Pháp luật về Án Phí, Lệ Phí Tòa Án và Chi Phí Hòa Giải Giải Quyết Tranh Chấp Kinh Doanh Thương Mại

Án phí và lệ phí tòa án là các khoản tiền mà đương sự phải nộp để bù đắp chi phí xét xử của Tòa án. Án phí thường liên quan đến các vụ việc có tranh chấp, còn lệ phí liên quan đến các dịch vụ hành chính do Tòa án cung cấp. Theo tài liệu nghiên cứu, các quy định về án phí và lệ phí tòa án hiện nay được quy định trong nhiều văn bản pháp luật, Cụ thể, án phí, lệ phí Tòa án vụ án dân sự nói chung và trong tranh chấp kinh doanh, thương mại (KD, TM) nói riêng được quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự số 92/2015/QH13 ngày 25 tháng 11 năm 2015 (BLTTDS năm 2015), Luật Phí và lệ phí số 97/2015/QH13 ngày 25 tháng 11 năm 2015 (Luật Phí và lệ phí năm 2015) và Nghị quyết số 326/2016/NQ-UBTVQH14 ngày 30/12/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về mức thu, miễn, giảm, thu, nộp, quản lý và sử dụng án phí và lệ phí Tòa án (Nghị quyết số 326/2016/NQ-UBTVQH14).

Án phí và lệ phí tòa án có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu cho NSNN, bù đắp chi phí hoạt động của Tòa án. Đồng thời, các quy định về án phí và lệ phí tòa án cũng cần đảm bảo tính công bằng, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận công lý. Theo nghiên cứu, các quy định về án phí, lệ phí, chi phí hòa giải tiền tố tụng luôn gắn liền với hoạt động của Tòa án. Việc nghiên cứu chúng trong một vấn đề là cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực hoạt động của Tòa án. Đảm bảo các quy định pháp luật có liên quan trong hoạt động của Tòa án đều được xem xét để hoàn chỉnh, đồng bộ.

Mức án phí và lệ phí hiện tại, đặc biệt là trong các vụ án kinh doanh thương mại, có thể trở thành rào cản đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa khi muốn khởi kiện để bảo vệ quyền lợi. Việc tạm ứng án phí cũng gây khó khăn về tài chính, đặc biệt khi kết quả vụ kiện chưa chắc chắn. Theo tài liệu, quy định về mức án phí, lệ phí không phù hợp với bản chất của phí, lệ phí góp phần gây khó khăn trong thực hiện quyền khởi kiện của đương sự; Thực tiễn áp dụng chế độ miễn giảm án phí, lệ phí Tòa án theo Nghị quyết vẫn còn khó khăn, bất cập khi vẫn tồn tại một số quy định chưa thống nhất với văn bản pháp luật khác, chưa cụ thể về mức giảm làm ảnh hưởng đến tính công bằng của quy định

Chế độ miễn giảm án phí và lệ phí hiện nay còn nhiều bất cập, chưa thống nhất với các văn bản pháp luật khác, chưa cụ thể về mức giảm, gây khó khăn trong thực hiện. Cần rà soát, sửa đổi các quy định về miễn giảm, đảm bảo tính công bằng, tạo điều kiện cho người nghèo và các đối tượng chính sách tiếp cận công lý. Ngoài ra, Chưa có quy định về trách nhiệm thông tin, quyền được thông tin về chế độ miễn giảm án phí, lệ phí Tòa án nên ảnh hưởng đến chủ thể được hưởng quyền.

Quy trình thu, nộp và quản lý án phí và lệ phí hiện nay còn nhiều điểm chưa minh bạch, gây khó khăn cho người dân. Cần minh bạch hóa quy trình, đảm bảo dễ dàng tiếp cận thông tin, tạo điều kiện cho người dân thực hiện nghĩa vụ nộp án phí và lệ phí một cách thuận tiện.

