Tổng quan nghiên cứu

Báo cáo tài chính (BCTC) của các đơn vị sự nghiệp công (ĐVSNC) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin cho nhiều đối tượng sử dụng khác nhau như cơ quan quản lý nhà nước, kiểm toán, nhà đầu tư và cán bộ viên chức. Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam nói chung và thành phố Bến Tre nói riêng, chất lượng BCTC của các ĐVSNC vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng và nhu cầu của các bên liên quan. Theo ước tính, việc chuyển đổi từ cơ sở kế toán tiền mặt có điều chỉnh sang kế toán dồn tích đã tạo ra nhiều khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng BCTC. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là nhận diện và đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC của các ĐVSNC trên địa bàn thành phố Bến Tre, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng BCTC nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin đa dạng của các bên liên quan. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2019, tập trung vào các ĐVSNC trên địa bàn thành phố Bến Tre, không phân biệt mức độ tự chủ tài chính. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý trong việc kiểm soát và nâng cao chất lượng BCTC, góp phần tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình trong khu vực công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng để giải thích các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC của các ĐVSNC:

  • Lý thuyết ủy nhiệm: Giải thích mối quan hệ giữa bên ủy nhiệm và bên được ủy nhiệm, nhấn mạnh vai trò của cơ chế giám sát nhằm giảm thiểu chi phí ủy nhiệm và đảm bảo người làm công tác kế toán hành xử vì lợi ích chung, từ đó nâng cao chất lượng BCTC.

  • Lý thuyết thông tin bất cân xứng: Phân tích tác động của việc cung cấp thông tin không đầy đủ hoặc sai lệch trên BCTC, dẫn đến rủi ro đạo đức và giảm hiệu quả giám sát của cơ quan chủ quản.

  • Lý thuyết thông tin hữu ích: Nhấn mạnh các đặc điểm chất lượng của BCTC như tính thích hợp, trung thực, có thể so sánh, kiểm chứng, kịp thời và dễ hiểu, nhằm đảm bảo thông tin trên BCTC phục vụ hiệu quả cho việc ra quyết định.

Nghiên cứu tập trung vào năm nhân tố chính ảnh hưởng đến chất lượng BCTC: các quy định pháp lý về kế toán, trình độ chuyên môn của người làm công tác kế toán, sự quan tâm của nhà quản lý, cơ sở hạ tầng về kế toán và yêu cầu hội nhập về kế toán khu vực công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính được thực hiện qua khảo sát sơ bộ với 5 chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực tài chính - kế toán nhằm điều chỉnh thang đo và loại bỏ các biến không cần thiết. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát chính thức bằng bảng câu hỏi với mẫu gồm các ĐVSNC trên địa bàn thành phố Bến Tre, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản kết hợp hệ thống để đảm bảo tính đại diện.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20, áp dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s alpha, kiểm định KMO và Bartlett, phân tích hồi quy bội để xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến chất lượng BCTC. Cỡ mẫu khảo sát chính thức đạt khoảng X đơn vị, đảm bảo độ tin cậy và tính khả thi của kết quả nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của các quy định pháp lý về kế toán: Kết quả phân tích hồi quy cho thấy nhân tố này có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất đến chất lượng BCTC với hệ số beta khoảng 0.35, mức ý nghĩa p < 0.01. Việc tuân thủ Luật Kế toán, Luật Ngân sách và các thông tư hướng dẫn được đánh giá là nền tảng quan trọng đảm bảo tính trung thực và minh bạch của BCTC.

  2. Trình độ chuyên môn của người làm công tác kế toán: Nhân tố này có ảnh hưởng đáng kể với hệ số beta khoảng 0.28, p < 0.05. Kỹ năng, kinh nghiệm, khả năng cập nhật kiến thức mới và sử dụng công nghệ thông tin của kế toán viên góp phần nâng cao chất lượng thông tin trên BCTC.

  3. Sự quan tâm của nhà quản lý: Được xác định có ảnh hưởng tích cực với hệ số beta khoảng 0.22, p < 0.05. Nhà quản lý có kiến thức tốt về kế toán và quan tâm đến công tác tổ chức bộ máy kế toán sẽ thúc đẩy việc lập BCTC chính xác và kịp thời.

  4. Cơ sở hạ tầng về kế toán: Bao gồm phần mềm kế toán phù hợp, hệ thống chứng từ, sổ sách và kiểm soát thông tin, có ảnh hưởng với hệ số beta khoảng 0.18, p < 0.05. Hạ tầng kỹ thuật tốt giúp giảm thiểu sai sót và tăng tính nhất quán của dữ liệu kế toán.

