Tính vừa sức: Phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và khả năng nhận thức của học sinh lớp 2.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng, gồm:

• Phương pháp quan sát: Thu nhận biểu hiện hứng thú và thái độ học tập của học sinh trong các tiết học Luyện từ và câu.
• Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập ý kiến của 45 giáo viên và 83 học sinh lớp 2 tại 12 trường tiểu học quận Ngô Quyền thông qua phiếu hỏi và phỏng vấn.
• Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu khảo sát và kết quả học tập nhằm đảm bảo tính chính xác và tin cậy.
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện tổ chức dạy học phân môn Luyện từ và câu theo phương pháp tích cực tại hai trường Tiểu học Lê Hồng Phong và Nguyễn Trãi, với cỡ mẫu khoảng 70 học sinh, nhằm đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2016-2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, đề xuất phương pháp, tổ chức thực nghiệm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hứng thú học tập của học sinh còn thấp: Qua khảo sát 84 học sinh, chỉ 22,47% thể hiện mức độ thích học phân môn Luyện từ và câu, trong khi 30,94% không thích. Tương tự, tại hai trường khảo sát, tỷ lệ học sinh thích học lần lượt là 24,44% và 20,51%.

2. Kết quả học tập chưa đạt kỳ vọng: Trong tổng số 64 học sinh được đánh giá, chỉ 17,69% đạt điểm 9-10, 33,16% đạt điểm 7-8, còn lại 38,12% và 11,02% đạt điểm trung bình và dưới trung bình. Điều này cho thấy hiệu quả học tập phân môn còn hạn chế.

3. Giáo viên gặp nhiều khó khăn trong tổ chức dạy học: 71,11% giáo viên cho biết khó khăn lớn nhất là hướng dẫn luyện tập thực hành do phân môn không có phần lý thuyết riêng biệt mà chỉ qua bài tập. 88,88% giáo viên thiếu phương tiện và đồ dùng dạy học, 84,44% chưa biết cách vận dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp.

4. Phương pháp học tập hợp tác nhóm chưa được áp dụng rộng rãi: Chỉ 20% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp này, phần lớn còn e ngại do chưa biết cách tổ chức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng trên là do đặc thù phân môn Luyện từ và câu lớp 2, kiến thức được truyền tải chủ yếu qua hệ thống bài tập, không có phần lý thuyết rõ ràng, khiến giáo viên khó khăn trong việc thiết kế bài giảng sinh động, hấp dẫn. Hơn nữa, nhiều giáo viên còn hạn chế về trình độ chuyên môn và kỹ năng vận dụng phương pháp tích cực, dẫn đến việc dạy học còn mang tính truyền thống, thụ động.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc áp dụng phương pháp tích cực, đặc biệt là học tập hợp tác và trò chơi học tập, giúp tăng cường hứng thú và hiệu quả học tập. Việc thiếu đồ dùng trực quan và phương tiện hỗ trợ cũng là một rào cản lớn, nhất là trong bối cảnh học sinh lớp 2 cần nhiều hoạt động thực hành, giao tiếp để phát triển kỹ năng ngôn ngữ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ học sinh thích, bình thường và không thích học phân môn, cũng như biểu đồ tròn phân bố điểm số học tập. Bảng tổng hợp ý kiến giáo viên về khó khăn và nhu cầu hỗ trợ cũng giúp minh họa rõ nét các vấn đề thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp tích cực

   • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế bài giảng, vận dụng phương pháp học tập hợp tác, trò chơi học tập.
   • Mục tiêu: 80% giáo viên lớp 2 tại quận Ngô Quyền được đào tạo trong vòng 1 năm.
   • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận phối hợp với các trường đại học sư phạm.

2. Phát triển và cung cấp đồ dùng trực quan, phương tiện dạy học hiện đại

   • Đầu tư trang thiết bị như tranh ảnh, bảng nam châm, phần mềm học tập tương tác phù hợp với phân môn Luyện từ và câu.
   • Mục tiêu: 100% trường tiểu học trong quận có đủ đồ dùng hỗ trợ trong 2 năm tới.
   • Chủ thể thực hiện: UBND quận, Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng.

