Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc thành thạo ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, trở thành một lợi thế quan trọng. Theo ước tính, có khoảng 350 triệu người nói tiếng Anh là ngôn ngữ mẹ đẻ và hơn 430 triệu người sử dụng tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai trên toàn thế giới. Tiếng Anh được xem là ngôn ngữ toàn cầu, đặc biệt trong môi trường kinh doanh, giúp kết nối các đối tác quốc tế. Trong quá trình học tiếng Anh, dịch thuật đóng vai trò thiết yếu, đòi hỏi người dịch phải có kiến thức sâu rộng và kỹ năng ngôn ngữ cao. Tuy nhiên, nhờ sự phát triển của công nghệ, các công cụ dịch thuật như từ điển điện tử và ứng dụng dịch đã hỗ trợ đáng kể cho người học và dịch giả.

Luận văn này tập trung nghiên cứu nhận thức và thói quen sử dụng ứng dụng từ điển TFlat trong dịch thuật của sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, khóa 61. Nghiên cứu khảo sát 79 sinh viên nhằm đánh giá thái độ, tần suất sử dụng và hiệu quả của ứng dụng trong quá trình dịch thuật. Mục tiêu chính là khám phá cách sinh viên tận dụng TFlat để nâng cao kỹ năng dịch, đồng thời đề xuất các giải pháp giúp cải thiện hiệu suất dịch thuật thông qua ứng dụng này. Thời gian nghiên cứu được giới hạn từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2022 tại Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ sinh viên sử dụng công nghệ hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và kỹ năng dịch thuật trong bối cảnh hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết dịch thuật truyền thống và hiện đại, bao gồm:

  • Lý thuyết dịch thuật của Eugene Nida: Dịch thuật là quá trình tái tạo trong ngôn ngữ đích sao cho đảm bảo sự tương đương tự nhiên nhất về nghĩa và phong cách so với ngôn ngữ nguồn.
  • Mô hình quá trình dịch của Gouadec: Quá trình dịch gồm ba giai đoạn chính là tiền dịch (pre-translation), dịch (translation) và hậu dịch (post-translation), trong đó giai đoạn dịch được chia thành tiền soạn thảo, soạn thảo và hậu soạn thảo.
  • Các loại dịch thuật: Dịch văn học, dịch chuyên ngành (y tế, pháp lý), dịch kỹ thuật và dịch hành chính, mỗi loại có đặc điểm và yêu cầu riêng biệt.
  • Lý thuyết về dịch máy (Machine Translation - MT): Bao gồm các loại dịch máy như dịch máy thống kê (SMT), dịch máy dựa trên quy tắc (RBMT), dịch máy lai (HMT) và dịch máy thần kinh (NMT), với ưu nhược điểm khác nhau.
  • Khái niệm từ điển điện tử và các loại từ điển: Từ điển song ngữ và từ điển đơn ngữ dành cho người học, với các tính năng hỗ trợ tra cứu, học từ vựng và dịch thuật.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: dịch thuật, dịch máy, từ điển điện tử, ứng dụng TFlat, kỹ năng dịch thuật, và nhận thức người dùng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu được thu thập thông qua bảng khảo sát trực tuyến với 79 sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại, khóa 61, tại Đại học Kinh tế Quốc dân. Cỡ mẫu được chọn dựa trên toàn bộ sinh viên khóa 61 nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp chọn mẫu là mẫu thuận tiện (convenience sampling) do khảo sát được thực hiện trong phạm vi lớp học.

Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả như tần suất, tỷ lệ phần trăm, biểu đồ cột và biểu đồ tròn để minh họa thái độ, tần suất sử dụng và đánh giá các tính năng của ứng dụng TFlat. Ngoài ra, phân tích so sánh được thực hiện để đối chiếu mức độ sử dụng các tính năng khác nhau và các loại dịch thuật. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2022, đảm bảo thu thập dữ liệu kịp thời và phản ánh thực trạng sử dụng ứng dụng trong học tập.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận biết và sử dụng TFlat: 98,7% sinh viên biết đến ứng dụng TFlat, trong đó 64,6% thường xuyên hoặc luôn sử dụng ứng dụng trong quá trình dịch thuật. Kênh phổ biến nhất để biết về TFlat là qua bạn bè, người thân (chiếm hơn 50%), tiếp theo là internet (34,2%) và quảng cáo (khoảng 11%).

