Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 2, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát thực trạng tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng năm học 2022-2023, có 432 học sinh và 12 giáo viên tham gia nghiên cứu, cho thấy 83,9% giáo viên đánh giá việc dạy học đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 2 là rất cần thiết. Tuy nhiên, thực tế kỹ năng đọc hiểu của học sinh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc phân tích và cảm thụ nội dung văn bản.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất phương pháp tổ chức hoạt động dạy học đọc hiểu văn bản văn học phù hợp với đặc điểm tâm lý và năng lực của học sinh lớp 2, qua đó nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại huyện Thủy Nguyên, sử dụng ngữ liệu từ sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 2 bộ Kết nối tri thức, trong năm học 2022-2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới toàn diện giáo dục phổ thông và phát triển năng lực học sinh theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về đọc hiểu và dạy học đọc hiểu văn bản văn học, trong đó:

  • Lý thuyết đọc hiểu: Đọc hiểu được xem là quá trình tương tác giữa người đọc và văn bản, bao gồm việc giải mã ngôn ngữ, phân tích nội dung, cảm nhận thẩm mỹ và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đọc hiểu không chỉ là hiểu nội dung mà còn là phát triển tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng truyền đạt thông tin.

  • Lý thuyết phát triển ngôn ngữ và tâm lý học giáo dục: Tập trung vào đặc điểm tâm lý ngôn ngữ của học sinh lớp 2, như khả năng tiếp nhận ngôn ngữ, phát triển vốn từ, tư duy xúc cảm và trực quan sinh động, từ đó xây dựng phương pháp dạy học phù hợp với lứa tuổi.

  • Mô hình tổ chức hoạt động dạy học đọc hiểu: Áp dụng quy trình từ nhận biết ngôn từ, khám phá hình tượng nghệ thuật đến đúc kết ý nghĩa văn bản, kết hợp các nguyên tắc bám sát mục tiêu chương trình, tính khoa học, tính giáo dục, tính vừa sức và tâm lý lứa tuổi.

Các khái niệm chính bao gồm: văn bản văn học, đọc hiểu, kỹ năng đọc hiểu, phương pháp dạy học đọc hiểu, đặc điểm tâm lý ngôn ngữ học sinh lớp 2.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu: Thu thập, hệ thống hóa các lý thuyết, nghiên cứu liên quan đến đọc hiểu và dạy học đọc hiểu văn bản văn học.

  • Phương pháp khảo sát điều tra: Sử dụng bảng hỏi khảo sát 12 giáo viên và 432 học sinh lớp 2 tại 3 trường tiểu học huyện Thủy Nguyên nhằm đánh giá thực trạng dạy học và học tập đọc hiểu văn bản văn học.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm trên lớp học để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học đề xuất.

  • Phương pháp quan sát và bổ trợ: Quan sát quá trình dạy học, thu thập dữ liệu bổ sung nhằm đánh giá toàn diện.

Cỡ mẫu gồm 432 học sinh và 12 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại các trường tiểu học đại diện. Phân tích số liệu sử dụng thống kê định lượng, đánh giá theo tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, tập trung khảo sát, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đánh giá sự cần thiết của dạy học đọc hiểu văn bản văn học: 83,9% giáo viên cho rằng việc dạy đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 2 là rất cần thiết, 10,6% đánh giá cần thiết, chỉ 5,9% có ý kiến khác. Điều này khẳng định tầm quan trọng của hoạt động dạy học này trong chương trình Tiếng Việt lớp 2.

  2. Thực trạng kỹ thuật đọc và đọc hiểu của học sinh: Qua khảo sát, kỹ thuật đọc của học sinh đạt mức trung bình khá với điểm trung bình khoảng 3,3/5 về đọc đúng tiếng và đọc trôi chảy. Tuy nhiên, kỹ năng đọc hiểu chi tiết như nhận biết địa điểm, thời gian, thái độ nhân vật chỉ đạt mức trung bình (khoảng 3,2 - 3,7 điểm), cho thấy học sinh còn hạn chế trong việc phân tích và cảm thụ văn bản.

  3. Phương pháp dạy học hiện tại: Giáo viên chủ yếu áp dụng các phương pháp truyền thống, chưa đa dạng hóa hình thức tổ chức và phương tiện dạy học. Việc sử dụng các hoạt động tương tác, sáng tạo còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự hứng thú và khả năng tiếp thu của học sinh.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp dạy học đọc hiểu theo quy trình đề xuất, kết quả kiểm tra kỹ năng đọc hiểu của học sinh lớp thực nghiệm tăng trung bình 15% so với lớp đối chứng, đặc biệt ở các kỹ năng phân tích chi tiết và cảm thụ văn bản.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc dạy học đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 2 có vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy của học sinh. Nguyên nhân hạn chế kỹ năng đọc hiểu của học sinh xuất phát từ phương pháp dạy học chưa phù hợp, thiếu sự đa dạng và tương tác, cũng như chưa khai thác hiệu quả đặc điểm tâm lý ngôn ngữ của học sinh lớp 2.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng đọc hiểu là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp giữa kỹ năng đọc, tư duy phản biện và cảm thụ thẩm mỹ. Việc áp dụng quy trình dạy học đọc hiểu theo hướng phát triển năng lực học sinh đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình kỹ năng đọc hiểu trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân tích tỷ lệ phần trăm học sinh đạt yêu cầu ở từng kỹ năng đọc hiểu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa phương pháp dạy học: Giáo viên cần áp dụng kết hợp các phương pháp trực quan, tương tác, thảo luận nhóm và thực hành sáng tạo nhằm phát huy tối đa khả năng tiếp thu và hứng thú của học sinh. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giáo viên Tiếng Việt lớp 2.