Chi phí hòa giải bao gồm thù lao cho hòa giải viên, chi phí hành chính và các chi phí phát sinh khác. Việc xác định chi phí hòa giải cần đảm bảo tính hợp lý, công bằng, phù hợp với tính chất phức tạp của vụ việc và khả năng chi trả của các bên. Theo tài liệu, Chi phí hòa giải tranh chấp KD, TM này được cụ thể hóa tại Nghị định số 16/2021/NĐ-CP ngày 03/3/2021 của Chính phủ quy định chi tiết về chi phí hòa giải, đối thoại tại Tòa án (Nghị định số 16/2021/NĐ-CP). Những bất cập trong quy định của pháp luật về chi phí hòa giải này có thể kể đến là quy định về mức thù lao cho Hòa giải viên (HGV), quy trình thu, nộp chi phí hành chính chưa được quy định cụ thể là nguyên nhân dẫn đến nhiều lúng túng khi thực hiện, chưa có quy định về chế độ miễn, giảm chi phí hòa giải ảnh hưởng đến quyền lợi của chủ thể thuộc diện miễn, giảm; chưa có quy định về lệ phí công nhận kết quả hòa giải thành gây ảnh hưởng đến NSNN.

Quy trình thu, nộp và quản lý chi phí hòa giải cần được đơn giản hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho các bên tham gia hòa giải. Cần có hướng dẫn cụ thể về quy trình này, đảm bảo tính minh bạch, dễ dàng tiếp cận thông tin. Theo tài liệu, quy trình thu, nộp chi phí hành chính chưa được quy định cụ thể là nguyên nhân dẫn đến nhiều lúng túng khi thực hiện.

Cần điều chỉnh mức án phí, lệ phí, đảm bảo phù hợp với thu nhập của người dân và tình hình kinh tế xã hội. Cần xem xét đến các yếu tố như mức lương tối thiểu, chỉ số giá tiêu dùng khi điều chỉnh mức án phí, lệ phí.

Cần hoàn thiện chế độ miễn giảm án phí, lệ phí, đảm bảo tính công bằng, tạo điều kiện cho người nghèo và các đối tượng chính sách tiếp cận công lý. Cần quy định cụ thể về các trường hợp được miễn giảm, mức giảm và thủ tục thực hiện.

Cần minh bạch hóa quy trình thu, nộp và quản lý án phí, lệ phí và chi phí hòa giải, đảm bảo dễ dàng tiếp cận thông tin, tạo điều kiện cho người dân thực hiện nghĩa vụ một cách thuận tiện. Cần có hướng dẫn cụ thể về quy trình này, công khai các biểu mẫu, thủ tục trên trang thông tin điện tử của Tòa án.

Xã hội hóa dịch vụ hòa giải có ưu điểm là giảm tải cho Tòa án, tiết kiệm chi phí, tăng tính linh hoạt và chuyên nghiệp. Tuy nhiên, cũng có nhược điểm là khó kiểm soát chất lượng, có thể phát sinh các chi phí không chính thức và ảnh hưởng đến tính độc lập của hoạt động hòa giải.

Để nâng cao hiệu quả xã hội hóa dịch vụ hòa giải, cần có quy định pháp luật rõ ràng về tiêu chuẩn hòa giải viên, quy trình hòa giải, cơ chế giám sát và kiểm soát chất lượng. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ hòa giải viên và nâng cao nhận thức của người dân về vai trò của hòa giải.

Xu hướng phát triển của pháp luật về án phí, lệ phí là hướng tới sự đơn giản, minh bạch, công bằng và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý. Đồng thời, cần xem xét đến việc áp dụng các công nghệ mới vào quá trình thu nộp và quản lý án phí, lệ phí.

Xu hướng phát triển của pháp luật về chi phí hòa giải là hướng tới sự hợp lý, linh hoạt và phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội. Đồng thời, cần khuyến khích các hình thức hòa giải trực tuyến và tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội tham gia vào hoạt động hòa giải.