Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2020, Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã xét xử 173 vụ án hình sự với 282 bị cáo, trong đó các vụ án xâm phạm sở hữu chiếm tỷ lệ đáng kể, khoảng 38% tổng số vụ án đã xét xử. Tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ngãi có nhiều chuyển biến tích cực với sự phát triển của các khu công nghiệp và khu kinh tế, tuy nhiên cũng tiềm ẩn nhiều yếu tố phát sinh tội phạm, đặc biệt là các tội xâm phạm sở hữu. Hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu tại Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời góp phần ổn định an ninh chính trị và trật tự xã hội trên địa bàn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của hoạt động xét xử sơ thẩm các vụ án xâm phạm sở hữu, phân tích các tồn tại, hạn chế trong công tác xét xử và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng xét xử tại TAND tỉnh Quảng Ngãi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt được xét xử sơ thẩm tại TAND tỉnh Quảng Ngãi trong khoảng thời gian 2016-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự và nâng cao hiệu quả công tác xét xử sơ thẩm, từ đó bảo vệ quyền con người và quyền sở hữu tài sản trong xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về tố tụng hình sự, đặc biệt là các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 và Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự: Xét xử sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên và quan trọng nhất trong quá trình tố tụng hình sự, nơi Tòa án có thẩm quyền xem xét, đánh giá chứng cứ, xác định tội danh và áp dụng hình phạt theo quy định pháp luật.

  • Lý thuyết về tội phạm xâm phạm sở hữu: Bao gồm các hành vi chiếm đoạt, chiếm giữ trái phép, sử dụng trái phép, hủy hoại tài sản và vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Các tội này được phân loại theo mục đích phạm tội và tính chất hành vi, với các mức hình phạt tương ứng.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: xét xử sơ thẩm, tội phạm xâm phạm sở hữu, quyền sở hữu tài sản, thủ tục tố tụng hình sự, và vai trò của Hội đồng xét xử trong việc bảo đảm công bằng và nghiêm minh của pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, cùng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Số liệu thống kê từ Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi về các vụ án xâm phạm sở hữu giai đoạn 2016-2020.

  • Hồ sơ vụ án, bản án sơ thẩm và phúc thẩm liên quan đến các tội xâm phạm sở hữu.

  • Các văn bản pháp luật, tài liệu hướng dẫn thi hành và công trình nghiên cứu khoa học pháp lý.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 173 vụ án với 282 bị cáo, trong đó tập trung phân tích 67 vụ án với 96 bị cáo về các tội xâm phạm sở hữu. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các vụ án xâm phạm sở hữu được xét xử sơ thẩm trong giai đoạn nghiên cứu tại TAND tỉnh Quảng Ngãi. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, kết hợp đánh giá thực trạng, so sánh với các quy định pháp luật và các nghiên cứu trước đó.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ các vụ án xâm phạm sở hữu chiếm khoảng 38% tổng số vụ án hình sự xét xử sơ thẩm tại Quảng Ngãi (67/173 vụ án). Số vụ án và bị cáo liên quan đến tội phạm xâm phạm sở hữu có xu hướng tăng qua các năm, cao nhất năm 2020 với 21 vụ án và 26 bị cáo.

  2. Mức hình phạt chủ yếu là tù có thời hạn, chiếm 96% tổng số bị cáo. Trong đó, 74% bị cáo bị áp dụng hình phạt tù từ trên 7 đến 15 năm, 16% bị cáo bị tù từ trên 15 đến 20 năm, và chỉ 2% được hưởng án treo. Các tội phổ biến nhất là lừa đảo chiếm đoạt tài sản (94% bị cáo), lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (4%) và cướp giật tài sản (2%).

  3. Công tác xét xử sơ thẩm đã đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không có trường hợp xét xử oan sai được ghi nhận trong giai đoạn nghiên cứu. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số vi phạm như xác định sai người tham gia tố tụng, chưa làm rõ hết các tình tiết quan trọng, và tuyên buộc bị cáo nộp tiền sung công quỹ không chính xác.

  4. Kết quả xét xử phúc thẩm cho thấy có 13 vụ án bị kháng cáo, 21 bị cáo bị kháng nghị, trong đó có 11 vụ án bị sửa án và 19 vụ án bị hủy án để điều tra lại. Điều này phản ánh một số hạn chế trong công tác xét xử sơ thẩm, chủ yếu do sai sót về thủ tục tố tụng và đánh giá chứng cứ chưa đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các tồn tại trong xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu chủ yếu xuất phát từ:

  • Bất cập trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, như quy định về thẩm quyền trả hồ sơ, hoãn phiên tòa và thành phần Hội đồng xét xử chưa phù hợp, ảnh hưởng đến chất lượng xét xử.

  • Bất cập trong Bộ luật Hình sự về cách thể hiện thủ đoạn phạm tội, gây khó khăn trong việc áp dụng pháp luật thống nhất.

  • Năng lực và ý thức trách nhiệm của một số Thẩm phán và Kiểm sát viên còn hạn chế, thể hiện qua việc lệ thuộc quá nhiều vào cáo trạng, chưa phát huy vai trò tranh tụng tại phiên tòa, và chưa chủ động trong việc đánh giá chứng cứ.

