Tổng quan nghiên cứu

Khả năng sáng tạo là một trong những yếu tố quan trọng góp phần hình thành nhân cách và phát triển toàn diện của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. Theo ước tính, trong giai đoạn này, trẻ có sự phát triển mạnh mẽ về trí tưởng tượng và cảm xúc, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển năng lực sáng tạo thông qua các hoạt động giáo dục. Hoạt động kể chuyện (HĐKC) được xem là một phương tiện hiệu quả để kích thích khả năng sáng tạo của trẻ, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, tư duy và kỹ năng biểu đạt cá nhân. Tuy nhiên, thực tế tại một số trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy việc phát triển khả năng sáng tạo trong HĐKC còn nhiều hạn chế, như giáo viên thường áp dụng phương pháp kể chuyện theo kịch bản cứng nhắc, thiếu sự linh hoạt và chưa tạo điều kiện cho trẻ thể hiện ý tưởng sáng tạo riêng biệt.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng phát triển khả năng sáng tạo trong HĐKC cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại một số trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất và thử nghiệm các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian năm 2018, với phạm vi khảo sát tại 4 trường mầm non trên địa bàn thành phố, bao gồm 40 giáo viên và 40 trẻ mẫu giáo, đồng thời thử nghiệm trên 32 trẻ tại trường mầm non Mai Hương, quận Gò Vấp.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, góp phần phát triển năng lực sáng tạo cho trẻ ngay từ giai đoạn đầu đời, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục mầm non theo hướng lấy trẻ làm trung tâm và phát triển toàn diện các mặt của trẻ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sáng tạo và phát triển khả năng sáng tạo của trẻ em, đặc biệt là trong hoạt động kể chuyện. Lý thuyết của Vygotsky nhấn mạnh vai trò của tưởng tượng sáng tạo trong sự phát triển trí tuệ và nhân cách trẻ, cho rằng sáng tạo không chỉ dành cho thiên tài mà là khả năng của mọi người trong việc tạo ra cái mới dựa trên kinh nghiệm cá nhân. C. W. Taylor phân loại sáng tạo thành năm cấp độ, trong đó sáng tạo biểu hiện là cấp độ cơ bản nhất phù hợp với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, thể hiện qua sự tự do, bộc phát và không bị ràng buộc khuôn mẫu.

Mô hình phát triển khả năng sáng tạo trong HĐKC được xây dựng dựa trên các khái niệm chính: sáng tạo biểu hiện, tưởng tượng sáng tạo, hoạt động kể chuyện sáng tạo và phát triển ngôn ngữ. Các tiêu chí đánh giá khả năng sáng tạo của trẻ trong HĐKC gồm: đặt tên mới cho câu chuyện, thêm nội dung mới, kể chuyện mạch lạc và bộc lộ cảm xúc, ngữ điệu khi kể.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu khoa học trong và ngoài nước, khảo sát thực trạng tại 4 trường mầm non với 40 giáo viên và 40 trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, cùng thử nghiệm trên 32 trẻ tại trường mầm non Mai Hương.

Phương pháp phân tích, tổng hợp được áp dụng để hệ thống hóa cơ sở lý luận. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn nhằm thu thập thông tin về nhận thức của giáo viên và biểu hiện sáng tạo của trẻ. Phương pháp quan sát được sử dụng để đánh giá trực tiếp hoạt động kể chuyện và mức độ sáng tạo của trẻ. Phương pháp thử nghiệm nhằm kiểm chứng hiệu quả các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo được đề xuất.

Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 16.0 và Excel 2010 để xử lý số liệu định lượng, so sánh mức độ biểu hiện sáng tạo của nhóm thử nghiệm và nhóm đối chứng trước và sau khi áp dụng biện pháp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài 4 tuần cho giai đoạn thử nghiệm, tập trung vào các hoạt động kể chuyện sáng tạo theo tác phẩm văn học phù hợp với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về khả năng sáng tạo trong HĐKC còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên khảo sát cho biết họ chưa thực sự hiểu rõ về các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo cho trẻ trong hoạt động kể chuyện. Chỉ 40% giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp kể chuyện sáng tạo trong lớp học.

  2. Tổ chức hoạt động kể chuyện chưa phát huy tối đa khả năng sáng tạo của trẻ: 70% giáo viên tổ chức HĐKC theo kịch bản cố định, ít tạo điều kiện cho trẻ tự do sáng tạo nội dung hoặc hình thức kể chuyện. Thời gian dành cho trẻ kể chuyện sáng tạo chỉ chiếm khoảng 15% tổng thời gian hoạt động kể chuyện.

  3. Biểu hiện sáng tạo của trẻ trong HĐKC còn thấp: Qua quan sát và đánh giá, chỉ khoảng 30% trẻ thể hiện khả năng đặt tên mới cho câu chuyện, 25% trẻ thêm được nội dung mới, 35% trẻ kể chuyện mạch lạc và 40% trẻ bộc lộ cảm xúc, ngữ điệu phù hợp khi kể chuyện.

  4. Kết quả thử nghiệm các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo: Sau 4 tuần áp dụng các biện pháp đề xuất, nhóm thử nghiệm có sự cải thiện rõ rệt với mức tăng trung bình 25% về khả năng đặt tên mới, 30% về thêm nội dung mới, 28% về kể chuyện mạch lạc và 35% về biểu hiện cảm xúc khi kể chuyện so với nhóm đối chứng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng hạn chế trong phát triển khả năng sáng tạo là do giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng tổ chức HĐKC sáng tạo, đồng thời thiếu các giáo cụ, phương tiện hỗ trợ sinh động. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc cần nâng cao năng lực sư phạm sáng tạo cho giáo viên mầm non.

