Tổng quan nghiên cứu

Huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên, nằm trong vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, là một vùng đất cổ với lịch sử hình thành từ thời các Vua Hùng (khoảng 1289-258 TrCN). Với diện tích chủ yếu là đất canh tác nông nghiệp chiếm khoảng 67,9%, Khoái Châu có môi trường địa lý thuận lợi cho phát triển nông nghiệp lúa nước và các nghề thủ công truyền thống. Dân số huyện vào năm 1999 đạt khoảng 180 nghìn người, với nhiều di tích lịch sử-văn hóa được bảo tồn, phản ánh nền văn hóa phong phú, đa dạng của vùng đất này.

Nghiên cứu tập trung vào hai thể loại văn hóa dân gian đặc trưng là đồng dao và trò chơi dân gian dành cho trẻ em ở Khoái Châu. Mục tiêu chính là tìm hiểu đặc điểm lịch sử, môi trường, địa lý ảnh hưởng đến sự ra đời, lan tỏa, tiếp thu và tiếp biến của đồng dao, trò chơi dân gian; phân tích hình thức, nội dung các bài đồng dao, trò chơi tiêu biểu; nhận diện giá trị văn hóa và giáo dục của chúng trong đời sống hiện nay; đồng thời đề xuất giải pháp bảo tồn, phát huy và ứng dụng vào sinh hoạt xã hội và giáo dục trong nhà trường.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các xã thuộc huyện Khoái Châu, với dữ liệu thu thập từ khoảng 50-60 người lớn tuổi và 200 trẻ em trong độ tuổi thiếu niên, nhi đồng. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời hỗ trợ phát triển các hoạt động vui chơi, giáo dục phù hợp với lứa tuổi, góp phần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phát triển xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu liên ngành, bao gồm:

  • Lý thuyết văn hóa dân gian (folklore): Nhấn mạnh vai trò của đồng dao và trò chơi dân gian như sản phẩm văn hóa truyền miệng, phản ánh đời sống xã hội, môi trường tự nhiên và quan hệ cộng đồng.
  • Lý thuyết phát triển tâm lý lứa tuổi: Giải thích cách trẻ em tiếp nhận, sáng tạo và sử dụng đồng dao, trò chơi dân gian phù hợp với từng giai đoạn phát triển nhận thức và cảm xúc.
  • Mô hình giáo dục mầm non và sư phạm: Đề cao vai trò của hoạt động vui chơi dân gian trong phát triển nhân cách, kỹ năng xã hội và giáo dục truyền thống cho trẻ.
  • Các khái niệm chính bao gồm: đồng dao (bài hát dân gian truyền miệng cho trẻ em), trò chơi dân gian (hoạt động vui chơi truyền thống có luật lệ và nội dung văn hóa), giá trị văn hóa truyền thống, và ý nghĩa giáo dục của văn hóa dân gian.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập trực tiếp qua điền dã tại các xã Hồng Tiến, Việt Hòa, Đại Hưng, Đông Tảo, thị trấn Khoái Châu; ghi âm, ghi hình các hoạt động đồng dao và trò chơi dân gian của trẻ em.
  • Phương pháp chọn mẫu: Phỏng vấn khoảng 50-60 người lớn tuổi và khảo sát 200 trẻ em trong độ tuổi thiếu niên, nhi đồng, nhằm đảm bảo tính đại diện và đa dạng về quan điểm, trải nghiệm.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính và định lượng, tổng hợp dữ liệu từ các lĩnh vực văn học, âm nhạc, folklore, tâm lý lứa tuổi và sư phạm để đánh giá nội dung, hình thức, giá trị văn hóa và giáo dục.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích và viết luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ sử dụng đồng dao trong trò chơi dân gian cao: Khảo sát 175 trẻ em sinh từ 1994-2000 cho thấy khoảng 48,1% trẻ sử dụng đồng dao trong các trò chơi, trong khi khảo sát 50 người lớn tuổi sinh từ 1915-1945 có tỷ lệ 33,3%. Điều này cho thấy đồng dao vẫn giữ vai trò quan trọng trong sinh hoạt vui chơi của trẻ em Khoái Châu.

  2. Phân loại đồng dao đa dạng và phong phú: Đồng dao được phân thành các nhóm chính như đồng dao nhắc nhở, răn dạy điều hay lẽ phải; đồng dao chứa đựng tri thức về môi trường sống và quan hệ cộng đồng; đồng dao khôi hài, chế nhạo nhằm mục đích giải trí. Ví dụ, bài đồng dao “Cò cưa kéo xẻ” vừa mô phỏng lao động vừa có hình thức thưởng phạt hài hước, phù hợp với tâm lý trẻ.

  3. Đồng dao gắn bó mật thiết với trò chơi dân gian: Đồng dao đóng vai trò làm nền, phụ họa cho các động tác chơi hoặc mô tả luật chơi, hành động cụ thể. Ví dụ, bài đồng dao trong trò chơi “Mèo đuổi chuột” mô tả chi tiết cách chơi, luật chơi, tạo sự sinh động và hấp dẫn cho trẻ.

  4. Giá trị văn hóa và giáo dục rõ nét: Đồng dao và trò chơi dân gian không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng vận động, trí tuệ, mà còn truyền tải các giá trị đạo đức, tình cảm gia đình, ý thức lao động và quan hệ cộng đồng. Các bài đồng dao thường chứa đựng tri thức dân gian về thiên nhiên, nghề nghiệp, tập tục xã hội, góp phần hình thành nhân cách và kỹ năng sống cho trẻ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự duy trì và phát triển đồng dao, trò chơi dân gian ở Khoái Châu có thể giải thích bởi môi trường văn hóa làng xã bền vững, truyền thống nông nghiệp lúa nước và sự gắn bó mật thiết giữa con người với thiên nhiên, cộng đồng. So với các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung sưu tầm, luận văn này đã phân tích sâu sắc về nội dung, hình thức và vai trò giáo dục của đồng dao, trò chơi dân gian, đồng thời khảo sát thực tiễn sử dụng trong cộng đồng.

