I. Tổng Quan Về Phát Triển Trò Chơi Nghiêm Túc Cho Tư Duy Sáng Tạo
Trong bối cảnh kinh tế biến động và không chắc chắn, tư duy sáng tạo nổi lên như một trong năm kỹ năng quan trọng nhất mà các tổ chức mong muốn ở nhân viên. Không chỉ trong lĩnh vực nghệ thuật, kinh doanh và khoa học, tư duy sáng tạo còn thúc đẩy các góc nhìn khác nhau và đưa ra giải pháp cho các vấn đề trong cuộc sống hàng ngày. Do đó, các nhà nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực như tâm lý học, quản lý và giáo dục đã khám phá các phương pháp để nâng cao tư duy sáng tạo. Các nghiên cứu trước đây đã phát triển một số chương trình đào tạo và cho thấy tính sáng tạo có thể được rèn luyện. Cụ thể, một phân tích tổng hợp về hiệu quả đào tạo cho thấy các chương trình nhắm mục tiêu vào các thành phần nhận thức của tính sáng tạo thường mang lại kết quả tốt nhất. Nghiên cứu này tập trung vào việc phát triển và kiểm tra hiệu quả của một chương trình đào tạo nhắm vào cơ chế nhận thức cơ bản của tư duy sáng tạo thông qua trò chơi nghiêm túc.
1.1. Tầm Quan Trọng Của Tư Duy Sáng Tạo Trong Thế Kỷ 21
Tư duy sáng tạo, khả năng tạo ra những ý tưởng mới và hữu ích, là một trong những kỹ năng được mong muốn nhất trong thế kỷ 21. Nó không chỉ giới hạn trong các lĩnh vực truyền thống như nghệ thuật và thiết kế, mà còn đóng vai trò quan trọng trong kinh doanh, khoa học và giải quyết các vấn đề hàng ngày. Theo nghiên cứu của Right Management (2014), tư duy sáng tạo là một trong năm kỹ năng hàng đầu mà các nhà tuyển dụng tìm kiếm. Việc phát triển tư duy sáng tạo giúp cá nhân và tổ chức thích ứng tốt hơn với sự thay đổi và tìm ra các giải pháp đột phá.
1.2. Giới Thiệu Về Trò Chơi Nghiêm Túc Serious Games Trong Đào Tạo
Trò chơi nghiêm túc (Serious Games) là các trò chơi được thiết kế với mục đích chính không chỉ để giải trí mà còn để giáo dục, đào tạo, hoặc giải quyết các vấn đề cụ thể. Chúng sử dụng các yếu tố của trò chơi như thử thách, phần thưởng và tương tác để thu hút người chơi và tạo ra một môi trường học tập hiệu quả. Trò chơi nghiêm túc có thể được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ y tế và quân sự đến giáo dục và kinh doanh. Việc sử dụng trò chơi nghiêm túc trong đào tạo tư duy sáng tạo mang lại nhiều lợi ích, bao gồm tăng cường sự tham gia, khuyến khích thử nghiệm và tạo ra một môi trường an toàn để mắc lỗi và học hỏi.
II. Thách Thức Trong Rèn Luyện Tư Duy Sáng Tạo Hiệu Quả Nhất
Mặc dù tư duy sáng tạo rất quan trọng, nhưng những ý tưởng sáng tạo lại hiếm khi xuất hiện. Điều này có thể được giải thích bởi xu hướng kích hoạt thông tin và khái niệm liên quan về mặt ngữ nghĩa, hạn chế khả năng tạo ra những ý tưởng mới và độc đáo. Lý thuyết cấu trúc khái niệm cho rằng các khái niệm và thuộc tính tương thích của chúng được xử lý trong một không gian ngữ nghĩa duy nhất. Xu hướng này giải thích tại sao chúng ta thường nghĩ đến "táo" như một ví dụ về trái cây, thay vì các công nghệ (Apple Inc.). Để vượt qua những hạn chế này, cần phải thoát khỏi các khuôn khổ hiện có và sự gần gũi của thông tin để tạo điều kiện cho việc sản xuất các ý tưởng mới, và có thể là sáng tạo.
2.1. Rào Cản Nhận Thức Schema Và Tư Duy Theo Lối Mòn
Một trong những rào cản lớn nhất đối với tư duy sáng tạo là schema, cấu trúc nhận thức giúp chúng ta tổ chức và hiểu thông tin. Tuy nhiên, schema cũng có thể dẫn đến tư duy theo lối mòn, khiến chúng ta khó thoát khỏi các khuôn khổ quen thuộc và tạo ra những ý tưởng mới. Khi đối mặt với một vấn đề, chúng ta thường có xu hướng kích hoạt các schema liên quan và tìm kiếm các giải pháp đã biết. Điều này có thể hạn chế khả năng khám phá các giải pháp sáng tạo và độc đáo. Để vượt qua rào cản này, cần phải chủ động phá vỡ các schema và tìm kiếm các góc nhìn mới.
