Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách xã hội trụ cột, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, ổn định chính trị và phát triển kinh tế. Tại Việt Nam, BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2008 nhằm mở rộng diện bao phủ, đặc biệt với lực lượng lao động phi chính thức. Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với dân số trên 66 nghìn người và lực lượng lao động chiếm hơn 63% dân số, có tiềm năng lớn phát triển BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, tính đến cuối năm 2020, chỉ có 666 người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm khoảng 1,73% lực lượng lao động thuộc diện tham gia, trong khi còn tới 98,27% lao động chưa tham gia, phần lớn là lao động nông thôn và tự do.

Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã An Khê giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững đến năm 2025. Mục tiêu cụ thể gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về BHXH tự nguyện, đánh giá thực trạng phát triển đối tượng tham gia và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào người dân từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc tại thị xã An Khê, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2020.

Việc phát triển BHXH tự nguyện tại An Khê có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng mạng lưới an sinh xã hội, góp phần thực hiện các nghị quyết của Đảng và Chính phủ về tăng tỷ lệ bao phủ BHXH, đồng thời hỗ trợ ổn định đời sống người lao động, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế thị xã đang chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về bảo hiểm xã hội, đặc biệt là BHXH tự nguyện, bao gồm:

  • Khái niệm BHXH và BHXH tự nguyện: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi người lao động gặp rủi ro mất hoặc giảm khả năng lao động. BHXH tự nguyện là loại hình do Nhà nước tổ chức, người tham gia tự lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập và được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí đóng.

  • Nguyên tắc hoạt động BHXH tự nguyện: bao gồm nguyên tắc tự nguyện, lấy số đông bù số ít, mức hưởng tỷ lệ thuận với mức đóng góp và trách nhiệm quản lý của Nhà nước đối với quỹ BHXH.

  • Khái niệm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: là quá trình mở rộng số lượng người tham gia, nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo tồn tăng trưởng quỹ BHXH.

  • Các nhân tố tác động đến phát triển BHXH tự nguyện: gồm hệ thống chính sách pháp luật, nhận thức người lao động, điều kiện kinh tế xã hội và chất lượng dịch vụ của cơ quan BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu của BHXH thị xã An Khê, các văn bản pháp luật và các nguồn tài liệu liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp với 777 mẫu gồm 3 nhóm đối tượng: người đang hưởng chế độ hưu trí BHXH tự nguyện (123 mẫu), người đang tham gia BHXH tự nguyện (255 mẫu) và người tiềm năng chưa tham gia (399 mẫu).

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức Slovin để xác định cỡ mẫu phù hợp với sai số 5%. Các điểm khảo sát được chọn gồm 3 phường, 4 xã đại diện cho các vùng có điều kiện kinh tế và địa hình khác nhau trên địa bàn thị xã An Khê.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 16.0 để xử lý số liệu khảo sát, kết hợp phương pháp thống kê mô tả và phân tích chuyên gia nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển BHXH tự nguyện.

  • Timeline nghiên cứu: Dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2020, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện còn thấp: Đến cuối năm 2020, chỉ có 666 người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm 1,57% lực lượng lao động, tăng gần 2,5 lần so với năm 2019 và hơn 5,7 lần so với năm 2018. Tuy nhiên, tỷ lệ này vẫn rất thấp so với tiềm năng ước tính khoảng 90,9% lực lượng lao động thuộc diện tham gia BHXH tự nguyện.

  2. Tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện có xu hướng tích cực nhưng chưa bền vững: Tốc độ tăng số người tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2018-2020 đạt hơn 200%, song số lượng người tham gia chưa ổn định và thiếu bền vững.

  3. Nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện tiềm năng cao: Khảo sát với nhóm chưa tham gia cho thấy 57% có mong muốn tham gia sau khi được giới thiệu chính sách, trong khi 43% chưa muốn tham gia do chưa hiểu rõ hoặc không hài lòng với các điều kiện hiện hành.

