Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm trên 94% tổng số doanh nghiệp, đóng góp khoảng 49% lực lượng lao động và tạo ra hơn một triệu việc làm (VCCI, 2021). Tuy nhiên, chất lượng thông tin báo cáo tài chính (CLTT BCTC) của các DNNVV còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận vốn, minh bạch tài chính và phát triển bền vững. Theo ước tính, khoảng 76,7% DNNVV tập trung tại ba trung tâm kinh tế lớn: Hà Nội, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh (VCCI, 2021). Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến CLTT BCTC của DNNVV Việt Nam, tập trung vào vai trò của nhà quản trị và năng lực kế toán trong quá trình tạo lập thông tin tài chính. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thu thập từ khảo sát thực tế tại các DNNVV trong giai đoạn 2021-2022, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc cải thiện chất lượng báo cáo tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và thu hút đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Lý thuyết Thông tin hữu ích và Lý thuyết Ủy nhiệm. Lý thuyết Thông tin hữu ích nhấn mạnh các thuộc tính của thông tin tài chính như tính thích hợp, trình bày trung thực, khả năng so sánh, dễ hiểu và kịp thời (IASB, 2008). Lý thuyết Ủy nhiệm tập trung vào vai trò của nhà quản trị trong việc cung cấp thông tin chính xác, minh bạch nhằm giảm thiểu rủi ro xung đột lợi ích và tăng cường sự tin cậy của người sử dụng báo cáo tài chính. Các khái niệm chính bao gồm: vai trò của nhà quản trị, năng lực kế toán, chất lượng thông tin báo cáo tài chính, và các thuộc tính đánh giá CLTT BCTC (thích hợp, trình bày trung thực, khả năng so sánh, dễ hiểu, kịp thời).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định tính và định lượng. Dữ liệu định tính được thu thập qua thảo luận nhóm với các chuyên gia kế toán, kiểm toán và quản lý doanh nghiệp nhằm hoàn thiện thang đo CLTT BCTC và các nhân tố ảnh hưởng. Dữ liệu định lượng được thu thập từ 350 mẫu khảo sát tại các DNNVV ở Hà Nội, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2022. Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, tập trung vào các nhà quản trị và kế toán viên có kinh nghiệm trên 3 năm. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 và AMOS với các bước kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến CLTT BCTC.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đánh giá các thuộc tính CLTT BCTC: Các thuộc tính CLTT BCTC của DNNVV Việt Nam được đánh giá ở mức trung bình, trong đó trình bày trung thực có điểm trung bình thấp nhất (khoảng 2,79/5), trong khi khả năng so sánh và dễ hiểu được đánh giá cao hơn (trên 3,0/5).

  2. Ảnh hưởng của năng lực kế toán: Năng lực kế toán có ảnh hưởng mạnh mẽ đến tất cả các thuộc tính CLTT BCTC, với hệ số ảnh hưởng lần lượt là: thích hợp (0,649), trình bày trung thực (0,623), khả năng so sánh (0,459), dễ hiểu (0,376), và kịp thời (0,287).

  3. Ảnh hưởng của vai trò nhà quản trị: Vai trò nhà quản trị ảnh hưởng tích cực đến các thuộc tính trình bày trung thực (0,170), kịp thời (0,211) và thích hợp (0,113), tuy nhiên không có ảnh hưởng đáng kể đến thuộc tính dễ hiểu và khả năng so sánh.

  4. Mối liên hệ giữa các nhân tố và CLTT BCTC: Mô hình SEM cho thấy năng lực kế toán và vai trò nhà quản trị là hai nhân tố quyết định chính ảnh hưởng đến chất lượng thông tin báo cáo tài chính của DNNVV Việt Nam, chiếm tỷ lệ giải thích biến phụ thuộc trên 60%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy năng lực kế toán là nhân tố chủ chốt quyết định chất lượng thông tin tài chính (Setiyawati, 2013; Phạm Quốc Thuận, 2016). Vai trò nhà quản trị cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và kịp thời của báo cáo tài chính, tương tự như kết quả nghiên cứu của Jufri Darma (2018). Tuy nhiên, điểm trình bày trung thực thấp phản ánh thực trạng hạn chế trong việc tuân thủ các chuẩn mực kế toán và kiểm soát nội bộ tại các DNNVV, điều này cũng được ghi nhận trong các báo cáo ngành. Việc cải thiện năng lực kế toán và nâng cao nhận thức, cam kết của nhà quản trị sẽ góp phần nâng cao CLTT BCTC, từ đó giúp DNNVV tăng khả năng tiếp cận nguồn vốn và phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo năng lực kế toán: Các DNNVV cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kế toán và chuẩn mực báo cáo tài chính cho nhân viên kế toán, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo doanh nghiệp phối hợp với các tổ chức đào tạo chuyên ngành.