2.2. Khó Khăn Trong Việc Kết Hợp Các Khái Niệm Xa Lạ
Một thách thức khác trong tư duy sáng tạo là khả năng kết hợp các khái niệm xa lạ. Tư duy sáng tạo thường đòi hỏi việc kết hợp các ý tưởng và khái niệm khác nhau để tạo ra một cái gì đó mới. Tuy nhiên, việc kết hợp các khái niệm xa lạ có thể khó khăn vì chúng ta thường có xu hướng tập trung vào các mối liên hệ quen thuộc. Để vượt qua thách thức này, cần phải chủ động tìm kiếm các mối liên hệ tiềm ẩn giữa các khái niệm khác nhau và thử nghiệm với các cách kết hợp mới. Trò chơi nghiêm túc có thể giúp người chơi rèn luyện kỹ năng này bằng cách tạo ra các tình huống đòi hỏi họ phải kết hợp các khái niệm khác nhau để giải quyết vấn đề.
III. Phương Pháp Phát Triển Trò Chơi Nghiêm Túc Rèn Luyện Tư Duy Sáng Tạo
Nghiên cứu này tập trung vào việc phát triển một trò chơi trên máy tính, cung cấp một môi trường để thực hành kết hợp khái niệm dựa trên các biểu diễn trực quan của các khái niệm. Trò chơi được lập trình trong PsychoPy 2 (Peirce, 2007) và một số tiêu chí đã được phát triển để đo lường hiệu suất trò chơi. Sau đó, nghiên cứu này nhằm mục đích kiểm tra mối quan hệ giữa hiệu suất trò chơi và tư duy sáng tạo trong hai nghiên cứu. Trong Nghiên cứu 1, chúng tôi đã xác thực trò chơi bằng cách tương quan các biện pháp hiệu suất trò chơi với một số điểm kiểm tra tính sáng tạo.
3.1. Thiết Kế Trò Chơi Tập Trung Vào Kết Hợp Khái Niệm
Chương trình đào tạo trong nghiên cứu này tập trung vào phát triển kết hợp khái niệm và kỹ năng tư duy phân kỳ. Cách tiếp cận nhận thức này đã được chứng minh là có quy mô hiệu quả lớn và tỷ lệ thành công cao (Scott et al.). Việc cung cấp đào tạo của chúng tôi được vi tính hóa và trò chơi hóa. Môi trường học tập dựa trên trò chơi có thể mang tính giải trí đồng thời thu hút người học và nâng cao động lực nội tại của họ (Azriel, Erthal, & Starr, 2005; Hamari et al.). Thông qua một trò chơi trên máy tính, người học có thể tự chủ và linh hoạt trong quá trình đào tạo của riêng họ vì không có các bài giảng trực tiếp, chính thức nào được kết hợp.
3.2. Sử Dụng Hình Ảnh Trực Quan Để Kích Thích Tư Duy Sáng Tạo
Bên cạnh việc thực hành kết hợp khái niệm, đào tạo trò chơi của chúng tôi sử dụng hình ảnh trực quan như một kỹ thuật sáng tạo. Người ta cho rằng, vì hình ảnh trực quan có thể được quét và chuyển đổi tinh thần, điều này sẽ mang lại lợi ích cho những suy nghĩ sáng tạo bằng cách cho phép phát hiện nhanh chóng các thuộc tính không tương thích của các đối tượng hoặc sự kiện (Finke, 1996). Trong tài liệu, các nghiên cứu nhắm mục tiêu đến các liên kết xa để tăng cường tư duy sáng tạo cũng đã áp dụng kỹ thuật hình ảnh (Scott et al.). Hơn nữa, việc sử dụng hình ảnh phổ quát có thể đảm bảo rằng đào tạo không phụ thuộc vào ngôn ngữ.
