Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước là công cụ tài chính quan trọng góp phần phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt ở cấp địa phương như Quận 2, Thành phố Hồ Chí Minh. Năm 2019, Quận 2 được giao chỉ tiêu thu ngân sách 3.290 tỷ đồng, tăng 11,45% so với năm trước, tuy nhiên chỉ đạt 95% kế hoạch thu NSNN và 96% thu NSĐP. Việc quản lý ngân sách hiệu quả tại địa phương này đang gặp nhiều thách thức do đặc điểm kinh tế, cơ cấu doanh nghiệp chủ yếu là nhỏ và siêu nhỏ, cùng với các chính sách miễn, giảm thuế nhằm hỗ trợ doanh nghiệp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách hiệu quả trên địa bàn Quận 2, đo lường mức độ tác động của từng nhân tố và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 10/2019 đến tháng 2/2020, với 146 mẫu khảo sát từ cán bộ, công chức ngành tài chính - ngân sách tại Quận 2. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần tạo nguồn tài chính ổn định, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính:

  • Lý thuyết đại diện: Mô tả mối quan hệ giữa người ủy quyền (công dân) và đại diện (cán bộ quản lý ngân sách), nhấn mạnh sự cần thiết của trách nhiệm giải trình và minh bạch để đảm bảo đại diện hành động vì lợi ích chung.
  • Lý thuyết lợi ích công: Nhấn mạnh vai trò của các quy định pháp luật nhằm điều chỉnh hoạt động ngân sách theo lợi ích xã hội, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý ngân sách nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý ngân sách hiệu quả: Khả năng xây dựng, thực hiện và kiểm soát ngân sách để đạt mục tiêu tài chính và phát triển.
  • Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách: Cơ cấu, phân công nhiệm vụ và phối hợp giữa các đơn vị quản lý ngân sách địa phương.
  • Hệ thống văn bản pháp luật: Các quy định, chế tài liên quan đến quản lý thu - chi ngân sách.
  • Năng lực quản lý tài chính: Trình độ chuyên môn, kỹ năng và năng lực của cán bộ quản lý ngân sách.
  • Đối tượng quản lý: Trình độ phát triển kinh tế, mức thu nhập và ý thức chấp hành của các tổ chức, cá nhân nộp ngân sách.
  • Thông tin và công nghệ thông tin: Ứng dụng công nghệ trong quản lý ngân sách, đảm bảo thông tin kịp thời, chính xác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Thiết kế thang đo, thảo luận nhóm chuyên gia và khảo sát thử với 10 cán bộ, công chức nhằm hoàn thiện bảng hỏi.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng khảo sát với 146 mẫu cán bộ, công chức ngành tài chính - ngân sách tại Quận 2 từ tháng 10/2019 đến tháng 2/2020.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để kiểm định độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy tuyến tính bội, kiểm định ANOVA và T-Test để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến quản lý ngân sách hiệu quả.
  • Chọn mẫu: Phương pháp chọn mẫu thuận tiện, phân tầng theo đơn vị công tác, đảm bảo đại diện cho các nhóm cán bộ có thâm niên và trình độ học vấn khác nhau.
  • Timeline nghiên cứu: Ba giai đoạn chính gồm nghiên cứu lý thuyết và thiết kế thang đo (tháng 8-9/2019), nghiên cứu định tính và khảo sát thử (tháng 9-10/2019), nghiên cứu định lượng và phân tích dữ liệu (tháng 10/2019 - 2/2020).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của đối tượng quản lý: Đây là nhân tố có tác động mạnh nhất đến quản lý ngân sách hiệu quả với mức độ ảnh hưởng cao nhất trong mô hình hồi quy. Các doanh nghiệp và cá nhân trên địa bàn có ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế và tuân thủ quy định chi tiêu ngân sách ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý.
  2. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách địa phương: Cơ cấu tổ chức khoa học, phân công nhiệm vụ rõ ràng và phối hợp nhịp nhàng giữa các đơn vị giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Yếu tố này có mức ảnh hưởng thứ hai, chiếm tỷ lệ giải thích đáng kể trong mô hình.
  3. Hệ thống văn bản pháp luật: Văn bản pháp luật đồng bộ, chi tiết, có chế tài xử phạt nghiêm khắc góp phần tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho quản lý ngân sách hiệu quả. Yếu tố này có ảnh hưởng trung bình trong mô hình.
  4. Năng lực quản lý tài chính của cán bộ, công chức: Trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý tài chính của cán bộ có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp nhất trong các nhân tố được khảo sát.
