Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển với nhiều nguy cơ tiềm ẩn, việc trang bị năng lực tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học trở nên cấp thiết. Theo khảo sát tại thành phố Hải Phòng, có khoảng 55,5% học sinh lớp 4 đã được tiếp cận các kỹ năng tự bảo vệ bản thân tại trường học, tuy nhiên vẫn còn tới 44,4% chưa được học các kỹ năng này. Đặc biệt, nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của năng lực tự bảo vệ bản thân còn hạn chế, với chỉ 8,3% học sinh đánh giá việc phát triển năng lực này là rất quan trọng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát triển năng lực tự bảo vệ bản thân cho học sinh lớp 4 thông qua hoạt động trải nghiệm, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống trong nhà trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại ba trường tiểu học thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng, trong khoảng thời gian từ tháng 12/2023 đến tháng 6/2024. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chương trình giáo dục kỹ năng sống phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 4, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và thái độ tích cực của học sinh về việc tự bảo vệ bản thân trong các tình huống nguy hiểm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Năng lực tự bảo vệ bản thân được hiểu là khả năng nhận diện, ứng phó và xử lý các tình huống nguy hiểm dựa trên kiến thức và kỹ năng đã được trang bị. Khung lý thuyết nghiên cứu dựa trên Chương trình giáo dục phổ thông số 32/2018/TT-BGDĐT, trong đó năng lực được phân thành năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực tự bảo vệ bản thân thuộc nhóm năng lực chung, bao gồm các kỹ năng nhận thức, kiểm soát cảm xúc, giải quyết vấn đề và tìm kiếm sự hỗ trợ. Ngoài ra, lý thuyết về phát triển tâm sinh lý học sinh lớp 4 cũng được áp dụng để thiết kế các hoạt động trải nghiệm phù hợp, chú trọng đến đặc điểm nhận thức cảm tính, nhận thức lý tính, xúc cảm và tính cách của học sinh. Các phương pháp giáo dục kỹ năng sống như phương pháp đóng vai, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề và trực quan được tích hợp nhằm phát triển toàn diện năng lực tự bảo vệ bản thân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát ý kiến của 180 học sinh lớp 4, 60 giáo viên và 4 cán bộ quản lý tại ba trường tiểu học ở quận Hồng Bàng, Hải Phòng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm phát phiếu điều tra, phỏng vấn sâu giáo viên, học sinh và phụ huynh, quan sát hành vi học sinh trước và sau thực nghiệm. Phương pháp trắc nghiệm được sử dụng để đánh giá năng lực tự bảo vệ bản thân của học sinh. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm thống kê, sử dụng các công thức toán học để xử lý số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2023 đến tháng 6/2024, trong đó thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của năng lực tự bảo vệ bản thân: 100% giáo viên đánh giá việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân là quan trọng, trong khi chỉ có 8,3% học sinh cho rằng việc này rất quan trọng và 33,3% đánh giá quan trọng. Khoảng 44,4% học sinh chưa được tiếp cận các kỹ năng này tại trường.

  2. Môi trường giáo dục kỹ năng tự bảo vệ: 50% học sinh cho biết nhà trường là môi trường chính giúp các em học kỹ năng tự bảo vệ, 22,2% nhận từ gia đình, 16,2% từ phương tiện thông tin xã hội và 11,1% tự học hỏi. Điều này cho thấy vai trò chủ đạo của nhà trường và gia đình trong giáo dục kỹ năng sống.

  3. Khả năng nhận biết và quản lý cảm xúc khi gặp nguy hiểm: 55% học sinh cảm thấy sợ hãi, 31,1% lo lắng khi rơi vào tình huống bị xâm hại, tuy nhiên vẫn còn 5,5% cảm thấy bình thường và 3,3% cảm thấy thích được quan tâm, cho thấy sự khác biệt trong nhận thức và cảm xúc của học sinh.

  4. Thái độ đối với việc phát triển năng lực tự bảo vệ: 56,3% học sinh có thái độ tích cực, chủ động; 22,5% bình thường và 21,6% thờ ơ, bàng quan. Giáo viên đánh giá chỉ có 33,3% học sinh tích cực, 25% bình thường và 41,6% thờ ơ, cho thấy sự khác biệt giữa tự đánh giá của học sinh và nhận định của giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa nhận thức của giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của năng lực tự bảo vệ bản thân, phản ánh nhu cầu tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức cho học sinh. Môi trường giáo dục tại nhà trường và gia đình đóng vai trò then chốt trong việc hình thành kỹ năng này, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác động của môi trường giáo dục đến sự phát triển kỹ năng sống. Sự đa dạng trong cảm xúc và thái độ của học sinh khi đối mặt với nguy cơ xâm hại cho thấy cần có các biện pháp giáo dục phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi, giúp các em kiểm soát cảm xúc và phản ứng tích cực hơn. Việc áp dụng các phương pháp trải nghiệm như đóng vai, thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề được đánh giá là hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng thực hành và nhận thức của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ nhận thức và thái độ của học sinh và giáo viên, cũng như bảng phân tích mức độ tiếp cận kỹ năng theo môi trường giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế: Nhà trường cần thiết kế và triển khai các hoạt động trải nghiệm đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 4 nhằm phát triển kỹ năng nhận diện và xử lý tình huống nguy hiểm. Thời gian thực hiện ưu tiên trong năm học 2024-2025, do giáo viên chủ nhiệm và bộ môn phối hợp thực hiện.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn về kỹ năng giáo dục tự bảo vệ bản thân và phương pháp dạy học trải nghiệm cho giáo viên tiểu học. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm trong vòng 6 tháng, do phòng đào tạo và các chuyên gia giáo dục phối hợp thực hiện.

