## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự đổi mới căn bản toàn diện giáo dục theo Luật Giáo dục 2019, việc phát triển năng lực tư duy phản biện (TDPB) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát tại một số trường THCS huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định, chỉ có khoảng 18,2% giáo viên thường xuyên rèn luyện TDPB cho học sinh, trong khi 27,3% giáo viên chưa hiểu đầy đủ về khái niệm này. Thực trạng này dẫn đến việc học sinh thiếu kỹ năng phản biện, thụ động trong học tập và chưa phát huy được năng lực tư duy độc lập, sáng tạo.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát triển các biện pháp sư phạm hiệu quả để nâng cao năng lực TDPB cho học sinh lớp 9 thông qua dạy học hình học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại các trường THCS. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quá trình dạy học hình học lớp 9 tại các trường THCS, với đối tượng là học sinh và giáo viên dạy Toán.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, góp phần thực hiện thành công mục tiêu giáo dục toàn diện, nâng cao dân trí và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết về tư duy và tư duy phản biện:** Tư duy là quá trình phản ánh thế giới khách quan vào bộ não con người, bao gồm các thao tác phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa và khái quát hóa. Tư duy phản biện là quá trình phân tích, đánh giá thông tin một cách có hệ thống, có bằng chứng và lập luận logic nhằm đưa ra kết luận chính xác và thuyết phục.

- **Mô hình phát triển năng lực học sinh:** Tập trung vào phát triển năng lực tư duy phản biện thông qua các hoạt động học tập tích cực, như đặt câu hỏi, tranh luận, giải quyết vấn đề và tự đánh giá.

- **Khái niệm chuyên ngành:** Tư duy phản biện (TDPB), thao tác tư duy cơ bản (phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa), phương pháp dạy học tích cực, dạy học hợp tác nhóm.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học hình học lớp 9 tại các trường THCS huyện Giao Thủy, phỏng vấn 11 giáo viên Toán, quan sát tiết dạy và phân tích bài kiểm tra của học sinh.

- **Phương pháp phân tích:** Kết hợp phân tích định tính và định lượng. Phân tích định lượng dựa trên kết quả khảo sát và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm; phân tích định tính qua phỏng vấn, quan sát và tổng hợp kinh nghiệm.

- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiểu biết về TDPB của giáo viên:** 27,3% giáo viên chưa hiểu đúng về TDPB, cho rằng TDPB chỉ là phản biện ý kiến người khác mà không nhận thức được bản chất của tư duy phản biện.

- **Tình hình rèn luyện TDPB cho học sinh:** Chỉ 18,2% giáo viên thường xuyên áp dụng các biện pháp phát triển TDPB trong dạy học hình học lớp 9. Phần lớn giáo viên còn giữ thói quen dạy truyền thống, ít tạo điều kiện cho học sinh tranh luận, phản biện.

- **Thái độ và kỹ năng của học sinh:** Học sinh thường thụ động, ngại phát biểu ý kiến, thiếu tự tin trong bảo vệ quan điểm. Kỹ năng lập luận và suy luận phản biện còn hạn chế, nhiều em chưa biết cách tìm kiếm bằng chứng và lập luận chặt chẽ.

- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm:** Sau khi áp dụng các biện pháp phát triển TDPB, kết quả kiểm tra của học sinh tăng trung bình khoảng 20% so với trước thực nghiệm, thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về năng lực tư duy phản biện.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về vai trò và phương pháp phát triển TDPB, đồng thời còn chịu áp lực chương trình và thi cử. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong phát triển năng lực tư duy phản biện ở bậc THCS.

Việc áp dụng các biện pháp như xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở, tổ chức thảo luận nhóm, rèn luyện kỹ năng lập luận và phản biện đã giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm, bảng tổng hợp ý kiến phản hồi của giáo viên và học sinh.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở:** Khuyến khích giáo viên thiết kế câu hỏi nhằm phát triển kỹ năng tìm kiếm lý lẽ, đánh giá tính đầy đủ và căn cứ trong lập luận của học sinh. Thực hiện trong từng bài học, đặc biệt trong dạy học hình học lớp 9.