3. Xây dựng hệ thống bài tập và tài liệu dạy học tích cực, đa dạng

   • Soạn thảo các phiếu bài tập, trò chơi học tập, tình huống giao tiếp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2.
   • Mục tiêu: Phát triển ít nhất 30 bộ bài tập mới trong 1 năm.
   • Chủ thể thực hiện: Các tổ chuyên môn trong trường, nhóm nghiên cứu giáo dục.

4. Khuyến khích áp dụng phương pháp học tập hợp tác và đánh giá đa chiều

   • Hướng dẫn giáo viên tổ chức hoạt động nhóm, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau giữa học sinh.
   • Mục tiêu: 70% tiết học Luyện từ và câu áp dụng phương pháp hợp tác trong 1 năm.
   • Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm, Ban giám hiệu nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 2

   • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp tích cực, kỹ thuật tổ chức dạy học phân môn Luyện từ và câu hiệu quả, nâng cao chất lượng giảng dạy.
   • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động học tập sinh động, tăng cường hứng thú học sinh.

2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các phòng giáo dục và trường tiểu học

   • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ giáo viên.
   • Use case: Lập kế hoạch đào tạo, đầu tư trang thiết bị, giám sát chất lượng dạy học.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học

   • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về phương pháp tích cực trong dạy học Tiếng Việt.
   • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục

   • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học, hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển giáo dục tiểu học.
   • Use case: Xây dựng chương trình đào tạo giáo viên, chính sách đầu tư giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp tích cực là gì và tại sao cần áp dụng trong dạy học Luyện từ và câu?
   Phương pháp tích cực là cách dạy học lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích các em chủ động, sáng tạo trong học tập thông qua các hoạt động thực hành, thảo luận, hợp tác nhóm. Áp dụng phương pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ toàn diện, tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

2. Làm thế nào để giáo viên tổ chức hoạt động học tập hợp tác hiệu quả trong lớp 2?
   Giáo viên cần chia nhóm nhỏ từ 4-6 học sinh, giao nhiệm vụ rõ ràng, hướng dẫn kỹ năng làm việc nhóm và tạo môi trường thân thiện. Các hoạt động như trò chơi học tập, thảo luận nhóm giúp học sinh phát huy khả năng giao tiếp và hợp tác.

3. Những khó khăn phổ biến khi dạy phân môn Luyện từ và câu là gì?
   Khó khăn gồm thiếu đồ dùng trực quan, giáo viên chưa thành thạo phương pháp tích cực, học sinh chưa quen với cách học chủ động, và phân môn không có phần lý thuyết riêng biệt mà chỉ qua bài tập, gây khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức.

4. Làm sao để tăng cường hứng thú học tập của học sinh lớp 2 với phân môn Luyện từ và câu?
   Sử dụng các trò chơi học tập, tình huống giao tiếp thực tế, kết hợp hoạt động nhóm và đa dạng hóa hình thức bài tập giúp học sinh cảm thấy vui vẻ, hứng thú và chủ động hơn trong học tập.

5. Phương pháp đánh giá nào phù hợp với dạy học tích cực phân môn Luyện từ và câu?
   Đánh giá đa chiều bao gồm tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên, tập trung vào năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng giao tiếp và sáng tạo của học sinh thay vì chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy.

Kết luận

• Phân môn Luyện từ và câu lớp 2 đóng vai trò quan trọng trong phát triển năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của học sinh tiểu học.
• Thực trạng dạy học tại quận Ngô Quyền, Hải Phòng cho thấy hứng thú và kết quả học tập còn thấp, giáo viên gặp nhiều khó khăn trong vận dụng phương pháp tích cực.
• Vận dụng phương pháp tích cực, đặc biệt là học tập hợp tác, trò chơi học tập và tích hợp kiến thức, là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học phân môn này.
• Cần có sự đầu tư đồng bộ về đào tạo giáo viên, trang thiết bị dạy học và xây dựng tài liệu phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, thực nghiệm mở rộng và đánh giá liên tục để hoàn thiện phương pháp dạy học tích cực trong phân môn Luyện từ và câu.

Call-to-action: Các nhà giáo dục và quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh ngay từ những năm đầu học tập.