Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng tại Việt Nam, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), đóng góp khoảng 24,5% giá trị GDP, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 13,5%. Trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng, các dự án nhà cao tầng ngày càng trở nên phổ biến và có quy mô lớn tại TP.HCM. Tuy nhiên, quá trình thực hiện các dự án này luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt trong giai đoạn chuẩn bị dự án, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và chi phí đầu tư. Việc nhận diện và quản lý rủi ro hiệu quả trong giai đoạn này là yếu tố then chốt đảm bảo thành công cho dự án.

Luận văn tập trung phân tích 28 nhân tố rủi ro chính, được chia thành 5 nhóm: Tài chính - Kinh tế; Chính sách - Pháp luật; Kỹ thuật - Công nghệ; Tổ chức - Quản lý; Môi trường - Xã hội. Dữ liệu khảo sát được thu thập từ các chuyên gia và nhân sự có kinh nghiệm trong các công ty xây dựng tại TP.HCM, nhằm xác định các rủi ro phổ biến và có ảnh hưởng lớn trong giai đoạn chuẩn bị dự án nhà cao tầng. Nghiên cứu xây dựng mô hình hỗ trợ ra quyết định dựa trên phương pháp System Dynamics để đánh giá mức độ tác động của các rủi ro, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án nhà cao tầng tại TP.HCM, với dữ liệu thu thập trong khoảng thời gian đến tháng 4 năm 2021. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro, giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo tiến độ dự án, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững ngành xây dựng tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý rủi ro trong dự án xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro dự án (PMBOK): Định nghĩa quản lý rủi ro là tập hợp các hoạt động nhận diện, phân tích, đánh giá và ứng phó với các rủi ro có thể xảy ra trong suốt vòng đời dự án. Các thành phần chính gồm tính chất sự kiện, xác suất xảy ra, mức độ ảnh hưởng và thời điểm xảy ra.

  • Mô hình ma trận xác suất - mức độ ảnh hưởng: Phân loại rủi ro theo xác suất xảy ra (từ rất khó đến xảy ra cao) và mức độ nghiêm trọng (từ không nghiêm trọng đến rất nghiêm trọng), giúp ưu tiên xử lý các rủi ro quan trọng.

  • Phương pháp System Dynamics (SD): Mô hình động hệ thống được sử dụng để mô phỏng các vòng phản hồi (feedback loops) trong hệ thống quản lý rủi ro, thể hiện sự tương tác phức tạp giữa các nhân tố rủi ro và ảnh hưởng của chúng theo thời gian. SD giúp dự báo tác động lâu dài và hỗ trợ ra quyết định quản lý rủi ro hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: rủi ro tiêu cực và tích cực, vòng phản hồi dương và âm, phân loại rủi ro theo nhóm ngành, và các chiến lược ứng phó rủi ro.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 110 phiếu trả lời của các chuyên gia, nhân viên và quản lý trong các công ty xây dựng tại TP.HCM, tập trung vào các dự án nhà cao tầng. Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên tiêu chí kinh nghiệm và vị trí công tác phù hợp với lĩnh vực quản lý rủi ro dự án.

Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu chuyên gia nhằm đảm bảo thu thập được dữ liệu chất lượng cao. Quá trình khảo sát được thực hiện qua bảng câu hỏi thiết kế theo chuẩn, gồm các câu hỏi đánh giá mức độ xuất hiện và ảnh hưởng của từng nhân tố rủi ro.

Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích ma trận xác suất - mức độ ảnh hưởng, và xây dựng mô hình System Dynamics để mô phỏng tác động của các rủi ro. Quá trình nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 năm 2020 đến tháng 4 năm 2021, bao gồm các bước: thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, xây dựng mô hình, và đề xuất giải pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 26 nhân tố rủi ro chính trong tổng số 28 nhân tố khảo sát, thuộc 5 nhóm chính: Tài chính - Kinh tế, Chính sách - Pháp luật, Kỹ thuật - Công nghệ, Tổ chức - Quản lý, Môi trường - Xã hội. Trong đó, nhóm Tài chính - Kinh tế và Chính sách - Pháp luật được đánh giá có mức độ ảnh hưởng cao nhất, chiếm khoảng 45% tổng mức độ tác động.