IV. Nghiên Cứu Thực Tế Kiểm Tra Hiệu Quả Trò Chơi Rèn Luyện Sáng Tạo
Trong Nghiên cứu 1, chúng tôi đã xác thực trò chơi bằng cách tương quan các biện pháp hiệu suất trò chơi với một số điểm kiểm tra tính sáng tạo. Chúng tôi giả thuyết rằng có mối tương quan tích cực giữa hiệu suất trò chơi và các biện pháp tính sáng tạo, cho thấy rằng tư duy sáng tạo là cần thiết để thực hiện trò chơi. Thông tin bổ sung về tính cách của người tham gia và ý kiến của họ về trò chơi cũng được thu thập. Trong Nghiên cứu 2, hiệu quả của trò chơi này trong việc đào tạo tính sáng tạo đã được điều tra bằng cách sử dụng thiết kế trước và sau điều trị. Một nhóm thanh niên đã trải qua đào tạo bằng cách chơi trò chơi ba lần một tuần trong bốn tuần. Chúng tôi giả thuyết rằng hiệu suất của họ trong các bài kiểm tra tính sáng tạo có thể được cải thiện sau đào tạo trò chơi.
4.1. Nghiên Cứu 1 Xác Thực Trò Chơi Bằng Cách So Sánh Với Các Bài Kiểm Tra Sáng Tạo
Mục đích của nghiên cứu đầu tiên này là phát triển và xác thực một trò chơi trên máy tính, có tên là "The Associates", bằng cách tương quan hiệu suất trong các bài kiểm tra tính sáng tạo đã được xác thực với hiệu suất trong trò chơi. Tổng cộng có 49 sinh viên đại học (40 nữ) từ Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh (USSH), Việt Nam, đã được tuyển dụng bằng tờ rơi (Phụ lục A), email và phương tiện truyền thông xã hội. Độ tuổi trung bình của họ là 20. Hầu hết trong số họ (94%) chuyên ngành tâm lý học. Mã người tham gia đã được sử dụng để đảm bảo tính ẩn danh.
4.2. Nghiên Cứu 2 Đánh Giá Hiệu Quả Đào Tạo Tư Duy Sáng Tạo Qua Trò Chơi
Trong Nghiên cứu 2, hiệu quả của trò chơi này trong việc đào tạo tính sáng tạo đã được điều tra bằng cách sử dụng thiết kế trước và sau điều trị. Một nhóm thanh niên đã trải qua đào tạo bằng cách chơi trò chơi ba lần một tuần trong bốn tuần. Chúng tôi giả thuyết rằng hiệu suất của họ trong các bài kiểm tra tính sáng tạo có thể được cải thiện sau đào tạo trò chơi. Các thành phần nhận thức của tính sáng tạo, tư duy phân kỳ, tư duy hội tụ và giải quyết vấn đề sâu sắc của 27 sinh viên đại học đã được đo lường trước và sau đào tạo trò chơi kéo dài bốn tuần của họ.
V. Kết Luận Tiềm Năng Và Hướng Phát Triển Trò Chơi Sáng Tạo
Nghiên cứu này cho thấy tiềm năng của một phương pháp trò chơi hóa hiệu quả và những cải tiến có thể có đối với đào tạo trò chơi. Trò chơi nghiêm túc có thể là một công cụ mạnh mẽ để đào tạo tư duy sáng tạo, đặc biệt là khi chúng được thiết kế để tập trung vào các thành phần nhận thức cụ thể của tính sáng tạo. Tuy nhiên, cần có thêm nghiên cứu để khám phá các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của trò chơi nghiêm túc trong đào tạo tư duy sáng tạo, chẳng hạn như độ khó của trò chơi, mức độ tương tác và phản hồi.
5.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu Về Hiệu Quả Của Trò Chơi
Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng tư duy phân kỳ và tư duy hội tụ đã được cải thiện đáng kể sau đào tạo trò chơi tính sáng tạo này. Điều này cho thấy rằng trò chơi nghiêm túc có thể là một công cụ hiệu quả để cải thiện các kỹ năng nhận thức liên quan đến tính sáng tạo. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nghiên cứu này chỉ được thực hiện trên một nhóm nhỏ sinh viên đại học, vì vậy cần có thêm nghiên cứu để xác nhận những phát hiện này trên các nhóm đối tượng khác nhau.
5.2. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Và Ứng Dụng Thực Tế Của Trò Chơi
Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc khám phá các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của trò chơi nghiêm túc trong đào tạo tư duy sáng tạo, chẳng hạn như độ khó của trò chơi, mức độ tương tác và phản hồi. Ngoài ra, cần có thêm nghiên cứu để đánh giá hiệu quả của trò chơi nghiêm túc trong các lĩnh vực khác nhau, chẳng hạn như giáo dục, kinh doanh và y tế. Trò chơi nghiêm túc có tiềm năng trở thành một công cụ quan trọng để đào tạo tư duy sáng tạo và giải quyết các vấn đề phức tạp trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