  2. Đánh giá tính năng của TFlat: Tính năng từ điển Anh-Việt được đánh giá là hữu ích nhất với 84,8% sinh viên cho rằng tính năng này giúp ích trong dịch thuật. Tính năng dịch văn bản từ tiếng Anh sang tiếng Việt cũng được 55,7% đánh giá tích cực, trong khi dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh chỉ được 26,5% đánh giá cao. Các tính năng hỗ trợ học từ vựng như gói từ vựng và ghi chú từ mới có tỷ lệ sử dụng thấp hơn, chỉ khoảng 40%.

  3. Tần suất sử dụng tính năng dịch văn bản theo loại tài liệu: Sinh viên chủ yếu sử dụng TFlat để dịch các tài liệu hành chính (hơn 50% thường xuyên hoặc luôn sử dụng) và tài liệu chuyên ngành (gần 95% từng sử dụng, trong đó 40% thường xuyên hoặc luôn). Tài liệu kỹ thuật và văn học ít được sử dụng hơn, với khoảng 15% sinh viên chưa từng dùng tính năng dịch cho các loại này.

  4. Các bước dịch thuật sử dụng TFlat: 75,9% sinh viên sử dụng tính năng dịch văn bản trong giai đoạn tiền soạn thảo (chuẩn bị trước khi dịch), 48% sử dụng trong giai đoạn soạn thảo, và chỉ 15% dùng trong giai đoạn hậu soạn thảo (chỉnh sửa, hiệu đính).

  5. Ưu điểm và hạn chế của TFlat: 59,5% sinh viên cho rằng TFlat tiện lợi trong việc lưu từ mới, 57% đánh giá dễ dàng kiểm tra lịch sử dịch, 64,6% thấy dễ dàng tải tài liệu lên ứng dụng. Tuy nhiên, 69,6% gặp khó khăn với dịch ngôn ngữ phi chuẩn, 59,5% gặp vấn đề với dịch thành ngữ và cụm động từ, 58,2% không hài lòng với định dạng bản dịch, và hơn 55% gặp lỗi dịch tên riêng và từ viết tắt.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sinh viên BE tại NEU có thái độ tích cực đối với việc sử dụng ứng dụng TFlat trong dịch thuật, đặc biệt là tính năng từ điển Anh-Việt và dịch văn bản tiếng Anh sang tiếng Việt. Việc sử dụng chủ yếu trong giai đoạn tiền soạn thảo phù hợp với lý thuyết dịch thuật, khi người dịch cần chuẩn bị thuật ngữ và hiểu nội dung trước khi dịch. Tần suất sử dụng cao đối với tài liệu hành chính và chuyên ngành phản ánh đặc thù ngành học và nhu cầu thực tế của sinh viên.

Tuy nhiên, hạn chế về chất lượng dịch, đặc biệt với ngôn ngữ phi chuẩn, thành ngữ và tên riêng, là những vấn đề phổ biến của các công cụ dịch máy hiện nay, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về dịch máy và ứng dụng AI trong dịch thuật. Việc sinh viên ít sử dụng các tính năng học từ vựng cho thấy cần có sự hướng dẫn và khuyến khích sử dụng hiệu quả hơn để nâng cao vốn từ và kỹ năng dịch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng từng tính năng, biểu đồ tròn về nguồn thông tin và biểu đồ thanh so sánh tần suất sử dụng theo loại tài liệu, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích sử dụng đa dạng tính năng của TFlat: Giáo viên nên hướng dẫn sinh viên tận dụng không chỉ tính năng từ điển và dịch văn bản mà còn các công cụ học từ vựng như ghi chú, danh sách từ cá nhân và trò chơi học từ để nâng cao vốn từ và kỹ năng dịch. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng tính năng học từ vựng lên ít nhất 50% trong vòng 1 học kỳ.

  2. Tổ chức các buổi tập huấn về sử dụng TFlat hiệu quả: Cung cấp hướng dẫn chi tiết về cách sử dụng từng tính năng, cách kiểm tra và chỉnh sửa bản dịch, tránh phụ thuộc quá mức vào dịch máy. Thời gian thực hiện trong tháng đầu tiên của học kỳ mới, do khoa Ngoại ngữ phối hợp tổ chức.

  3. Phát triển tài liệu hướng dẫn và bài tập thực hành tích hợp TFlat: Soạn thảo tài liệu bài tập dịch thuật có sử dụng TFlat làm công cụ hỗ trợ, giúp sinh viên thực hành và nhận phản hồi cụ thể. Mục tiêu hoàn thành tài liệu trong 3 tháng và áp dụng trong giảng dạy.

