Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực người học. Môn Toán, với vai trò then chốt trong phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và ứng dụng thực tiễn, đòi hỏi giáo viên tiểu học không chỉ có kiến thức chuyên môn vững vàng mà còn phải có năng lực dạy học gắn liền với thực tiễn. Tuy nhiên, khảo sát tại huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng cho thấy chỉ khoảng 28% giáo viên thường xuyên liên hệ môn Toán với thực tiễn, trong khi 50% chưa thực hiện thường xuyên và 35,5% mong muốn được nhà trường hỗ trợ nhiều hơn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn cho giáo viên tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Nghiên cứu tập trung vào đội ngũ giáo viên tại các trường tiểu học huyện Kiến Thụy trong giai đoạn 2018-2019, với ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực nghề nghiệp giáo viên, chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông và mô hình phát triển năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên tiểu học được xây dựng theo các tiêu chuẩn về phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, năng lực chuyên môn, kỹ năng sư phạm, quản lý lớp học và ứng dụng công nghệ thông tin. Mô hình năng lực dạy học môn Toán bao gồm các thành tố: kiến thức chuyên môn, kỹ năng tổ chức dạy học, kỹ năng đánh giá học sinh, thái độ tích cực và khả năng vận dụng thực tiễn. Các khái niệm chính gồm: năng lực dạy học, năng lực toán học, năng lực ứng dụng thực tiễn, phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực người học. Lý thuyết về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học cũng được vận dụng nhằm thiết kế các biện pháp bồi dưỡng phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu bao gồm khảo sát 50 giáo viên tiểu học tại huyện Kiến Thụy, thu thập thông tin qua phiếu điều tra, phỏng vấn chuyên gia, quan sát tiết dạy và phân tích tài liệu chuyên môn. Phương pháp phân tích thống kê toán học được áp dụng để xử lý số liệu khảo sát, sử dụng phần mềm thống kê nhằm đảm bảo độ chính xác và khách quan. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành trong năm học 2018-2019 với việc áp dụng các biện pháp bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn cho giáo viên tại một số trường tiểu học. Cỡ mẫu 50 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đội ngũ giáo viên tiểu học trong khu vực nghiên cứu. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm đến đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và thực hành dạy học môn Toán gắn với thực tiễn: 28% giáo viên thường xuyên liên hệ môn Toán với thực tiễn, 50% chưa thực hiện thường xuyên, 35,5% mong muốn tăng cường. 40% giáo viên đánh giá việc dạy Toán gắn với thực tiễn rất cần thiết, 20% cho là cần thiết nhưng không quá quan trọng, 40% còn lại nhận định khá cần thiết.

  2. Năng lực dạy học môn Toán của giáo viên: 40% giáo viên cho rằng năng lực hướng dẫn kỹ năng ứng dụng thực tiễn còn yếu, 30% đánh giá khá tốt, 30% cảm thấy chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới. Qua quan sát tiết dạy, phần lớn giáo viên có năng lực chuyên môn tốt nhưng hạn chế trong việc đưa ví dụ thực tiễn sinh động.

  3. Khó khăn trong dạy học môn Toán gắn với thực tiễn: 36% giáo viên gặp khó khăn do sự khác biệt giữa toán học và thực tiễn, 26% cho rằng khó khăn bước đầu nhưng có thể khắc phục, 38% nhận định việc dạy gắn với thực tiễn kích thích hứng thú học tập.

  4. Ảnh hưởng của dạy học môn Toán gắn với thực tiễn đến năng lực học sinh: 26% giáo viên cho rằng giúp phát triển năng lực tư duy và sáng tạo, 50% nhận định phát triển toàn diện các năng lực cần thiết, 24% cho rằng chỉ phát triển năng lực thực tiễn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát phản ánh thực trạng chưa đồng đều về nhận thức và năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn trong đội ngũ giáo viên tiểu học. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu, hạn chế về kỹ năng xây dựng bài giảng thực tiễn và áp dụng phương pháp dạy học tích cực. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc bồi dưỡng giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp và phát triển năng lực liên tục được coi là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học. Việc áp dụng các kỹ thuật dạy học như thảo luận nhóm, nghiên cứu trường hợp, công não đã được chứng minh hiệu quả trong việc phát triển năng lực thực tiễn cho giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên theo từng mức độ nhận thức và năng lực, bảng so sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm sư phạm nhằm minh họa hiệu quả biện pháp bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho giáo viên về tầm quan trọng của dạy học môn Toán gắn với thực tiễn: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo đầu năm học nhằm phổ biến chính sách, mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời xây dựng kế hoạch tự học, tự bồi dưỡng cá nhân. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn; Thời gian: đầu mỗi năm học.