  4. Thu nhập thấp và nhận thức hạn chế là rào cản lớn: Phần lớn người lao động thuộc khu vực nông thôn, lao động tự do có thu nhập không ổn định, nhận thức về BHXH tự nguyện còn hạn chế, dẫn đến việc tham gia còn thấp.

  5. Chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn: Mức hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện cho hộ nghèo và cận nghèo (từ 10% đến 30%) chưa tạo được đột phá trong việc thu hút người tham gia.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù có sự tăng trưởng về số lượng người tham gia BHXH tự nguyện tại thị xã An Khê, tỷ lệ bao phủ vẫn còn rất thấp so với mục tiêu của các nghị quyết trung ương và địa phương. Nguyên nhân chủ yếu là do đặc điểm kinh tế xã hội của địa phương với đa số lao động làm nông nghiệp, thu nhập thấp và không ổn định, cùng với nhận thức hạn chế về chính sách BHXH tự nguyện.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh như Hải Dương và Bắc Ninh, việc phát triển BHXH tự nguyện hiệu quả hơn nhờ công tác tuyên truyền sâu rộng, mở rộng mạng lưới đại lý thu và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đoàn thể. Tại An Khê, công tác tuyên truyền còn hạn chế, lực lượng cán bộ BHXH mỏng, chưa đáp ứng đủ yêu cầu phát triển đối tượng tham gia.

Việc hỗ trợ tài chính của Nhà nước tuy có nhưng chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích người dân tham gia, đặc biệt là các chế độ BHXH tự nguyện chỉ bao gồm hưu trí và tử tuất, chưa có các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động. Điều này làm giảm sức hút của chính sách đối với người lao động tự do và nông dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2018-2020, bảng phân tích tỷ lệ người tham gia theo nhóm tuổi và thu nhập, cũng như biểu đồ đánh giá nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người dân chưa tham gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông, tuyên truyền chính sách BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Tổ chức các chiến dịch truyền thông sâu rộng, đa dạng hình thức (trực tiếp, qua đại lý thu, phương tiện truyền thông đại chúng).
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về BHXH tự nguyện lên ít nhất 70% trong năm 2023.
    • Timeline: Triển khai liên tục từ 2021 đến 2025.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với các đoàn thể, chính quyền địa phương.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng mạng lưới đại lý thu BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Đào tạo, cấp chứng chỉ cho nhân viên đại lý thu, tăng số lượng đại lý tại các xã, phường.
    • Target metric: Mỗi đại lý thu vận động được ít nhất 1 người tham gia mới mỗi tháng.
    • Timeline: Hoàn thành đào tạo và mở rộng mạng lưới trong năm 2022.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã, Bưu điện, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ.

  3. Điều chỉnh chính sách hỗ trợ tài chính và mở rộng chế độ BHXH tự nguyện

    • Động từ hành động: Đề xuất tăng mức hỗ trợ đóng BHXH cho hộ nghèo, cận nghèo; bổ sung các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện lên 5% lực lượng lao động vào năm 2025.
    • Timeline: Đề xuất và hoàn thiện chính sách trong giai đoạn 2021-2023.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam, UBND tỉnh Gia Lai, Quốc hội.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ BHXH và cải tiến công tác quản lý

    • Động từ hành động: Tổ chức tập huấn nâng cao nghiệp vụ, kỹ năng tuyên truyền, quản lý dữ liệu người tham gia.
    • Target metric: 100% cán bộ BHXH thị xã được đào tạo chuyên sâu về BHXH tự nguyện trong năm 2022.
    • Timeline: Từ 2021 đến 2023.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh Gia Lai, BHXH thị xã An Khê.

