Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập cá nhân (TN.CN) ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN), chiếm tỷ trọng lớn và có tác động trực tiếp đến sự công bằng xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý thuế TN.CN tại nhiều địa phương, trong đó có tỉnh Cao Bằng, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, dẫn đến thất thu thuế, ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn thu NSNN. Giai đoạn 2017-2019, Cục Thuế tỉnh Cao Bằng đã triển khai nhiều biện pháp nhằm phòng chống thất thu thuế TN.CN, nhưng vẫn chưa kiểm soát hiệu quả các khoản giảm trừ gia cảnh, thu nhập từ kinh doanh hộ gia đình và các giao dịch chuyển nhượng bất động sản.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng công tác phòng chống thất thu thuế TN.CN trên địa bàn tỉnh Cao Bằng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thuế TN.CN của Cục Thuế tỉnh Cao Bằng, sử dụng số liệu từ năm 2017 đến 2019, với tầm nhìn và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho Cục Thuế tỉnh Cao Bằng xây dựng các chính sách, biện pháp phòng chống thất thu thuế TN.CN, góp phần tăng nguồn thu NSNN, đảm bảo công bằng xã hội và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính nhà nước. Các chỉ số như số lượng người nộp thuế TN.CN tăng lên khoảng 1,4 triệu cá nhân năm 2018, số doanh nghiệp ngoài quốc doanh nộp thuế tăng từ 149.700 hộ năm 2009 lên gần 194.000 hộ năm 2018, cùng với hơn một triệu lượt chuyển nhượng, thừa kế bất động sản năm 2018, cho thấy sự phát triển và thách thức trong công tác quản lý thuế TN.CN.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế, bao gồm:

  • Lý thuyết thuế và vai trò của thuế TN.CN: Thuế TN.CN là sắc thuế trực thu đánh vào thu nhập thực nhận của cá nhân trong kỳ tính thuế, có tính cưỡng chế và không hoàn trả trực tiếp, nhằm điều tiết thu nhập, đảm bảo công bằng xã hội và tăng nguồn thu NSNN.

  • Khái niệm thất thu thuế TN.CN: Thất thu thuế TN.CN là khoản thuế phải nộp nhưng không được nộp vào NSNN do các nguyên nhân khách quan và chủ quan như kê khai sai, trốn thuế, gian lận trong các giao dịch chuyển nhượng bất động sản, giảm trừ gia cảnh trùng lắp.

  • Mô hình phòng chống thất thu thuế TN.CN: Bao gồm các biện pháp phòng ngừa (tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, đăng ký mã số thuế) và biện pháp chống (kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm, cưỡng chế nợ thuế).

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thuế thu nhập cá nhân, thất thu thuế, phòng chống thất thu, giảm trừ gia cảnh, kê khai thuế, kiểm tra thuế, cưỡng chế nợ thuế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo nội bộ của Cục Thuế tỉnh Cao Bằng, các văn bản pháp luật liên quan, tài liệu học thuật và số liệu thống kê từ năm 2017 đến 2019. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 100 doanh nghiệp ngoài quốc doanh có phát sinh thuế TN.CN và 30 cán bộ công chức liên quan đến quản lý thuế TN.CN tại Cục Thuế tỉnh Cao Bằng.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Kết hợp khảo sát trực tiếp, gửi email, phỏng vấn và thu thập số liệu thứ cấp.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả (số tuyệt đối, tỷ lệ phần trăm), so sánh theo thời gian và không gian, phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu và khảo sát thực hiện trong tháng 7 năm 2020; phân tích và tổng hợp số liệu trong các tháng tiếp theo; đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu thuế TN.CN giai đoạn 2017-2019: Tổng thu thuế TN.CN của tỉnh Cao Bằng có xu hướng tăng trưởng ổn định, tuy nhiên vẫn còn thất thu đáng kể do các khoản giảm trừ gia cảnh trùng lắp và thu nhập từ các hoạt động kinh doanh hộ gia đình chưa được kiểm soát chặt chẽ. Tỷ lệ doanh nghiệp ngoài quốc doanh nộp thuế đạt khoảng 70% trong số doanh nghiệp có phát sinh thuế.

  2. Công tác đăng ký và cấp mã số thuế: Đã cấp mã số thuế cho hơn 15.000 cá nhân, tuy nhiên vẫn còn tồn tại tình trạng kê khai sai hoặc không kê khai đầy đủ thông tin, đặc biệt là trong các giao dịch chuyển nhượng bất động sản.

  3. Kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm: Cục Thuế tỉnh Cao Bằng đã thực hiện nhiều cuộc thanh tra, kiểm tra với tỷ lệ phát hiện vi phạm khoảng 15%, xử lý kịp thời các trường hợp gian lận, trốn thuế. Tuy nhiên, công tác cưỡng chế nợ thuế còn hạn chế, tỷ lệ nợ thuế chiếm khoảng 8% tổng số thuế phát sinh.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến công tác phòng chống thất thu: Bao gồm nhân tố khách quan như chính sách pháp luật chưa đồng bộ, hệ thống thông tin quản lý chưa kết nối toàn diện; nhân tố chủ quan như trình độ cán bộ thuế, ý thức chấp hành của người nộp thuế còn hạn chế; cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin chưa phát triển đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thất thu thuế TN.CN chủ yếu do các kẽ hở trong pháp luật về giảm trừ gia cảnh, việc kê khai thuế tự giác chưa cao, đặc biệt là các khoản thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản và kinh doanh hộ gia đình chưa được kiểm soát chặt chẽ. So sánh với các địa phương như Hải Phòng, Thanh Hóa và TP. Hồ Chí Minh, Cao Bằng còn nhiều hạn chế trong công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế và ứng dụng công nghệ thông tin.