  2. Bồi dưỡng kỹ năng xây dựng chuyên đề dạy học môn Toán gắn với thực tiễn: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về phân tích chương trình, thiết kế bài dạy, tổ chức hoạt động học tập và đánh giá kết quả học sinh. Áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực như seminar, thảo luận nhóm, nghiên cứu trường hợp. Chủ thể thực hiện: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên, tổ chuyên môn; Thời gian: liên tục trong năm học.

  3. Khuyến khích tự học, tự bồi dưỡng và đổi mới sinh hoạt chuyên môn: Xây dựng phong trào tự học trong đội ngũ giáo viên, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi thực tiễn, áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ. Chủ thể thực hiện: Tổ trưởng chuyên môn, giáo viên; Thời gian: hàng tháng.

  4. Thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học theo chủ đề gắn với thực tiễn: Hướng dẫn giáo viên xây dựng các chủ đề dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện địa phương, sử dụng đồ dùng dạy học tự làm và công nghệ thông tin để tăng tính sinh động. Chủ thể thực hiện: Giáo viên, Ban giám hiệu; Thời gian: theo kế hoạch giảng dạy từng học kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể để nâng cao năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn, giúp cải thiện phương pháp giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, tổ chức sinh hoạt chuyên môn hiệu quả, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực dạy học môn Toán, phương pháp bồi dưỡng giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Sinh viên sư phạm tiểu học: Học tập các kỹ năng, phương pháp dạy học tích cực và cách thức xây dựng bài giảng gắn với thực tiễn, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn cho giáo viên tiểu học?
    Bởi vì việc dạy học gắn với thực tiễn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào cuộc sống. Giáo viên cần có kỹ năng và nhận thức đúng để tổ chức các hoạt động học tập hiệu quả, tránh dạy học truyền thống một chiều.

  2. Các biện pháp bồi dưỡng nào được đề xuất trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu đề xuất nâng cao nhận thức, bồi dưỡng kỹ năng xây dựng chuyên đề, khuyến khích tự học và đổi mới sinh hoạt chuyên môn, thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề gắn với thực tiễn. Các biện pháp này được thực hiện qua tập huấn, seminar, thảo luận nhóm và thực nghiệm sư phạm.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của việc bồi dưỡng năng lực dạy học?
    Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra năng lực chuyên môn trước và sau bồi dưỡng, quan sát tiết dạy, khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh, cũng như phân tích sự thay đổi trong phương pháp và thái độ dạy học của giáo viên.

  4. Khó khăn phổ biến khi dạy học môn Toán gắn với thực tiễn là gì?
    Khó khăn bao gồm sự khác biệt giữa kiến thức toán học trừu tượng và thực tiễn, thiếu kỹ năng xây dựng bài giảng thực tiễn, thời gian chuẩn bị hạn chế và thiếu tài liệu hỗ trợ phù hợp.

  5. Làm sao để giáo viên có thể tự học và tự bồi dưỡng hiệu quả?
    Giáo viên cần xây dựng kế hoạch tự học rõ ràng, lựa chọn chủ đề phù hợp, tham gia các hoạt động chuyên môn, sử dụng tài liệu, công nghệ thông tin và trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp để nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học.

Kết luận

  • Năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn của giáo viên tiểu học tại huyện Kiến Thụy còn nhiều hạn chế, đặc biệt về kỹ năng tổ chức và vận dụng thực tiễn trong giảng dạy.
  • Việc bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng chuyên môn cho giáo viên là cần thiết để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo chuẩn nghề nghiệp.
  • Các biện pháp bồi dưỡng bao gồm tập huấn, seminar, tự học và đổi mới sinh hoạt chuyên môn đã được thực nghiệm và chứng minh tính khả thi, hiệu quả.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần xây dựng mô hình bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán gắn với thực tiễn phù hợp với điều kiện thực tế của các trường tiểu học tại Hải Phòng.
  • Đề xuất tiếp tục triển khai mở rộng các biện pháp bồi dưỡng, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục và quản lý cần áp dụng các biện pháp bồi dưỡng đã đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán gắn với thực tiễn trong toàn ngành giáo dục tiểu học.