Tổng quan nghiên cứu

Du lịch dựa vào thiên nhiên (DLTN) là một trong những lĩnh vực phát triển nhanh nhất trong ngành công nghiệp du lịch toàn cầu, với tốc độ tăng trưởng bình quân từ 10% đến 15% mỗi năm. Trên thế giới, các khu bảo tồn thiên nhiên đón khoảng 8 tỷ lượt khách tham quan hàng năm, đóng góp doanh thu ước tính lên tới 750 tỷ USD. Tại Việt Nam, khoảng 51% trong tổng số 91 triệu khách du lịch nội địa và 33% trong tổng 1,2 triệu khách quốc tế tham gia các hoạt động du lịch dựa vào thiên nhiên. Vườn quốc gia Bạch Mã, tỉnh Thừa Thiên Huế, với đa dạng sinh học phong phú và cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, có tiềm năng lớn để phát triển loại hình du lịch này. Tuy nhiên, lượng khách đến đây còn thấp so với tiềm năng, trong khi nguồn tài chính cho các khu bảo tồn ngày càng bị hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích và đánh giá thực trạng phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên tại Vườn quốc gia Bạch Mã trong giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển du lịch bền vững, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu tập trung vào quan điểm của khách du lịch và người dân sống quanh khu bảo tồn, nhằm đánh giá các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chiến lược phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên, đồng thời bảo tồn đa dạng sinh học và nâng cao đời sống cộng đồng địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển bền vững, du lịch dựa vào thiên nhiên và quản lý khu bảo tồn thiên nhiên. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển bền vững: Được định nghĩa bởi Ủy ban Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED, 1987) là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Trong du lịch, phát triển bền vững đòi hỏi cân bằng giữa các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường.

  2. Mô hình hấp dẫn du lịch dựa vào thiên nhiên (Deng và cộng sự, 2002): Bao gồm năm thành phần chính ảnh hưởng đến sức hút của điểm đến là tài nguyên du lịch (thiên nhiên và văn hóa), cơ sở vật chất và hạ tầng du lịch, khả năng tiếp cận, cộng đồng địa phương và các điểm tham quan ngoại vi. Mô hình này giúp đánh giá toàn diện các yếu tố tạo nên sức hấp dẫn của Vườn quốc gia Bạch Mã.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm, du lịch hoang dã, du lịch nông nghiệp, và phát triển du lịch bền vững. Luận văn cũng phân tích các tác động kinh tế, xã hội và môi trường của du lịch dựa vào thiên nhiên đối với khu bảo tồn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các văn bản pháp luật, báo cáo chuyên đề, tài liệu khoa học liên quan đến du lịch dựa vào thiên nhiên và quản lý khu bảo tồn, đặc biệt là các số liệu về Vườn quốc gia Bạch Mã giai đoạn 2016-2020.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua khảo sát phỏng vấn trực tiếp với 99 khách du lịch và 100 người dân địa phương sống quanh Vườn quốc gia Bạch Mã trong năm 2021. Mẫu được chọn ngẫu nhiên theo công thức Slovin với sai số 10% nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, so sánh, tổng hợp và phân tích dữ liệu định lượng bằng phần mềm Excel và STATISTICA 13. Các đánh giá dựa trên thang đo Likert 5 mức độ để phân tích quan điểm của khách du lịch và người dân về các khía cạnh kinh tế, xã hội, môi trường và cơ sở hạ tầng du lịch.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2016-2020, khảo sát thực địa và thu thập ý kiến năm 2021, từ đó đề xuất giải pháp phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên tại Vườn quốc gia Bạch Mã.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng khách du lịch chưa tương xứng với tiềm năng: Lượng khách tham quan Vườn quốc gia Bạch Mã trong giai đoạn 2016-2020 tăng trung bình khoảng 17% mỗi năm, tuy nhiên con số tuyệt đối vẫn còn thấp so với các vườn quốc gia khác như Phong Nha – Kẻ Bàng với gần 715.000 lượt khách năm 2015. Năm 2020, tổng số khách tham quan Bạch Mã khoảng 16.170 lượt.

  2. Đánh giá của khách du lịch về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa: Khoảng 85% khách du lịch đồng ý rằng tài nguyên thiên nhiên và cảnh quan tại Bạch Mã rất hấp dẫn. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% hài lòng với cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch, phản ánh hạn chế về đường đi, nhà nghỉ và dịch vụ hướng dẫn.

  3. Quan điểm người dân địa phương về tác động kinh tế và xã hội: 70% người dân cho rằng du lịch dựa vào thiên nhiên đã tạo thêm việc làm và tăng thu nhập cho cộng đồng. Tuy nhiên, 40% phản ánh chi phí sinh hoạt tăng và sự phụ thuộc vào du lịch có thể gây rủi ro kinh tế. Về mặt xã hội, 65% người dân đồng ý du lịch góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống, nhưng 30% lo ngại về sự thương mại hóa và mất bản sắc.

  4. Tác động môi trường: Người dân và khách du lịch đều nhận thức được các tác động tiêu cực như ô nhiễm, suy thoái cảnh quan do phát triển cơ sở hạ tầng và tăng lượng khách. Khoảng 55% người dân đồng ý cần có biện pháp bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Vườn quốc gia Bạch Mã có tiềm năng lớn để phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên, nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở hạ tầng và quản lý dịch vụ. So với các vườn quốc gia như Phong Nha – Kẻ Bàng hay Cát Tiên, Bạch Mã chưa khai thác hiệu quả các giá trị tài nguyên thiên nhiên và văn hóa để thu hút khách.

