Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, kỹ năng giao tiếp tiếng Anh đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực ngôn ngữ và khả năng hội nhập quốc tế của người học. Tại Việt Nam, đặc biệt là trong môi trường đại học, việc phát triển kỹ năng giao tiếp nói tiếng Anh còn gặp nhiều thách thức do sự khác biệt về nhận thức và thực hành của giảng viên. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Đại học Quy Nhơn trong học kỳ II năm học 2022-2023 với sự tham gia của 20 giảng viên tiếng Anh nhằm khảo sát nhận thức và thực hành của họ trong việc triển khai phần kỹ năng giao tiếp trong giáo trình Pre-Intermediate Voices. Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá quan điểm của giảng viên về vai trò của phần kỹ năng giao tiếp trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp của sinh viên, đồng thời khảo sát các phương pháp giảng dạy được áp dụng trong thực tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giảng viên bộ môn tiếng Anh tại khoa Ngoại ngữ, Trường Đại học Quy Nhơn, với trọng tâm là phần kỹ năng giao tiếp trong giáo trình Pre-Intermediate Voices dành cho sinh viên không chuyên tiếng Anh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng nói tiếng Anh, góp phần cải thiện thành tích học tập và sự tự tin giao tiếp của sinh viên, đồng thời đóng góp vào kho tàng lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực phương pháp dạy học tiếng Anh giao tiếp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình năng lực giao tiếp của Canale và Swain (1980), bao gồm bốn thành phần chính: năng lực ngôn ngữ (linguistic competence), năng lực xã hội ngôn ngữ (sociolinguistic competence), năng lực diễn ngôn (discourse competence) và năng lực chiến lược (strategic competence). Mô hình này cung cấp cơ sở lý thuyết vững chắc để phân tích nhận thức và thực hành của giảng viên trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp cho sinh viên. Ngoài ra, phương pháp dạy học giao tiếp (Communicative Language Teaching - CLT) được áp dụng làm nền tảng cho việc thiết kế các hoạt động giảng dạy nhằm tăng cường khả năng sử dụng tiếng Anh trong các tình huống giao tiếp thực tế. Mô hình Chu trình dạy nói (Teaching-Speaking Cycle) của Goh & Burns (2012) cũng được sử dụng để đánh giá các giai đoạn giảng dạy kỹ năng nói, bao gồm: tập trung sự chú ý của người học vào kỹ năng nói, cung cấp đầu vào và hướng dẫn kế hoạch, thực hiện các nhiệm vụ nói, tập trung vào ngôn ngữ/kỹ năng/chiến lược, lặp lại nhiệm vụ nói, hướng dẫn người học phản ánh quá trình học và hỗ trợ phản hồi. Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: năng lực giao tiếp, kỹ năng nói, phương pháp dạy học giao tiếp, và các hoạt động giảng dạy như thảo luận nhóm, đóng vai, trò chơi, phỏng vấn, và kể chuyện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed-methods) kết hợp phân tích định lượng và định tính nhằm thu thập dữ liệu toàn diện và sâu sắc. Cỡ mẫu gồm 20 giảng viên tiếng Anh tại Khoa Ngoại ngữ, Trường Đại học Quy Nhơn, được chọn theo tiêu chí có kinh nghiệm giảng dạy phần kỹ năng giao tiếp trong giáo trình Pre-Intermediate Voices. Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng câu hỏi Likert gồm 50 mục, đánh giá nhận thức của giảng viên về các khía cạnh của phần kỹ năng giao tiếp. Dữ liệu định tính được thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc với 5 giảng viên và quan sát lớp học 5 buổi nhằm ghi nhận thực tiễn giảng dạy. Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất thuận tiện, phù hợp với mục tiêu nghiên cứu chuyên sâu trong môi trường đại học. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài khoảng 2 tháng trong học kỳ II năm học 2022-2023. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm Excel với thống kê mô tả, trong khi dữ liệu định tính được phân tích nội dung theo các bước mã hóa, phân loại và tổng hợp chủ đề. Việc kết hợp đa phương pháp giúp tăng tính tin cậy và giá trị thực tiễn của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giảng viên về phần kỹ năng giao tiếp: Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của giảng viên về việc sử dụng phần kỹ năng giao tiếp trong giáo trình Pre-Intermediate Voices là ở mức độ trung bình khá tích cực. Cụ thể, 75% giảng viên đồng thuận rằng phần này giúp cải thiện năng lực xã hội ngôn ngữ và năng lực chiến lược của sinh viên, góp phần nâng cao hiệu quả giao tiếp nói. Tuy nhiên, nhận thức về năng lực diễn ngôn được đánh giá trung lập với khoảng 40% giảng viên không chắc chắn về hiệu quả của phần này.