  • Tư duy xét xử còn mang tính thụ động, “án tại hồ sơ”, chưa phát huy đầy đủ vai trò độc lập, khách quan của Hội đồng xét xử trong việc kiểm tra, đánh giá chứng cứ tại phiên tòa.

  • Chất lượng điều tra, truy tố chưa cao, dẫn đến nhiều vụ án phải hủy án để điều tra lại tại cấp phúc thẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các mức hình phạt áp dụng và bảng thống kê số vụ án, bị cáo theo từng năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng và đặc điểm xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu tại Quảng Ngãi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật tố tụng hình sự: Sửa đổi, bổ sung các quy định về thẩm quyền trả hồ sơ, hoãn phiên tòa và thành phần Hội đồng xét xử để đảm bảo tính linh hoạt, công bằng và nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của Thẩm phán, Kiểm sát viên và các chủ thể tố tụng: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng xét xử, kỹ năng tranh tụng và đánh giá chứng cứ, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: TAND, VKSND, Học viện Tư pháp.

  3. Tăng cường vai trò tranh tụng tại phiên tòa: Khuyến khích Kiểm sát viên và Luật sư tích cực tham gia xét hỏi, tranh luận để đảm bảo quyền lợi của các bên và nâng cao tính khách quan trong xét xử. Thời gian thực hiện: ngay lập tức; Chủ thể thực hiện: TAND, VKSND, Hội Luật gia.

  4. Cải thiện chất lượng điều tra, truy tố: Tăng cường phối hợp liên ngành giữa Công an, Viện kiểm sát và Tòa án nhằm nâng cao chất lượng hồ sơ vụ án, đảm bảo đầy đủ chứng cứ, tình tiết trước khi đưa ra xét xử. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể thực hiện: Bộ Công an, VKSND, TAND.

  5. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục pháp luật về quyền sở hữu và trách nhiệm pháp lý: Thông qua các phiên tòa xét xử lưu động và các chương trình phổ biến pháp luật nhằm nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là giới trẻ, góp phần phòng ngừa tội phạm xâm phạm sở hữu. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: TAND, Sở Tư pháp, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Thẩm phán và Kiểm sát viên: Nâng cao hiểu biết về quy trình, kỹ năng xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu, từ đó nâng cao chất lượng xét xử và giảm thiểu sai sót.

  2. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để hỗ trợ bào chữa, tư vấn pháp luật hiệu quả trong các vụ án xâm phạm sở hữu.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật: Là tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu về tố tụng hình sự và tội phạm xâm phạm sở hữu, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự và chính sách phòng chống tội phạm, nâng cao hiệu quả công tác tư pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu là gì?
    Xét xử sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên Tòa án có thẩm quyền xem xét, đánh giá chứng cứ, xác định tội danh và áp dụng hình phạt đối với các vụ án xâm phạm sở hữu theo quy định pháp luật tố tụng hình sự.

  2. Tỷ lệ các vụ án xâm phạm sở hữu tại Quảng Ngãi chiếm bao nhiêu phần trăm?
    Theo số liệu từ 2016-2020, các vụ án xâm phạm sở hữu chiếm khoảng 38% tổng số vụ án hình sự xét xử sơ thẩm tại TAND tỉnh Quảng Ngãi.

  3. Mức hình phạt phổ biến nhất đối với tội xâm phạm sở hữu là gì?
    Hình phạt tù có thời hạn chiếm đa số, trong đó mức từ trên 7 đến 15 năm chiếm 74% tổng số bị cáo bị xét xử về các tội xâm phạm sở hữu.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến sai sót trong xét xử sơ thẩm là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu gồm bất cập trong pháp luật tố tụng, năng lực và ý thức trách nhiệm của một số Thẩm phán, Kiểm sát viên còn hạn chế, tư duy xét xử thụ động và chất lượng điều tra, truy tố chưa cao.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện pháp luật tố tụng, nâng cao năng lực đội ngũ xét xử, tăng cường vai trò tranh tụng, cải thiện chất lượng điều tra truy tố và đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật.

Kết luận

  • Hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu tại TAND tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn 2016-2020 có nhiều kết quả tích cực, góp phần bảo vệ quyền sở hữu và ổn định xã hội.
  • Tỷ lệ các vụ án xâm phạm sở hữu chiếm khoảng 38% tổng số vụ án hình sự, với mức hình phạt chủ yếu là tù có thời hạn từ trên 7 đến 15 năm.
  • Vẫn còn tồn tại một số sai sót, vi phạm trong xét xử sơ thẩm do bất cập pháp luật, năng lực cán bộ và tư duy xét xử.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực xét xử và cải thiện chất lượng điều tra, truy tố nhằm nâng cao hiệu quả công tác xét xử sơ thẩm.
  • Tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá việc thực hiện các giải pháp để đảm bảo công lý, quyền con người và quyền sở hữu được bảo vệ hiệu quả trong thực tiễn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, giám sát để nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm vụ án xâm phạm sở hữu, góp phần xây dựng nền tư pháp công bằng, minh bạch và hiệu quả.