Biểu đồ thể hiện biến động số thu thuế TN.CN qua các năm cho thấy sự tăng trưởng nhưng chưa tương xứng với tiềm năng kinh tế của tỉnh. Bảng phân tích tỷ lệ nợ thuế và kết quả kiểm tra vi phạm cho thấy cần tăng cường công tác cưỡng chế và thanh tra.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao trình độ cán bộ thuế và tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác quản lý thuế TN.CN. Việc áp dụng các mô hình quản lý hiệu quả từ các tỉnh thành khác có thể giúp Cao Bằng nâng cao hiệu quả phòng chống thất thu thuế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách và quy định pháp luật: Đề xuất Bộ Tài chính rà soát, sửa đổi các quy định về giảm trừ gia cảnh, kê khai thuế và xử lý vi phạm nhằm khắc phục các kẽ hở, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quản lý thuế TN.CN. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Đẩy mạnh xây dựng hệ thống quản lý thuế tích hợp, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý nhà nước để kiểm soát chặt chẽ các khoản thu nhập và giao dịch chuyển nhượng bất động sản. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Cao Bằng phối hợp với các sở ngành liên quan.

  3. Nâng cao năng lực và đạo đức đội ngũ cán bộ thuế: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thuế, kỹ năng kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm; đồng thời tăng cường công tác kiểm tra nội bộ để xây dựng đội ngũ cán bộ trong sạch, chuyên nghiệp. Thời gian: liên tục từ 2020. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Cao Bằng.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế: Xây dựng các chương trình tuyên truyền đa dạng, sử dụng phương tiện truyền thông đại chúng và tổ chức các buổi đối thoại, tư vấn thuế miễn phí nhằm nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành của người nộp thuế. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Cao Bằng, các tổ chức xã hội.

  5. Phối hợp liên ngành trong quản lý thuế: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cục Thuế, cơ quan công an, quản lý thị trường, địa phương để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Cao Bằng, các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế: Nâng cao hiểu biết về các biện pháp phòng chống thất thu thuế TN.CN, áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý thuế tại địa phương.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển công tác quản lý thuế TN.CN, góp phần tăng nguồn thu NSNN.

  3. Doanh nghiệp và người nộp thuế cá nhân: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và các quy định pháp luật về thuế TN.CN, từ đó nâng cao ý thức chấp hành và tự giác kê khai, nộp thuế đúng quy định.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tham khảo các phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý thuế, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và học thuật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thất thu thuế thu nhập cá nhân lại phổ biến ở Cao Bằng?
    Do địa hình phức tạp, kinh tế chủ yếu là nông nghiệp nhỏ lẻ, nhiều cá nhân có thu nhập không ổn định, cùng với các kẽ hở trong pháp luật và hạn chế trong quản lý, dẫn đến khó kiểm soát thu nhập và kê khai thuế đầy đủ.

  2. Các biện pháp phòng chống thất thu thuế hiệu quả nhất hiện nay là gì?
    Bao gồm tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ thuế, phối hợp liên ngành và đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế.

  3. Làm thế nào để người nộp thuế nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế?
    Thông qua công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế rõ ràng, minh bạch, tổ chức các buổi tư vấn, đối thoại và tạo điều kiện thuận lợi trong kê khai, nộp thuế.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thuế TN.CN là gì?
    Giúp quản lý dữ liệu người nộp thuế chính xác, kiểm soát các khoản thu nhập đa dạng, phát hiện kịp thời các hành vi gian lận, giảm chi phí quản lý và nâng cao hiệu quả thu thuế.

  5. Cục Thuế tỉnh Cao Bằng cần làm gì để giảm tỷ lệ nợ thuế?
    Cần tăng cường công tác cưỡng chế nợ thuế, phối hợp với các cơ quan chức năng, áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm minh và hỗ trợ người nộp thuế thực hiện đúng nghĩa vụ.

Kết luận

  • Thuế thu nhập cá nhân là nguồn thu quan trọng, góp phần đảm bảo công bằng xã hội và tăng nguồn thu NSNN tại tỉnh Cao Bằng.
  • Thực trạng phòng chống thất thu thuế TN.CN còn nhiều hạn chế do các yếu tố khách quan và chủ quan, đặc biệt là trong quản lý các khoản giảm trừ gia cảnh và thu nhập từ kinh doanh hộ gia đình, chuyển nhượng bất động sản.
  • Nghiên cứu đã phân tích chi tiết các yếu tố ảnh hưởng và so sánh kinh nghiệm từ các địa phương khác, làm cơ sở đề xuất các giải pháp phù hợp.
  • Giải pháp trọng tâm bao gồm hoàn thiện chính sách pháp luật, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền và phối hợp liên ngành.
  • Đề nghị Cục Thuế tỉnh Cao Bằng triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2020-2025 nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế TN.CN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và Cục Thuế tỉnh Cao Bằng cần phối hợp xây dựng kế hoạch chi tiết, triển khai đồng bộ các giải pháp và thường xuyên đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý thuế tiếp tục theo dõi, cập nhật và áp dụng các mô hình quản lý tiên tiến nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng chống thất thu thuế TN.CN.