  2. Rủi ro tài chính và kinh tế như biến động chi phí, khó khăn trong huy động vốn, và thay đổi chính sách thuế được chuyên gia đánh giá có xác suất xảy ra trên 85% và mức độ nghiêm trọng cao, gây ảnh hưởng lớn đến tiến độ và chi phí dự án.

  3. Rủi ro chính sách và pháp luật liên quan đến thủ tục pháp lý, quy hoạch, và cấp phép xây dựng cũng được nhận diện là nguyên nhân phổ biến gây chậm trễ, với tỷ lệ xuất hiện khoảng 29% trong các dự án khảo sát.

  4. Mô hình System Dynamics cho thấy các vòng phản hồi tích cực và tiêu cực trong quản lý rủi ro có thể làm tăng hoặc giảm mức độ ảnh hưởng của các nhân tố rủi ro theo thời gian. Ví dụ, việc xử lý kịp thời rủi ro kỹ thuật sẽ giảm thiểu tác động tiêu cực lên chi phí và tiến độ, trong khi sự chậm trễ trong xử lý sẽ làm tăng rủi ro tổng thể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến các rủi ro tài chính và kinh tế là do sự biến động của thị trường bất động sản và chi phí nguyên vật liệu xây dựng, cùng với sự thiếu ổn định trong chính sách hỗ trợ tài chính. So với các nghiên cứu quốc tế, mức độ ảnh hưởng của nhóm rủi ro này tại TP.HCM cao hơn do đặc thù phát triển nhanh và quy mô dự án lớn.

Rủi ro chính sách và pháp luật phản ánh sự phức tạp trong quy trình cấp phép và quản lý quy hoạch tại địa phương, gây ra nhiều khó khăn cho chủ đầu tư. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Á, nhấn mạnh nhu cầu cải cách hành chính và minh bạch trong quản lý dự án.

Mô hình System Dynamics cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự tương tác giữa các nhân tố rủi ro, giúp dự báo các kịch bản phát triển và hỗ trợ ra quyết định quản lý hiệu quả. Việc áp dụng mô hình này trong thực tế sẽ giúp chủ đầu tư và nhà quản lý dự án chủ động hơn trong việc kiểm soát rủi ro, giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo tiến độ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ ma trận xác suất - mức độ ảnh hưởng, bảng phân loại rủi ro theo nhóm, và sơ đồ mô hình System Dynamics minh họa các vòng phản hồi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống quản lý rủi ro tích hợp áp dụng mô hình System Dynamics để theo dõi và đánh giá liên tục các nhân tố rủi ro trong giai đoạn chuẩn bị dự án. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án và các chuyên gia tư vấn; Thời gian: triển khai trong 6 tháng đầu giai đoạn chuẩn bị.

  2. Tăng cường phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước nhằm đơn giản hóa thủ tục pháp lý, rút ngắn thời gian cấp phép và minh bạch quy trình. Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư phối hợp với Sở Xây dựng và các cơ quan liên quan; Thời gian: liên tục trong suốt quá trình chuẩn bị dự án.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực quản lý rủi ro cho đội ngũ nhân sự tại các công ty xây dựng, tập trung vào nhận diện, phân tích và ứng phó rủi ro tài chính và kỹ thuật. Chủ thể thực hiện: Các công ty xây dựng và tổ chức đào tạo chuyên ngành; Thời gian: hàng năm, bắt đầu ngay từ năm đầu tiên.

  4. Thiết lập quy trình kiểm soát chi phí và tiến độ chặt chẽ trong giai đoạn chuẩn bị dự án, bao gồm đánh giá định kỳ và báo cáo rủi ro. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án và phòng kế hoạch; Thời gian: xuyên suốt giai đoạn chuẩn bị và triển khai dự án.