  5. Phát triển các hình thức đóng BHXH linh hoạt phù hợp với thu nhập người dân

    • Động từ hành động: Xây dựng các phương thức đóng theo mùa vụ, hàng quý hoặc một lần.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ duy trì tham gia BHXH tự nguyện trên 80% hàng năm.
    • Timeline: Thí điểm và triển khai từ năm 2022.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã, các đại lý thu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên ngành BHXH

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển BHXH tự nguyện tại địa phương, nâng cao hiệu quả công tác vận động và quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Lãnh đạo chính quyền địa phương (UBND, các phòng ban liên quan)

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, thách thức và cơ hội phát triển BHXH tự nguyện, từ đó phối hợp hiệu quả với ngành BHXH trong công tác tuyên truyền và vận động.
    • Use case: Phối hợp triển khai các chương trình an sinh xã hội, nâng cao tỷ lệ bao phủ BHXH.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Kinh tế xã hội

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về phát triển BHXH tự nguyện trong bối cảnh địa phương.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến chính sách an sinh xã hội và quản trị kinh doanh.

  4. Các tổ chức, đoàn thể xã hội và đại lý thu BHXH

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò trong việc vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện, nâng cao kỹ năng tuyên truyền và quản lý khách hàng.
    • Use case: Tăng cường hiệu quả hoạt động đại lý thu, góp phần mở rộng mạng lưới BHXH tự nguyện.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHXH tự nguyện là gì và ai có thể tham gia?
    BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức, người dân tự nguyện tham gia và lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập. Đối tượng tham gia là công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện BHXH bắt buộc, chủ yếu là lao động tự do, nông dân, người làm việc không có hợp đồng lao động.

  2. Mức đóng và quyền lợi khi tham gia BHXH tự nguyện như thế nào?
    Người tham gia đóng 22% mức thu nhập do mình lựa chọn, mức đóng thấp nhất bằng chuẩn nghèo khu vực nông thôn, cao nhất không quá 20 lần lương cơ sở. Quyền lợi gồm chế độ hưu trí và tử tuất, với mức lương hưu tối thiểu bằng 45% mức bình quân thu nhập đóng BHXH tương ứng 15 năm đóng.

  3. Tại sao tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện ở An Khê còn thấp?
    Nguyên nhân chính là thu nhập người dân thấp, không ổn định; nhận thức về BHXH tự nguyện còn hạn chế; chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn; và công tác tuyên truyền, vận động chưa sâu rộng, chưa tiếp cận hiệu quả với nhóm lao động tự do, nông dân.

  4. Chính sách hỗ trợ tài chính cho người tham gia BHXH tự nguyện hiện nay ra sao?
    Nhà nước hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện cho hộ nghèo 30%, hộ cận nghèo 25%, các đối tượng khác 10%. Tuy nhiên, mức hỗ trợ này chưa đủ hấp dẫn để thu hút đông đảo người dân tham gia, đặc biệt là nhóm lao động có thu nhập thấp.

  5. Làm thế nào để phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện hiệu quả tại địa phương?
    Cần tăng cường truyền thông, mở rộng mạng lưới đại lý thu, nâng cao năng lực cán bộ BHXH, điều chỉnh chính sách hỗ trợ tài chính và mở rộng chế độ BHXH tự nguyện, đồng thời xây dựng các hình thức đóng linh hoạt phù hợp với thu nhập người dân.

Kết luận

  • BHXH tự nguyện tại thị xã An Khê có tiềm năng lớn nhưng tỷ lệ tham gia còn rất thấp, chỉ chiếm khoảng 1,57% lực lượng lao động năm 2020.
  • Thu nhập thấp, nhận thức hạn chế và chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn là những rào cản chính trong phát triển BHXH tự nguyện.
  • Công tác truyền thông và mạng lưới đại lý thu cần được mở rộng và nâng cao chất lượng để tiếp cận hiệu quả người dân.
  • Đề xuất các giải pháp bao gồm tăng cường tuyên truyền, mở rộng đại lý thu, điều chỉnh chính sách hỗ trợ, nâng cao năng lực cán bộ và phát triển hình thức đóng linh hoạt.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc xây dựng kế hoạch phát triển BHXH tự nguyện bền vững tại An Khê giai đoạn 2020-2025, góp phần thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội của địa phương.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng, ngành BHXH và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện, đảm bảo an sinh xã hội bền vững cho người lao động trên địa bàn thị xã An Khê.