Kết quả cho thấy đồng dao không chỉ là sản phẩm văn hóa truyền miệng mà còn là công cụ giáo dục hiệu quả, phù hợp với tâm sinh lý trẻ em, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ sử dụng đồng dao trong trò chơi theo nhóm tuổi, bảng phân loại đồng dao theo nội dung và chức năng, giúp minh họa rõ nét vai trò của đồng dao trong đời sống trẻ em.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các hoạt động giáo dục và vui chơi dân gian trong nhà trường: Khuyến khích các trường mầm non, tiểu học tại Khoái Châu đưa đồng dao và trò chơi dân gian vào chương trình học tập và sinh hoạt ngoại khóa nhằm phát triển toàn diện kỹ năng và nhân cách trẻ. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường học.

  2. Xây dựng bộ sưu tập đồng dao và trò chơi dân gian tiêu biểu của địa phương: Hệ thống hóa, biên soạn tài liệu, sách, video hướng dẫn để bảo tồn và phổ biến rộng rãi. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Viện Nghiên cứu Văn hóa, Trung tâm Văn hóa huyện.

  3. Tổ chức các sự kiện văn hóa dân gian định kỳ: Lễ hội, hội thi đồng dao, trò chơi dân gian nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa truyền thống, thu hút sự tham gia của các thế hệ. Thời gian: hàng năm; chủ thể: UBND huyện, các đoàn thể xã hội.

  4. Đào tạo, tập huấn giáo viên và cán bộ văn hóa: Nâng cao năng lực tổ chức, truyền dạy đồng dao và trò chơi dân gian, đảm bảo phương pháp phù hợp với trẻ em hiện đại. Thời gian: 6 tháng đến 1 năm; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, Trung tâm bồi dưỡng cán bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và giáo dục: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn, phân tích sâu sắc về đồng dao và trò chơi dân gian, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa truyền thống và giáo dục mầm non.

  2. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục mầm non, tiểu học: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò, giá trị của đồng dao, trò chơi dân gian trong phát triển kỹ năng và nhân cách trẻ, từ đó áp dụng hiệu quả trong giảng dạy và tổ chức hoạt động ngoại khóa.

  3. Cán bộ văn hóa, quản lý nhà nước về văn hóa xã hội: Tham khảo để xây dựng chính sách bảo tồn, phát huy văn hóa dân gian, tổ chức các hoạt động văn hóa phù hợp với đặc điểm địa phương.

  4. Phụ huynh và cộng đồng dân cư địa phương: Nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống, khuyến khích duy trì và truyền dạy đồng dao, trò chơi dân gian cho thế hệ trẻ, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đồng dao là gì và có vai trò như thế nào trong văn hóa dân gian?
    Đồng dao là những bài hát dân gian truyền miệng dành cho trẻ em, thường gắn với các trò chơi hoặc hoạt động vui chơi. Nó giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, kỹ năng xã hội, đồng thời truyền tải các giá trị văn hóa, đạo đức và tri thức dân gian.

  2. Tại sao đồng dao và trò chơi dân gian vẫn được sử dụng nhiều ở Khoái Châu?
    Do môi trường văn hóa làng xã bền vững, truyền thống nông nghiệp lúa nước và sự gắn bó mật thiết giữa con người với thiên nhiên, cộng đồng. Đồng dao và trò chơi dân gian phù hợp với tâm sinh lý trẻ, dễ tiếp thu và mang tính giáo dục cao.

  3. Làm thế nào để đưa đồng dao và trò chơi dân gian vào giáo dục hiện đại?
    Có thể tích hợp vào chương trình học, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, lễ hội văn hóa dân gian, đồng thời đào tạo giáo viên về phương pháp truyền dạy phù hợp với trẻ em hiện đại.

  4. Đồng dao có thể giúp trẻ phát triển những kỹ năng nào?
    Đồng dao giúp phát triển kỹ năng ngôn ngữ, trí nhớ, vận động, tư duy sáng tạo, kỹ năng xã hội và thái độ ứng xử đúng đắn trong cộng đồng.

  5. Có những loại đồng dao nào phổ biến ở Khoái Châu?
    Phổ biến gồm đồng dao nhắc nhở, răn dạy điều hay lẽ phải; đồng dao chứa đựng tri thức về môi trường sống và quan hệ cộng đồng; đồng dao khôi hài, chế nhạo nhằm mục đích giải trí.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ mối quan hệ giữa môi trường lịch sử, địa lý và sự hình thành, phát triển đồng dao, trò chơi dân gian ở Khoái Châu.
  • Phân tích chi tiết các loại đồng dao, vai trò của đồng dao trong trò chơi dân gian và giá trị văn hóa, giáo dục của chúng đối với trẻ em.
  • Khảo sát thực tiễn cho thấy tỷ lệ sử dụng đồng dao trong trò chơi dân gian ở trẻ em Khoái Châu đạt gần 50%, chứng tỏ sự sống động và bền vững của văn hóa dân gian.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm bảo tồn, phát huy và ứng dụng đồng dao, trò chơi dân gian trong giáo dục và sinh hoạt cộng đồng.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức sự kiện văn hóa, đào tạo giáo viên và tăng cường truyền thông nhằm phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và văn hóa cần phối hợp triển khai các đề xuất nhằm bảo tồn và phát huy giá trị đồng dao, trò chơi dân gian, góp phần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phát triển bền vững cho thế hệ trẻ.