  5. Phát triển các chính sách hỗ trợ tài chính và bảo hiểm rủi ro dành cho các dự án nhà cao tầng, nhằm giảm thiểu tác động của biến động thị trường và chi phí đầu vào. Chủ thể thực hiện: Chính quyền địa phương và các tổ chức tài chính; Thời gian: trong vòng 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án xây dựng: Nghiên cứu giúp nhận diện và quản lý hiệu quả các rủi ro trong giai đoạn chuẩn bị dự án, từ đó giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo tiến độ.

  2. Các công ty tư vấn và nhà thầu xây dựng: Áp dụng mô hình System Dynamics để hỗ trợ đánh giá tác động rủi ro và xây dựng các chiến lược ứng phó phù hợp trong quá trình triển khai dự án.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và quy hoạch: Tham khảo để cải tiến quy trình cấp phép, nâng cao hiệu quả quản lý và hỗ trợ phát triển bền vững các dự án nhà cao tầng tại TP.HCM.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng, kỹ thuật xây dựng: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình hóa và quản lý rủi ro trong lĩnh vực xây dựng, đặc biệt là dự án nhà cao tầng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giai đoạn chuẩn bị dự án nhà cao tầng lại quan trọng trong quản lý rủi ro?
    Giai đoạn chuẩn bị là thời điểm phát hiện sớm các rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt là về chi phí và tiến độ. Việc nhận diện và xử lý kịp thời giúp giảm thiểu tác động tiêu cực, tránh phát sinh chi phí và chậm tiến độ trong các giai đoạn sau.

  2. Mô hình System Dynamics hỗ trợ quản lý rủi ro như thế nào?
    System Dynamics mô phỏng các vòng phản hồi trong hệ thống quản lý rủi ro, giúp dự báo tác động lâu dài của các nhân tố rủi ro và hiệu quả của các biện pháp ứng phó, từ đó hỗ trợ ra quyết định chính xác và kịp thời.

  3. Nhóm rủi ro nào có ảnh hưởng lớn nhất đến dự án nhà cao tầng tại TP.HCM?
    Nhóm rủi ro tài chính - kinh tế và chính sách - pháp luật được đánh giá có mức độ ảnh hưởng lớn nhất, chiếm gần 45% tổng mức độ tác động, do sự biến động thị trường và phức tạp trong thủ tục pháp lý.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro pháp lý trong dự án xây dựng?
    Tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý, đơn giản hóa thủ tục cấp phép, minh bạch quy trình và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật là các biện pháp hiệu quả để giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  5. Ai là người nên tham gia vào quá trình quản lý rủi ro dự án?
    Quá trình quản lý rủi ro cần sự phối hợp của chủ đầu tư, ban quản lý dự án, các chuyên gia tư vấn, nhà thầu và cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo nhận diện đầy đủ và xử lý kịp thời các rủi ro.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định 26 nhân tố rủi ro chính ảnh hưởng đến tiến độ và chi phí trong giai đoạn chuẩn bị dự án nhà cao tầng tại TP.HCM, phân thành 5 nhóm rủi ro chủ đạo.
  • Mô hình System Dynamics được xây dựng giúp mô phỏng và đánh giá tác động của các rủi ro, hỗ trợ ra quyết định quản lý hiệu quả.
  • Các rủi ro tài chính - kinh tế và chính sách - pháp luật được đánh giá có ảnh hưởng lớn nhất, cần ưu tiên kiểm soát.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý rủi ro cụ thể, bao gồm xây dựng hệ thống quản lý tích hợp, cải tiến thủ tục pháp lý, đào tạo nhân sự và kiểm soát chi phí tiến độ.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển ứng dụng mô hình động hệ thống trong quản lý rủi ro dự án xây dựng, góp phần nâng cao hiệu quả và bền vững cho ngành xây dựng tại TP.HCM.

Hành động tiếp theo: Chủ đầu tư và các bên liên quan nên áp dụng mô hình và quy trình đề xuất để nâng cao năng lực quản lý rủi ro trong các dự án nhà cao tầng. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, vui lòng liên hệ với nhóm nghiên cứu hoặc các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý xây dựng.