  2. Nâng cao vai trò quản trị tài chính: Nhà quản trị cần tăng cường cam kết và trách nhiệm trong việc giám sát công tác kế toán, xây dựng chính sách kế toán phù hợp và minh bạch. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc và hội đồng quản trị.

  3. Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả: Thiết lập và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm đảm bảo tính chính xác và trung thực của thông tin tài chính, giảm thiểu rủi ro sai sót và gian lận. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm soát nội bộ và phòng kế toán.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong kế toán: Khuyến khích sử dụng phần mềm kế toán hiện đại và hệ thống quản lý thông tin để nâng cao hiệu quả xử lý và trình bày báo cáo tài chính. Thời gian thực hiện: 6-9 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo doanh nghiệp và bộ phận công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý DNNVV: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo tài chính, từ đó có chiến lược nâng cao hiệu quả quản trị tài chính.

  2. Nhân viên kế toán và kiểm toán: Cung cấp kiến thức về các thuộc tính chất lượng thông tin tài chính và vai trò của năng lực kế toán trong việc cải thiện báo cáo tài chính.

  3. Các cơ quan quản lý và giám sát: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao tính minh bạch và tin cậy của báo cáo tài chính trong khu vực DNNVV.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản trị tài chính, kế toán và phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất lượng thông tin báo cáo tài chính là gì?
    Chất lượng thông tin báo cáo tài chính bao gồm các thuộc tính như tính thích hợp, trình bày trung thực, khả năng so sánh, dễ hiểu và kịp thời, giúp người sử dụng đưa ra quyết định chính xác (IASB, 2008).

  2. Vai trò của nhà quản trị ảnh hưởng thế nào đến chất lượng báo cáo tài chính?
    Nhà quản trị có vai trò quan trọng trong việc giám sát, cam kết và xây dựng chính sách kế toán, từ đó đảm bảo tính minh bạch và kịp thời của báo cáo tài chính (Jufri Darma, 2018).

  3. Năng lực kế toán gồm những yếu tố nào?
    Năng lực kế toán bao gồm trình độ chuyên môn, kỹ năng thực hành, kinh nghiệm và khả năng áp dụng chuẩn mực kế toán trong thực tế (Setiyawati, 2013).

  4. Tại sao trình bày trung thực của báo cáo tài chính ở DNNVV còn thấp?
    Do hạn chế về nguồn lực, thiếu kiểm soát nội bộ chặt chẽ và nhận thức chưa đầy đủ về chuẩn mực kế toán, dẫn đến việc trình bày thông tin chưa chính xác và minh bạch (Phạm Quốc Thuận, 2016).

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính của DNNVV?
    Cần tăng cường đào tạo năng lực kế toán, nâng cao vai trò quản trị, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán (Đề xuất nghiên cứu).

Kết luận

  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa lý thuyết về chất lượng thông tin báo cáo tài chính và các nhân tố ảnh hưởng trong bối cảnh DNNVV Việt Nam.
  • Xác định năng lực kế toán và vai trò nhà quản trị là hai nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến chất lượng báo cáo tài chính.
  • Các thuộc tính chất lượng thông tin như trình bày trung thực, khả năng so sánh và kịp thời được đánh giá chưa đồng đều, phản ánh thực trạng còn nhiều hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực kế toán, vai trò quản trị và ứng dụng công nghệ thông tin trong DNNVV.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng khảo sát để hoàn thiện mô hình và đề xuất chính sách phù hợp hơn.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý DNNVV và cơ quan quản lý nên áp dụng các khuyến nghị nghiên cứu để cải thiện chất lượng báo cáo tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.