Các tác động kinh tế tích cực như tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân địa phương phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về lợi ích của du lịch dựa vào thiên nhiên. Tuy nhiên, các rủi ro về chi phí sinh hoạt và sự phụ thuộc kinh tế cũng cần được quản lý chặt chẽ để tránh ảnh hưởng tiêu cực lâu dài.

Về môi trường, các tác động tiêu cực như suy thoái cảnh quan và ô nhiễm là thách thức chung của các khu bảo tồn phát triển du lịch. Việc tăng cường giáo dục môi trường và xây dựng các quy định bảo vệ là cần thiết để đảm bảo phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng khách du lịch, bảng đánh giá mức độ hài lòng của khách và người dân, cũng như sơ đồ các tác động kinh tế, xã hội và môi trường để minh họa rõ ràng hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch: Đầu tư cải tạo đường đi, xây dựng nhà nghỉ, trung tâm thông tin và các dịch vụ hỗ trợ nhằm nâng cao trải nghiệm khách du lịch. Mục tiêu tăng mức độ hài lòng khách lên trên 80% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý Vườn quốc gia phối hợp với UBND tỉnh Thừa Thiên Huế.

  2. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo hướng dẫn viên, kỹ năng phục vụ và ngoại ngữ cho người dân địa phương để nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo việc làm bền vững. Mục tiêu đào tạo ít nhất 50 nhân lực trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý Vườn quốc gia, các tổ chức đào tạo nghề.

  3. Xây dựng chương trình tuyên truyền nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường: Triển khai các hoạt động giáo dục môi trường cho khách du lịch và cộng đồng địa phương nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực. Mục tiêu giảm 30% lượng rác thải và hành vi gây hại môi trường trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý Vườn quốc gia, các tổ chức phi chính phủ.

  4. Phát triển liên kết hợp tác du lịch vùng: Tăng cường hợp tác với các điểm đến lân cận, doanh nghiệp du lịch và các cơ quan quản lý để xây dựng sản phẩm du lịch đa dạng, quảng bá hình ảnh và thu hút khách. Mục tiêu tăng lượng khách tham quan lên 25% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Du lịch, Ban quản lý Vườn quốc gia.

  5. Xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính và thu hút đầu tư: Khuyến khích đầu tư phát triển dịch vụ du lịch dựa vào thiên nhiên thông qua các chính sách ưu đãi, hỗ trợ vốn và hợp tác công tư. Mục tiêu thu hút ít nhất 3 dự án đầu tư trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch: Giúp xây dựng chiến lược phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên bền vững, cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn môi trường.

  2. Ban quản lý các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển dịch vụ du lịch và bảo vệ đa dạng sinh học.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch sinh thái: Tham khảo các giải pháp phát triển sản phẩm, nâng cao chất lượng dịch vụ và khai thác tiềm năng du lịch dựa vào thiên nhiên.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về vai trò của du lịch dựa vào thiên nhiên trong phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ môi trường, đồng thời tham gia tích cực vào các hoạt động du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch dựa vào thiên nhiên là gì?
    Du lịch dựa vào thiên nhiên là loại hình du lịch tận dụng các tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa, nhằm tạo trải nghiệm gần gũi với môi trường tự nhiên, đồng thời thúc đẩy bảo tồn và phát triển bền vững. Ví dụ như du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm, du lịch hoang dã.

  2. Tại sao phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên lại quan trọng đối với Vườn quốc gia Bạch Mã?
    Vườn quốc gia Bạch Mã có đa dạng sinh học phong phú và cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên giúp tăng nguồn thu tài chính cho bảo tồn, tạo việc làm cho người dân địa phương và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường.

  3. Những thách thức chính trong phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên tại Bạch Mã là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở hạ tầng, dịch vụ du lịch chưa đồng bộ, tác động tiêu cực đến môi trường và văn hóa, cũng như sự phụ thuộc kinh tế vào du lịch có thể gây rủi ro cho cộng đồng.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch dựa vào thiên nhiên?
    Thông qua việc nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường, xây dựng quy định quản lý chặt chẽ, phát triển cơ sở hạ tầng thân thiện môi trường và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quản lý du lịch.

  5. Ai nên tham gia vào quá trình phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên tại Bạch Mã?
    Các bên liên quan gồm Ban quản lý Vườn quốc gia, chính quyền địa phương, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng dân cư và các tổ chức phi chính phủ cần phối hợp chặt chẽ để đảm bảo phát triển bền vững.

Kết luận

  • Vườn quốc gia Bạch Mã có tiềm năng lớn để phát triển du lịch dựa vào thiên nhiên, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội và bảo tồn đa dạng sinh học.
  • Lượng khách du lịch tăng trưởng nhưng chưa khai thác hết tiềm năng do hạn chế về cơ sở hạ tầng và dịch vụ.
  • Du lịch dựa vào thiên nhiên mang lại lợi ích kinh tế, xã hội cho cộng đồng địa phương nhưng cũng đặt ra thách thức về môi trường và văn hóa.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ về nâng cấp hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, tuyên truyền bảo vệ môi trường và liên kết hợp tác phát triển du lịch.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo nhằm xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững tại Vườn quốc gia Bạch Mã, kêu gọi sự tham gia của các bên liên quan để hiện thực hóa mục tiêu phát triển.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị thiên nhiên độc đáo của Bạch Mã, đồng thời phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao đời sống cộng đồng và bảo tồn tài nguyên cho các thế hệ tương lai.