Việc áp dụng các biện pháp như sử dụng phương tiện trực quan, đọc kể diễn cảm, trao đổi gợi mở và tổ chức hoạt động văn học nghệ thuật đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao khả năng sáng tạo của trẻ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ biểu hiện sáng tạo của trẻ trước và sau thử nghiệm, minh họa sự tiến bộ rõ rệt của nhóm thử nghiệm.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để các trường mầm non có thể áp dụng các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo trong HĐKC, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non theo hướng đổi mới sáng tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tổ chức HĐKC sáng tạo cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp kể chuyện sáng tạo, kỹ năng sử dụng giáo cụ trực quan và kỹ thuật đọc kể diễn cảm. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng biện pháp sáng tạo lên ít nhất 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường mầm non.

  2. Đa dạng hóa và đầu tư giáo cụ, phương tiện hỗ trợ HĐKC: Trang bị tranh ảnh, đồ dùng trực quan sinh động, phù hợp với lứa tuổi để kích thích trí tưởng tượng và sáng tạo của trẻ. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, ưu tiên các trường có điều kiện khó khăn. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường mầm non, phụ huynh.

  3. Xây dựng chương trình, kế hoạch tổ chức HĐKC sáng tạo: Thiết kế các hoạt động kể chuyện theo chủ đề, tình huống mở, khuyến khích trẻ tự nghĩ, tự kể và sáng tạo nội dung. Thời gian áp dụng từ đầu năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Giáo viên, tổ chuyên môn.

  4. Tăng cường đánh giá, phản hồi tích cực để khích lệ sáng tạo của trẻ: Giáo viên cần áp dụng các tiêu chí đánh giá sáng tạo rõ ràng, khen ngợi và động viên trẻ khi thể hiện ý tưởng mới, tạo môi trường học tập thân thiện, cởi mở. Thực hiện liên tục trong quá trình học. Chủ thể thực hiện: Giáo viên, phụ huynh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể và thực tiễn để nâng cao kỹ năng tổ chức HĐKC sáng tạo, giúp giáo viên phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của trẻ.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Thông tin về thực trạng và giải pháp phát triển khả năng sáng tạo trong giáo dục mầm non hỗ trợ hoạch định chính sách, xây dựng chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Mầm non: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập, nghiên cứu và thực hành phương pháp giáo dục sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực phát triển ngôn ngữ và tư duy sáng tạo cho trẻ.

  4. Phụ huynh có con trong độ tuổi mẫu giáo: Hiểu rõ vai trò của hoạt động kể chuyện trong phát triển sáng tạo, từ đó phối hợp với nhà trường và tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ phát triển toàn diện tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển khả năng sáng tạo cho trẻ mẫu giáo lại quan trọng?
    Sáng tạo giúp trẻ phát triển tư duy độc lập, khả năng giải quyết vấn đề và biểu đạt cảm xúc, góp phần hình thành nhân cách toàn diện và chuẩn bị cho học tập suốt đời.

  2. Hoạt động kể chuyện có vai trò gì trong phát triển sáng tạo?
    Kể chuyện kích thích trí tưởng tượng, ngôn ngữ và khả năng biểu đạt của trẻ, tạo cơ hội cho trẻ tự do sáng tạo nội dung và hình thức kể chuyện theo cách riêng.

  3. Những biện pháp nào giúp giáo viên phát triển khả năng sáng tạo cho trẻ trong HĐKC?
    Sử dụng phương tiện trực quan sinh động, đọc kể diễn cảm, trao đổi gợi mở, tổ chức hoạt động văn học nghệ thuật và tạo môi trường học tập thân thiện, khích lệ sáng tạo.

  4. Làm thế nào để đánh giá khả năng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện?
    Đánh giá dựa trên các tiêu chí như trẻ biết đặt tên mới cho câu chuyện, thêm nội dung mới, kể chuyện mạch lạc và thể hiện cảm xúc, ngữ điệu phù hợp khi kể.

  5. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này ở những địa phương khác không?
    Có thể, vì các biện pháp đề xuất mang tính linh hoạt, phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ mẫu giáo và có thể điều chỉnh theo điều kiện thực tế từng địa phương.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng hạn chế trong phát triển khả năng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động kể chuyện tại một số trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh.
  • Đã đề xuất và thử nghiệm thành công các biện pháp phát triển khả năng sáng tạo, giúp nâng cao đáng kể biểu hiện sáng tạo của trẻ trong HĐKC.
  • Các biện pháp bao gồm đào tạo giáo viên, đầu tư giáo cụ, xây dựng chương trình sáng tạo và tăng cường đánh giá tích cực.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo dục mầm non, hướng tới phát triển toàn diện năng lực sáng tạo cho trẻ.
  • Đề xuất các bước tiếp theo là mở rộng thử nghiệm, đào tạo chuyên sâu và nhân rộng mô hình tại các trường mầm non khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục sáng tạo.

Hãy áp dụng các biện pháp này để tạo môi trường giáo dục sáng tạo, giúp trẻ phát triển năng lực tư duy và kỹ năng ngôn ngữ một cách toàn diện ngay từ giai đoạn mầm non.