- **Tổ chức hoạt động tranh luận, thảo luận nhóm:** Tạo cơ hội cho học sinh trao đổi, tranh luận các phương pháp giải bài tập, từ đó rèn luyện kỹ năng phản biện và tư duy đa chiều. Thực hiện thường xuyên trong các tiết học.

- **Rèn luyện kỹ năng phát hiện và khắc phục sai lầm:** Giáo viên cần hướng dẫn học sinh nhận diện các thiếu sót trong lập luận, khuyến khích tự kiểm tra và sửa chữa, giúp nâng cao bản lĩnh và sự tự tin.

- **Xây dựng và sử dụng bài toán điển hình:** Lựa chọn các bài toán hình học lớp 9 có tính chất phát triển tư duy phản biện cao, kết hợp các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa để làm tài liệu giảng dạy và luyện tập.

- **Tăng cường bồi dưỡng giáo viên:** Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng phát triển TDPB cho giáo viên Toán THCS, đảm bảo họ có đủ năng lực và phương pháp để triển khai hiệu quả.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Toán THCS:** Nắm bắt các biện pháp phát triển tư duy phản biện trong dạy học hình học, áp dụng vào thực tế giảng dạy để nâng cao chất lượng bài học.

- **Nhà quản lý giáo dục:** Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

- **Sinh viên ngành Sư phạm Toán:** Học tập các phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.

- **Nghiên cứu sinh, nhà khoa học giáo dục:** Tham khảo cơ sở lý luận và thực nghiệm về phát triển tư duy phản biện trong dạy học môn Toán, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tư duy phản biện là gì?**  
Tư duy phản biện là quá trình phân tích, đánh giá thông tin một cách có hệ thống và lập luận logic để đưa ra kết luận chính xác, giúp giải quyết vấn đề hiệu quả.

2. **Tại sao cần phát triển tư duy phản biện cho học sinh?**  
TDPB giúp học sinh chủ động, sáng tạo, nâng cao khả năng giải quyết vấn đề và thích ứng với thay đổi trong học tập và cuộc sống.

3. **Các biện pháp nào giúp phát triển tư duy phản biện trong dạy học hình học?**  
Bao gồm xây dựng câu hỏi gợi mở, tổ chức thảo luận nhóm, rèn luyện kỹ năng lập luận, phát hiện và sửa sai, sử dụng bài toán điển hình.

4. **Làm thế nào để giáo viên áp dụng hiệu quả các biện pháp này?**  
Giáo viên cần được bồi dưỡng kỹ năng, chuẩn bị bài giảng kỹ lưỡng, tạo môi trường học tập tích cực và khuyến khích học sinh tham gia chủ động.

5. **Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của các biện pháp ra sao?**  
Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm cho thấy năng lực tư duy phản biện của học sinh tăng khoảng 20%, học sinh tự tin hơn trong trình bày và bảo vệ ý kiến.

## Kết luận

- Phát triển tư duy phản biện cho học sinh THCS trong dạy học hình học lớp 9 là yêu cầu cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.  
- Các biện pháp sư phạm như xây dựng câu hỏi gợi mở, tổ chức thảo luận, rèn luyện kỹ năng lập luận và sửa sai đã được chứng minh hiệu quả qua thực nghiệm.  
- Giáo viên cần được bồi dưỡng và trang bị kỹ năng để triển khai các biện pháp này một cách bài bản và linh hoạt.  
- Học sinh sau khi được rèn luyện có sự tiến bộ rõ rệt về năng lực tư duy phản biện và thái độ học tập tích cực hơn.  
- Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và nghiên cứu sinh tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và phát triển các phương pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy phản biện trong giáo dục phổ thông.

**Hành động tiếp theo:** Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho giáo viên, xây dựng tài liệu giảng dạy phát triển tư duy phản biện, và mở rộng nghiên cứu thực nghiệm tại các địa phương khác.