  2. Xây dựng quy trình dạy học đọc hiểu văn bản văn học phù hợp: Áp dụng quy trình từ nhận biết ngôn từ, khám phá hình tượng đến đúc kết ý nghĩa, giúp học sinh phát triển toàn diện kỹ năng đọc hiểu. Thời gian: triển khai trong 1 học kỳ. Chủ thể: giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục.

  3. Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học đa dạng: Sử dụng tranh ảnh minh họa, video, công nghệ thông tin để hỗ trợ giảng dạy, tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: nhà trường và giáo viên.

  4. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tập huấn về kỹ thuật dạy học đọc hiểu, phương pháp đánh giá năng lực học sinh, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn. Thời gian: định kỳ hàng năm. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, trường tiểu học.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá liên tục và phản hồi kịp thời: Thiết lập các tiêu chí đánh giá kỹ năng đọc hiểu, theo dõi tiến bộ học sinh để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thời gian: xuyên suốt năm học. Chủ thể: giáo viên và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nắm bắt phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản văn học phù hợp với học sinh lớp 2, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cải tiến chương trình giảng dạy.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp thực nghiệm để phát triển kỹ năng sư phạm và nghiên cứu khoa học giáo dục.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tìm hiểu về thực trạng và giải pháp dạy học đọc hiểu văn bản văn học ở bậc tiểu học, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học lại quan trọng với học sinh lớp 2?
    Kỹ năng này giúp học sinh không chỉ đọc đúng mà còn hiểu sâu sắc nội dung, phát triển tư duy, khả năng phân tích và cảm thụ thẩm mỹ, từ đó nâng cao năng lực ngôn ngữ và học tập các môn học khác.

  2. Phương pháp dạy học đọc hiểu nào phù hợp với học sinh lớp 2?
    Phương pháp kết hợp trực quan, tương tác, thảo luận nhóm và thực hành sáng tạo được đánh giá hiệu quả, giúp học sinh hứng thú và phát triển toàn diện kỹ năng đọc hiểu.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học đọc hiểu?
    Có thể sử dụng các bài kiểm tra kỹ năng đọc hiểu, quan sát quá trình học tập, thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên, đồng thời so sánh kết quả trước và sau khi áp dụng phương pháp mới.

  4. Đặc điểm tâm lý ngôn ngữ của học sinh lớp 2 ảnh hưởng thế nào đến việc dạy đọc hiểu?
    Học sinh lớp 2 có tư duy xúc cảm, trực quan sinh động, thích các hoạt động minh họa và tương tác, do đó phương pháp dạy cần linh hoạt, sinh động và phù hợp với đặc điểm này để tăng hiệu quả tiếp thu.

  5. Làm sao để giáo viên có thể đa dạng hóa hình thức dạy học?
    Giáo viên có thể sử dụng tranh ảnh, video, trò chơi, hoạt động nhóm, thảo luận, kết hợp công nghệ thông tin và tạo môi trường học tập thân thiện, kích thích sự sáng tạo và chủ động của học sinh.

Kết luận

  • Đọc hiểu văn bản văn học là kỹ năng thiết yếu giúp học sinh lớp 2 phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy phản biện.
  • Thực trạng dạy học và học tập đọc hiểu tại huyện Thủy Nguyên còn nhiều hạn chế, đặc biệt về kỹ năng phân tích và cảm thụ văn bản.
  • Việc áp dụng quy trình dạy học đọc hiểu phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh lớp 2 đã nâng cao hiệu quả học tập, tăng khoảng 15% điểm số kỹ năng đọc hiểu.
  • Đề xuất đa dạng hóa phương pháp, sử dụng phương tiện dạy học đa dạng và tổ chức bồi dưỡng giáo viên là giải pháp then chốt.
  • Khuyến nghị các nhà trường và giáo viên triển khai ngay các biện pháp này trong năm học hiện tại để nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt lớp 2.

Hành động tiếp theo là áp dụng các biện pháp đề xuất trong thực tiễn giảng dạy và tiếp tục nghiên cứu mở rộng để hoàn thiện phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh tiểu học. Các giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục được khuyến khích tham khảo và vận dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.