  2. Thực hành giảng dạy: Qua quan sát lớp học, giảng viên áp dụng đa dạng các hoạt động tương tác như làm việc nhóm (90% thời gian), làm việc đôi (80%), trò chơi (60%), đóng vai (70%) và thảo luận (85%) nhằm phát triển các khía cạnh của năng lực giao tiếp. Các hoạt động tập trung vào phát triển năng lực ngôn ngữ, xã hội ngôn ngữ và chiến lược, trong khi việc cải thiện năng lực diễn ngôn ít được chú trọng hơn.

  3. Mối quan hệ giữa nhận thức và thực hành: Phân tích dữ liệu cho thấy có sự tương quan tích cực giữa nhận thức và thực hành của giảng viên. Giảng viên có nhận thức tích cực thường triển khai các hoạt động phong phú và hiệu quả hơn trong lớp học. Tuy nhiên, sự khác biệt tồn tại ở khía cạnh năng lực diễn ngôn, nơi nhận thức trung lập dẫn đến thực hành hạn chế.

  4. Khó khăn và thách thức: Giảng viên phản ánh một số khó khăn trong việc triển khai phần kỹ năng giao tiếp, bao gồm hạn chế về thời gian, sự đa dạng trình độ sinh viên và thiếu tài liệu bổ trợ phù hợp. Khoảng 60% giảng viên cho biết cần thêm hỗ trợ đào tạo và tài nguyên để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của nhận thức tích cực về năng lực xã hội ngôn ngữ và chiến lược có thể do giảng viên nhận thấy rõ lợi ích của các hoạt động tương tác trong việc nâng cao sự tự tin và khả năng xử lý tình huống giao tiếp của sinh viên. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Yufrizal (2017) và Chand (2022) về vai trò quan trọng của nhận thức giáo viên trong việc thúc đẩy kỹ năng nói. Tuy nhiên, sự trung lập về năng lực diễn ngôn phản ánh một khoảng trống trong việc thiết kế và áp dụng các hoạt động phát triển kỹ năng này, điều này cũng được ghi nhận trong các nghiên cứu trước đây về sự không đồng nhất giữa nhận thức và thực hành (Adem & Berkessa, 2022). Việc giảng viên tập trung nhiều vào các hoạt động nhóm, đóng vai và trò chơi cho thấy sự áp dụng hiệu quả mô hình Chu trình dạy nói của Goh & Burns (2012), giúp sinh viên phát triển kỹ năng nói một cách toàn diện. Dữ liệu quan sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thời gian dành cho từng loại hoạt động, giúp minh họa rõ nét sự đa dạng trong thực hành giảng dạy. Những khó khăn được phản ánh cũng cho thấy nhu cầu cấp thiết về đào tạo nâng cao năng lực sư phạm và phát triển tài liệu hỗ trợ phù hợp nhằm thu hẹp khoảng cách giữa nhận thức và thực hành.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho giảng viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng tập trung vào phát triển năng lực diễn ngôn và kỹ thuật áp dụng Chu trình dạy nói trong giảng dạy kỹ năng giao tiếp. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành trong vòng 6 tháng, do phòng đào tạo phối hợp với khoa Ngoại ngữ thực hiện.

  2. Phát triển và bổ sung tài liệu giảng dạy: Xây dựng bộ tài liệu bổ trợ đa dạng, bao gồm video, bài tập tương tác và hướng dẫn chi tiết cho phần kỹ năng giao tiếp trong giáo trình Pre-Intermediate Voices. Thời gian hoàn thành dự kiến trong 1 năm, do nhóm biên soạn tài liệu và giảng viên chủ trì.