  4. Khuyến khích nghiên cứu và so sánh các ứng dụng dịch thuật khác: Đề xuất các nghiên cứu tiếp theo so sánh hiệu quả của TFlat với các ứng dụng khác như Google Translate, Microsoft Translator để lựa chọn công cụ phù hợp nhất cho từng mục đích học tập và dịch thuật. Thời gian nghiên cứu dự kiến trong 6 tháng tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương mại và Dịch thuật: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn thực tế về việc sử dụng công nghệ hỗ trợ dịch thuật, giúp sinh viên nâng cao kỹ năng và hiệu quả học tập.

  2. Giảng viên và nhà quản lý đào tạo ngoại ngữ: Thông tin về thói quen và nhận thức của sinh viên giúp thiết kế chương trình đào tạo phù hợp, tích hợp công nghệ hiệu quả.

  3. Nhà phát triển ứng dụng giáo dục và từ điển điện tử: Các đánh giá về ưu nhược điểm của TFlat cung cấp dữ liệu để cải tiến sản phẩm, nâng cao trải nghiệm người dùng.

  4. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực dịch thuật và công nghệ ngôn ngữ: Luận văn làm nền tảng cho các nghiên cứu sâu hơn về ứng dụng công nghệ trong dịch thuật, đặc biệt trong môi trường học thuật Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. TFlat là gì và có những tính năng chính nào?
    TFlat là ứng dụng từ điển Anh-Việt miễn phí trên điện thoại, cung cấp từ điển song ngữ, dịch văn bản, lưu từ vựng cá nhân, và các gói từ vựng hỗ trợ học tập. Ví dụ, tính năng dịch văn bản cho phép dịch nhanh các đoạn văn từ tiếng Anh sang tiếng Việt.

  2. Sinh viên sử dụng TFlat như thế nào trong quá trình dịch thuật?
    Phần lớn sinh viên dùng TFlat trong giai đoạn chuẩn bị dịch (tiền soạn thảo) để tra cứu thuật ngữ và hiểu nội dung, đồng thời sử dụng tính năng dịch văn bản để hỗ trợ soạn thảo. Khoảng 75,9% sinh viên sử dụng tính năng dịch văn bản trong giai đoạn này.

  3. Ưu điểm nổi bật của TFlat so với các ứng dụng dịch khác là gì?
    TFlat được đánh giá tiện lợi trong việc lưu và kiểm tra từ mới, dễ dàng tải tài liệu lên để dịch, và tích hợp nhiều tính năng trong một ứng dụng. 59,5% sinh viên cho rằng TFlat thuận tiện để lưu từ mới hơn các ứng dụng khác.

  4. Những hạn chế khi sử dụng TFlat là gì?
    Ứng dụng gặp khó khăn trong dịch ngôn ngữ phi chuẩn, thành ngữ, tên riêng và từ viết tắt, gây ra lỗi dịch và mất định dạng tài liệu. 69,6% sinh viên phản ánh dịch ngôn ngữ phi chuẩn không chính xác.

  5. Làm thế nào để sử dụng TFlat hiệu quả hơn trong học tập và dịch thuật?
    Sinh viên nên kết hợp sử dụng các tính năng như ghi chú từ mới, danh sách từ cá nhân, và trò chơi học từ để tăng vốn từ, đồng thời kiểm tra kỹ thuật ngữ trước khi dịch. 62% sinh viên đồng ý rằng việc thêm ghi chú giúp cải thiện kỹ năng dịch.

Kết luận

  • Hầu hết sinh viên Tiếng Anh Thương mại tại NEU nhận thức tích cực và thường xuyên sử dụng ứng dụng TFlat trong dịch thuật.
  • Tính năng từ điển Anh-Việt và dịch văn bản tiếng Anh sang tiếng Việt được đánh giá cao nhất về hiệu quả hỗ trợ dịch thuật.
  • Ứng dụng chủ yếu được sử dụng trong giai đoạn tiền soạn thảo và soạn thảo, phù hợp với quy trình dịch thuật truyền thống.
  • Các hạn chế về chất lượng dịch, đặc biệt với ngôn ngữ phi chuẩn và thành ngữ, cần được khắc phục hoặc bù đắp bằng kỹ năng người dùng.
  • Đề xuất các giải pháp hướng dẫn sử dụng đa dạng tính năng, tổ chức tập huấn và phát triển tài liệu thực hành nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng TFlat trong đào tạo dịch thuật.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo sử dụng TFlat hiệu quả, mở rộng nghiên cứu so sánh với các ứng dụng khác, và phát triển tài liệu hỗ trợ học tập tích hợp công nghệ.

Call-to-action: Giảng viên và sinh viên nên chủ động khai thác các tính năng của TFlat để nâng cao kỹ năng dịch thuật, đồng thời tham gia các khóa tập huấn để sử dụng công cụ một cách hiệu quả và sáng tạo.