Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát triển kỹ năng trong dạy học phương trình và hệ phương trình lớp 9 theo tiếp cận năng lực trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán trung học cơ sở. Theo báo cáo của ngành giáo dục Hà Nội năm học 2019-2020, nhiều học sinh lớp 9 còn gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức giải phương trình, hệ phương trình vào giải quyết các bài toán thực tiễn, dẫn đến kết quả học tập chưa đạt yêu cầu. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phát triển một số kỹ năng trọng tâm trong dạy học phương trình và hệ phương trình lớp 9 theo tiếp cận năng lực, nhằm nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hà Nội trong năm học 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng hệ thống bài tập và bài giảng phù hợp với tiếp cận năng lực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực và lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực. Lý thuyết phát triển năng lực nhấn mạnh việc hình thành và phát triển các kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, bao gồm kỹ năng tự học, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng sáng tạo và kỹ năng quản lý. Lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực tập trung vào việc thiết kế hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực tổng hợp của học sinh, đặc biệt là năng lực toán học.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Kỹ năng giải phương trình và hệ phương trình: khả năng vận dụng kiến thức toán học để giải các bài toán liên quan đến phương trình và hệ phương trình.
  • Tiếp cận năng lực: phương pháp dạy học tập trung phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.
  • Hệ thống bài tập và bài giảng: tập hợp các bài tập và bài giảng được thiết kế nhằm phát triển kỹ năng theo tiếp cận năng lực.
  • Đánh giá năng lực học sinh: quá trình thu thập và phân tích thông tin để xác định mức độ phát triển kỹ năng và năng lực của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Kết quả khảo sát, đánh giá kỹ năng giải phương trình và hệ phương trình của học sinh lớp 9 tại ba trường trung học cơ sở trên địa bàn Hà Nội (Trường THCS Khuê Phú, Trường THCS Ô Chợ Dừa, Trường THCS Ngô Sĩ Liên).
  • Phiếu điều tra ý kiến giáo viên và học sinh về phương pháp dạy học và hệ thống bài tập.
  • Quan sát thực tế các tiết dạy Toán lớp 9.

Cỡ mẫu gồm 9 giáo viên và 219 học sinh lớp 9, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê SPSS với các kỹ thuật phân tích mô tả, kiểm định t-test và phân tích tương quan nhằm đánh giá hiệu quả của các giải pháp dạy học theo tiếp cận năng lực.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020, bao gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng hệ thống bài tập, triển khai dạy học thử nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng kỹ năng giải phương trình và hệ phương trình của học sinh còn hạn chế: Khoảng 50,8% học sinh chỉ đạt mức trung bình và khá trong các bài kiểm tra kỹ năng giải phương trình, trong đó 14,7% học sinh đạt điểm yếu và kém. Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết trong việc đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao kỹ năng cho học sinh.

  2. Phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy hiệu quả tối ưu: 75% giáo viên cho biết phương pháp hiện tại chủ yếu tập trung vào truyền đạt kiến thức lý thuyết, ít chú trọng phát triển kỹ năng vận dụng và giải quyết vấn đề. Hơn 50% học sinh phản ánh thiếu hứng thú và khó khăn khi tiếp cận các bài tập nâng cao.

  3. Hệ thống bài tập theo tiếp cận năng lực đa dạng và phù hợp với trình độ học sinh: Qua khảo sát, hệ thống bài tập được xây dựng theo hướng tiếp cận năng lực giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và tự học. Tỷ lệ học sinh hài lòng với hệ thống bài tập mới đạt 38,5%, trong khi 36,1% học sinh đánh giá bài tập phù hợp với năng lực cá nhân.

  4. Thái độ học sinh đối với việc học theo tiếp cận năng lực có sự chuyển biến tích cực: Khoảng 42,9% học sinh thể hiện thái độ tích cực, chủ động trong học tập và vận dụng kiến thức vào thực tế. Tuy nhiên, vẫn còn 10,7% học sinh chưa thực sự tiếp nhận và áp dụng hiệu quả phương pháp mới.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hạn chế kỹ năng giải phương trình là do phương pháp dạy học truyền thống tập trung nhiều vào lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành và vận dụng kiến thức. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục phổ thông, cho thấy việc đổi mới phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực là xu hướng tất yếu.