  3. Khuyến khích áp dụng các hoạt động tương tác đa dạng: Giảng viên cần chủ động tích hợp các hoạt động nhóm, đóng vai, trò chơi và thảo luận nhằm phát triển toàn diện các khía cạnh của năng lực giao tiếp, đặc biệt là năng lực diễn ngôn. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng các hoạt động này lên trên 80% trong các lớp học trong vòng 1 học kỳ.

  4. Tăng cường phản hồi và tự đánh giá: Thiết lập hệ thống phản hồi thường xuyên từ sinh viên và đồng nghiệp, đồng thời khuyến khích sinh viên tự đánh giá quá trình học tập để nâng cao ý thức tự học và cải thiện kỹ năng nói. Thời gian triển khai liên tục, do giảng viên và bộ phận quản lý học tập phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên tiếng Anh tại các trường đại học: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về nhận thức và thực hành giảng dạy kỹ năng giao tiếp, giúp giảng viên điều chỉnh phương pháp và hoạt động giảng dạy phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo.

  2. Nhà quản lý giáo dục và phòng đào tạo: Thông tin từ nghiên cứu hỗ trợ xây dựng các chương trình đào tạo bồi dưỡng giảng viên và phát triển tài liệu giảng dạy, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh tại bậc đại học.

  3. Sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các mô hình lý thuyết và thực tiễn giảng dạy kỹ năng giao tiếp, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực phương pháp dạy học tiếng Anh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về mối quan hệ giữa nhận thức và thực hành giảng dạy, mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về cải tiến phương pháp và tài liệu giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giảng viên có nhận thức tích cực về phần kỹ năng giao tiếp có chắc chắn áp dụng hiệu quả trong lớp học không?
    Không hoàn toàn, nghiên cứu cho thấy mặc dù nhận thức tích cực thường đi kèm với thực hành tốt hơn, nhưng vẫn tồn tại khoảng cách do các yếu tố như thời gian, tài nguyên và kỹ năng sư phạm.

  2. Phần năng lực diễn ngôn trong giáo trình có được giảng viên chú trọng không?
    Phần này được đánh giá trung lập và ít được chú trọng hơn so với các năng lực khác, cho thấy cần có sự cải tiến trong thiết kế hoạt động và đào tạo giảng viên.

  3. Các hoạt động nào được giảng viên sử dụng phổ biến để phát triển kỹ năng giao tiếp?
    Các hoạt động như làm việc nhóm, làm việc đôi, đóng vai, trò chơi và thảo luận được sử dụng rộng rãi, chiếm tỷ lệ từ 60% đến 90% thời gian giảng dạy.

  4. Khó khăn lớn nhất mà giảng viên gặp phải khi triển khai phần kỹ năng giao tiếp là gì?
    Khó khăn chủ yếu gồm hạn chế về thời gian giảng dạy, sự đa dạng trình độ sinh viên và thiếu tài liệu bổ trợ phù hợp.

  5. Nghiên cứu có đề xuất gì để cải thiện việc giảng dạy kỹ năng giao tiếp?
    Nghiên cứu đề xuất tăng cường đào tạo chuyên môn, phát triển tài liệu bổ trợ, khuyến khích áp dụng các hoạt động tương tác đa dạng và tăng cường phản hồi, tự đánh giá trong quá trình học tập.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ nhận thức trung bình khá tích cực của giảng viên về phần kỹ năng giao tiếp trong giáo trình Pre-Intermediate Voices, đặc biệt là về năng lực xã hội ngôn ngữ và chiến lược.
  • Thực hành giảng dạy đa dạng với các hoạt động tương tác phong phú, tuy nhiên năng lực diễn ngôn còn bị xem nhẹ.
  • Có mối tương quan tích cực giữa nhận thức và thực hành, nhưng vẫn tồn tại khoảng cách cần khắc phục.
  • Khó khăn chính gồm hạn chế về thời gian, trình độ sinh viên và tài liệu hỗ trợ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng giao tiếp, góp phần cải thiện năng lực nói tiếng Anh của sinh viên đại học.

Tiếp theo, các bên liên quan nên triển khai các khóa đào tạo và phát triển tài liệu theo khuyến nghị để nâng cao chất lượng giảng dạy. Mời các giảng viên và nhà quản lý giáo dục tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững trong đào tạo tiếng Anh giao tiếp.