  5. Thông tin và công nghệ thông tin: Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả kiểm soát, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng chưa được đánh giá cao trong nghiên cứu này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của đối tượng quản lý và tổ chức bộ máy trong quản lý ngân sách hiệu quả. Việc phối hợp giữa các đơn vị và sự minh bạch trong hệ thống pháp luật tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý. Mức độ ảnh hưởng thấp hơn của năng lực quản lý tài chính phản ánh thực trạng biến động nhân sự và hạn chế về đào tạo chuyên môn tại địa phương. Các biểu đồ phân tích hồi quy và ma trận tương quan có thể minh họa rõ mối quan hệ giữa các biến độc lập và biến phụ thuộc, giúp trực quan hóa mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố. So sánh với các nghiên cứu trước, kết quả này bổ sung thêm yếu tố đối tượng quản lý như một nhân tố chủ chốt, đồng thời nhấn mạnh vai trò của công nghệ thông tin trong bối cảnh hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ, công chức: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ tài chính, kỹ năng quản lý ngân sách trong vòng 12 tháng tới, do Sở Tài chính phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  2. Cải tổ và tối ưu hóa tổ chức bộ máy quản lý ngân sách địa phương: Rà soát, phân công lại nhiệm vụ, tăng cường phối hợp liên ngành nhằm giảm thiểu chồng chéo, nâng cao hiệu quả công việc trong 6 tháng tiếp theo, do UBND Quận 2 chủ trì.
  3. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và quy định liên quan: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật về quản lý ngân sách, tăng cường chế tài xử phạt vi phạm, đảm bảo tính đồng bộ và dễ hiểu trong vòng 18 tháng, phối hợp giữa Sở Tư pháp và Sở Tài chính.
  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử tích hợp, nâng cao khả năng thu thập, xử lý và báo cáo thông tin tài chính kịp thời, dự kiến hoàn thành trong 24 tháng, do Trung tâm CNTT Thành phố và UBND Quận 2 phối hợp thực hiện.
  5. Nâng cao ý thức và trách nhiệm của đối tượng quản lý: Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế, quy định chi tiêu ngân sách đến các doanh nghiệp và cá nhân trên địa bàn, tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo định kỳ hàng năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch Quận 2 chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các cấp chính quyền địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để cải thiện công tác quản lý ngân sách, nâng cao hiệu quả thu chi ngân sách.
  2. Nhà hoạch định chính sách và các cơ quan lập pháp: Tham khảo để xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.
  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý công, tài chính công: Tài liệu tham khảo học thuật, bổ sung kiến thức về các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách hiệu quả.
  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn tài chính công: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và mô hình nghiên cứu để phát triển các giải pháp tư vấn nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách hiệu quả là gì?
    Quản lý ngân sách hiệu quả là khả năng xây dựng, thực hiện và kiểm soát ngân sách để đạt được các mục tiêu tài chính và phát triển xã hội, đảm bảo sử dụng nguồn lực hợp lý, minh bạch và tiết kiệm.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quản lý ngân sách hiệu quả tại Quận 2?
    Đối tượng quản lý và tổ chức bộ máy quản lý ngân sách địa phương là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, theo kết quả phân tích hồi quy tuyến tính bội.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, thu thập dữ liệu qua khảo sát 146 cán bộ công chức, phân tích bằng SPSS với các kỹ thuật như Cronbach’s Alpha, EFA, hồi quy tuyến tính bội, ANOVA và T-Test.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý tài chính của cán bộ công chức?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên môn, bồi dưỡng kỹ năng quản lý ngân sách, cập nhật kiến thức pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách là gì?
    Công nghệ thông tin giúp thu thập, xử lý và báo cáo thông tin tài chính kịp thời, nâng cao tính minh bạch, kiểm soát chi tiêu và hỗ trợ ra quyết định hiệu quả.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng đến quản lý ngân sách hiệu quả tại Quận 2: đối tượng quản lý, tổ chức bộ máy, hệ thống văn bản pháp luật, năng lực quản lý tài chính và công nghệ thông tin.
  • Đối tượng quản lý có tác động mạnh nhất, trong khi năng lực quản lý tài chính có ảnh hưởng thấp nhất trong mô hình.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
  • Nghiên cứu được thực hiện trên 146 mẫu khảo sát trong giai đoạn 10/2019 - 02/2020, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.
  • Khuyến nghị tập trung vào đào tạo cán bộ, cải tổ tổ chức bộ máy, hoàn thiện pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tại Quận 2 nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách hiệu quả hơn.