Việc xây dựng hệ thống bài tập đa dạng, phù hợp với năng lực học sinh giúp tăng cường sự hứng thú và phát triển kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm số kỹ năng giải phương trình trước và sau khi áp dụng phương pháp mới, cho thấy sự cải thiện rõ rệt về mặt điểm số và thái độ học tập.

Tuy nhiên, sự tiếp nhận của học sinh còn khác biệt do mức độ sẵn sàng và thái độ học tập cá nhân. Điều này đòi hỏi giáo viên cần có sự linh hoạt trong tổ chức dạy học, đồng thời tăng cường hỗ trợ học sinh yếu kém để đảm bảo không bỏ sót đối tượng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập theo tiếp cận năng lực: Thiết kế bài tập đa dạng, từ cơ bản đến nâng cao, tập trung phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo. Thời gian thực hiện trong năm học tiếp theo, do các tổ chuyên môn Toán chủ trì.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực, kỹ năng thiết kế bài giảng và đánh giá năng lực học sinh. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm học, do phòng giáo dục phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng chuyên môn thực hiện.

  3. Tăng cường hoạt động hỗ trợ học sinh yếu kém: Xây dựng các nhóm học tập, tổ chức các buổi học phụ đạo nhằm nâng cao kỹ năng giải phương trình cho học sinh còn hạn chế. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do giáo viên bộ môn và nhà trường phối hợp thực hiện.

  4. Đánh giá và điều chỉnh phương pháp dạy học thường xuyên: Sử dụng các công cụ đánh giá năng lực học sinh định kỳ để theo dõi tiến bộ và điều chỉnh phương pháp phù hợp. Thời gian đánh giá mỗi học kỳ, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Nghiên cứu cung cấp hệ thống bài tập và phương pháp dạy học mới giúp nâng cao kỹ năng giải phương trình, hệ phương trình, từ đó cải thiện hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và đổi mới chương trình, phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

  3. Sinh viên sư phạm Toán: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học theo tiếp cận năng lực, giúp trang bị kiến thức và kỹ năng sư phạm hiện đại.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và mô hình phát triển kỹ năng trong dạy học Toán, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận năng lực trong dạy học Toán là gì?
    Tiếp cận năng lực là phương pháp dạy học tập trung phát triển khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh vào giải quyết các tình huống thực tế. Ví dụ, học sinh không chỉ biết giải phương trình mà còn biết áp dụng để giải quyết bài toán thực tiễn.

  2. Làm thế nào để xây dựng bài tập theo tiếp cận năng lực?
    Bài tập cần đa dạng về mức độ khó, có tính thực tiễn, khuyến khích học sinh tư duy sáng tạo và tự giải quyết vấn đề. Ví dụ, bài tập yêu cầu học sinh lập phương trình từ một tình huống thực tế và giải quyết.

  3. Phương pháp dạy học truyền thống có hạn chế gì?
    Phương pháp truyền thống thường tập trung vào truyền đạt kiến thức lý thuyết, ít tạo điều kiện cho học sinh thực hành và phát triển kỹ năng vận dụng, dẫn đến học sinh khó áp dụng kiến thức vào thực tế.

  4. Làm sao để đánh giá hiệu quả dạy học theo tiếp cận năng lực?
    Có thể sử dụng các bài kiểm tra kỹ năng, quan sát thái độ học tập và thu thập phản hồi từ học sinh, giáo viên. Ví dụ, so sánh điểm số và thái độ học tập trước và sau khi áp dụng phương pháp mới.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong việc đổi mới phương pháp dạy học?
    Giáo viên là người trực tiếp thực hiện đổi mới, nhưng cần sự hỗ trợ từ nhà trường, phòng giáo dục và các cơ quan đào tạo để nâng cao năng lực và cung cấp tài liệu phù hợp.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng và thử nghiệm hệ thống bài tập phát triển kỹ năng giải phương trình và hệ phương trình lớp 9 theo tiếp cận năng lực, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.
  • Kết quả khảo sát cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng và thái độ học tập của học sinh sau khi áp dụng phương pháp mới.
  • Phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực giúp phát triển toàn diện năng lực toán học, bao gồm tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề và tự học.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên và học sinh trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng để hoàn thiện mô hình dạy học theo tiếp cận năng lực trong giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường trung học cơ sở nên triển khai áp dụng hệ thống bài tập và phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực đã được nghiên cứu, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.