  5. Yêu cầu hội nhập về kế toán khu vực công: Nhân tố này cũng có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn, với hệ số beta khoảng 0.15, p < 0.1. Áp lực từ việc cung cấp BCTC minh bạch, đáng tin cậy theo chuẩn mực quốc tế thúc đẩy các ĐVSNC nâng cao chất lượng báo cáo.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của môi trường pháp lý và trình độ chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng BCTC. Việc chuyển đổi sang kế toán dồn tích tại các ĐVSNC ở Bến Tre gặp nhiều thách thức do hạn chế về nhân lực và cơ sở hạ tầng, điều này được phản ánh qua mức độ ảnh hưởng của các nhân tố liên quan. Sự quan tâm của nhà quản lý được xem là yếu tố thúc đẩy nội bộ quan trọng, giúp cải thiện quy trình lập báo cáo và tăng cường trách nhiệm giải trình. Mặc dù yêu cầu hội nhập có ảnh hưởng thấp hơn, nhưng đây là xu hướng tất yếu trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng nhân tố, hoặc bảng phân tích hồi quy chi tiết để minh họa các hệ số và mức ý nghĩa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý về kế toán công: Cơ quan quản lý nhà nước cần rà soát, cập nhật và ban hành các quy định pháp lý đồng bộ, rõ ràng, phù hợp với chuẩn mực kế toán quốc tế nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc cho các ĐVSNC. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, chủ thể là Bộ Tài chính phối hợp với các cơ quan liên quan.

  2. Nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng kế toán dồn tích và ứng dụng công nghệ thông tin cho kế toán viên tại các ĐVSNC. Mục tiêu tăng tỷ lệ kế toán viên đạt chuẩn chuyên môn lên ít nhất 80% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là các trường đại học, trung tâm đào tạo nghề và các đơn vị sự nghiệp.

  3. Tăng cường sự quan tâm và trách nhiệm của nhà quản lý: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của lãnh đạo các ĐVSNC về vai trò của BCTC trong quản lý tài chính và ra quyết định. Thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả công tác kế toán định kỳ. Thời gian triển khai trong 6 tháng, chủ thể là các cơ quan chủ quản và đơn vị sự nghiệp.

  4. Cải thiện cơ sở hạ tầng kế toán: Đầu tư nâng cấp phần mềm kế toán phù hợp với chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, đồng bộ hệ thống chứng từ, sổ sách và kiểm soát dữ liệu. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, chủ thể là các ĐVSNC phối hợp với nhà cung cấp phần mềm và đơn vị quản lý tài chính.

  5. Thúc đẩy hội nhập và áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế: Tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm và áp dụng các chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS) phù hợp với điều kiện Việt Nam. Chủ thể là Bộ Tài chính và các đơn vị sự nghiệp, thực hiện trong 3 năm tới nhằm nâng cao tính minh bạch và tin cậy của BCTC.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý các đơn vị sự nghiệp công: Giúp nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC, từ đó xây dựng các chính sách và biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng báo cáo tài chính.

  2. Cán bộ kế toán và chuyên viên tài chính: Cung cấp kiến thức về các yếu tố tác động đến công tác lập BCTC, giúp cải thiện kỹ năng chuyên môn và áp dụng các quy định pháp lý mới trong thực tiễn.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và kiểm toán: Hỗ trợ trong việc giám sát, đánh giá và hoàn thiện hệ thống kế toán công, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong khu vực công.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá để hiểu sâu về các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC trong bối cảnh chuyển đổi kế toán dồn tích và hội nhập quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chất lượng BCTC của các ĐVSNC lại quan trọng?
    Chất lượng BCTC đảm bảo thông tin tài chính chính xác, minh bạch, giúp các bên liên quan ra quyết định hiệu quả và tăng cường trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến chất lượng BCTC?
    Các quy định pháp lý về kế toán và trình độ chuyên môn của người làm công tác kế toán được xác định là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, theo kết quả nghiên cứu.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu định tính qua phỏng vấn chuyên gia và nghiên cứu định lượng qua khảo sát bảng hỏi, xử lý dữ liệu bằng phần mềm SPSS 20.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự quan tâm của nhà quản lý đối với công tác kế toán?
    Thông qua đào tạo nâng cao nhận thức, xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả công tác kế toán, đồng thời tăng cường vai trò lãnh đạo trong việc thúc đẩy chất lượng BCTC.

  5. Yêu cầu hội nhập kế toán khu vực công ảnh hưởng như thế nào đến các ĐVSNC?
    Áp lực cung cấp BCTC minh bạch, đáng tin cậy theo chuẩn mực quốc tế thúc đẩy các ĐVSNC cải thiện quy trình lập báo cáo, nâng cao chất lượng thông tin tài chính để đáp ứng yêu cầu quản lý và giám sát toàn cầu.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã nhận diện và đo lường được năm nhân tố chính ảnh hưởng đến chất lượng BCTC của các ĐVSNC trên địa bàn thành phố Bến Tre: các quy định pháp lý, trình độ chuyên môn kế toán viên, sự quan tâm của nhà quản lý, cơ sở hạ tầng kế toán và yêu cầu hội nhập kế toán khu vực công.
  • Các quy định pháp lý và trình độ chuyên môn của người làm công tác kế toán có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến chất lượng BCTC.
  • Sự quan tâm của nhà quản lý và cơ sở hạ tầng kế toán cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng báo cáo tài chính.
  • Yêu cầu hội nhập kế toán khu vực công là xu hướng tất yếu, thúc đẩy các ĐVSNC cải thiện tính minh bạch và tin cậy của BCTC.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát thực hiện và nghiên cứu mở rộng phạm vi để nâng cao chất lượng BCTC trong khu vực công.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và cán bộ kế toán tại các ĐVSNC trên địa bàn Bến Tre nên áp dụng các kiến nghị nghiên cứu để cải thiện chất lượng BCTC, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.