  3. Phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường: Tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh về vai trò giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho con em tại nhà, đồng thời phối hợp với nhà trường trong việc giám sát và hỗ trợ học sinh. Thực hiện liên tục trong năm học, do ban giám hiệu và hội phụ huynh phối hợp triển khai.

  4. Xây dựng tài liệu và phương tiện trực quan hỗ trợ học tập: Phát triển bộ tài liệu, video, tranh ảnh minh họa về kỹ năng tự bảo vệ bản thân phù hợp với lứa tuổi học sinh lớp 4, giúp học sinh dễ tiếp thu và ghi nhớ. Thời gian hoàn thiện trong 3 tháng, do tổ chuyên môn và phòng truyền thông nhà trường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp thực tiễn để thiết kế các hoạt động trải nghiệm phát triển năng lực tự bảo vệ bản thân cho học sinh lớp 4, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng sống.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Thông tin về thực trạng và giải pháp phát triển năng lực tự bảo vệ bản thân giúp xây dựng chính sách, chương trình đào tạo phù hợp, đồng thời định hướng phát triển giáo dục kỹ năng sống trong nhà trường.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho con em, từ đó tạo môi trường giáo dục toàn diện tại gia đình.

  4. Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích chuyên sâu về phát triển năng lực tự bảo vệ bản thân qua hoạt động trải nghiệm, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về giáo dục kỹ năng sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tự bảo vệ bản thân là gì?
    Năng lực tự bảo vệ bản thân là khả năng nhận diện các tình huống nguy hiểm và vận dụng kiến thức, kỹ năng để ứng phó, bảo vệ chính mình khỏi các mối nguy hại về thể chất và tinh thần.

  2. Tại sao học sinh lớp 4 cần phát triển năng lực này?
    Lứa tuổi lớp 4 là giai đoạn chuyển tiếp với nhiều thay đổi về tâm sinh lý, học sinh bắt đầu tiếp xúc rộng hơn với môi trường xã hội, do đó cần trang bị kỹ năng để tự bảo vệ trước các nguy cơ xâm hại.

  3. Hoạt động trải nghiệm có vai trò gì trong phát triển năng lực tự bảo vệ?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh thực hành kỹ năng trong các tình huống giả định, tăng cường nhận thức và khả năng xử lý tình huống thực tế, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống.

  4. Phương pháp nào hiệu quả để giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh?
    Các phương pháp như đóng vai, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề và sử dụng trực quan sinh động được đánh giá cao trong việc giúp học sinh tiếp thu và vận dụng kỹ năng tự bảo vệ.

  5. Gia đình có thể hỗ trợ giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho con như thế nào?
    Gia đình cần tạo môi trường yêu thương, hướng dẫn con nhận biết nguy hiểm, khuyến khích con chia sẻ cảm xúc và phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục kỹ năng sống.

Kết luận

  • Năng lực tự bảo vệ bản thân là kỹ năng sống thiết yếu cần được phát triển cho học sinh lớp 4 nhằm giúp các em ứng phó hiệu quả với các tình huống nguy hiểm trong cuộc sống.
  • Thực trạng tại Hải Phòng cho thấy nhận thức và tiếp cận kỹ năng này của học sinh còn hạn chế, trong khi giáo viên đánh giá cao tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ.
  • Hoạt động trải nghiệm được xác định là phương pháp giáo dục hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 4, giúp các em phát triển kỹ năng thực hành và nhận thức.
  • Các giải pháp đề xuất bao gồm tăng cường hoạt động trải nghiệm, đào tạo giáo viên, phối hợp gia đình – nhà trường và xây dựng tài liệu hỗ trợ nhằm nâng cao năng lực tự bảo vệ cho học sinh.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực nghiệm các biện pháp đề xuất trong năm học 2024-2025 và đánh giá hiệu quả để hoàn thiện chương trình giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng môi trường học đường an toàn và phát triển toàn diện cho thế hệ tương lai!