Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ quốc tế quan trọng, được sử dụng rộng rãi trong giao tiếp và truyền tải thông tin. Tại Việt Nam, việc trang bị kỹ năng tiếng Anh, đặc biệt là phát âm, được xem là yếu tố then chốt giúp người học giao tiếp hiệu quả và nâng cao năng lực hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh phổ thông, đặc biệt là học sinh lớp 10 tại các trường trung học phổ thông ở thành phố Huế, vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc học và dạy phát âm tiếng Anh. Nghiên cứu này nhằm điều tra thực trạng dạy và học phát âm tiếng Anh tại một số trường THPT ở Huế, với mẫu nghiên cứu gồm 100 học sinh và 20 giáo viên từ ba trường phổ thông lớn. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi và phỏng vấn, tập trung vào nhận thức của giáo viên và học sinh về việc dạy và học phát âm, những khó khăn gặp phải, cũng như các phương pháp giáo viên áp dụng để cải thiện phát âm cho học sinh. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào lớp 10, thời gian thực hiện trong năm học gần đây, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dạy và học phát âm, góp phần cải thiện kỹ năng giao tiếp tiếng Anh của học sinh. Các chỉ số đánh giá bao gồm mức độ nhận thức, khó khăn về phát âm các âm vị, trọng âm, ngữ điệu, cũng như hiệu quả các phương pháp giảng dạy được áp dụng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dạy và học phát âm trong ngôn ngữ thứ hai, bao gồm:

  • Nguyên lý về phát âm có thể hiểu được (Intelligibility Principle): Nhấn mạnh mục tiêu phát âm là để người nghe hiểu được, thay vì đạt chuẩn phát âm bản ngữ hoàn hảo. Theo Munro và Derwing (1999), việc tập trung vào các đặc điểm ngữ điệu và trọng âm giúp cải thiện khả năng hiểu hơn là chỉ chú trọng vào âm vị đơn lẻ.

  • Lý thuyết về ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ: Theo Kenworthy (1987), hệ thống âm thanh của ngôn ngữ mẹ đẻ ảnh hưởng mạnh mẽ đến phát âm tiếng Anh của người học, gây ra các lỗi do sự khác biệt về âm vị và quy tắc kết hợp âm.

  • Mô hình dạy phát âm đa phương thức: Hiʂmanolğu (2006) đề xuất phương pháp dạy phát âm kết hợp các giác quan thính giác, thị giác, vận động và xúc giác nhằm tăng hiệu quả học tập và phù hợp với đa dạng kiểu học sinh.

  • Khái niệm về các yếu tố siêu đoạn (suprasegmentals): Bao gồm trọng âm, nhịp điệu, ngữ điệu, được xem là yếu tố quan trọng hơn âm vị đơn lẻ trong việc tạo nên phát âm dễ hiểu và tự nhiên.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: phát âm có thể hiểu được, ảnh hưởng ngôn ngữ mẹ đẻ, phát âm đa phương thức, trọng âm, ngữ điệu, nhịp điệu, và các khó khăn phát âm đặc thù của người Việt.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp cả định lượng và định tính nhằm khai thác sâu sắc và toàn diện thực trạng dạy và học phát âm. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm 100 học sinh lớp 10 và 20 giáo viên tiếng Anh từ ba trường THPT tại Huế (Quốc Học, Hai Bà Trưng, Nguyễn Huệ). Dữ liệu được thu thập qua hai bộ bảng hỏi riêng biệt cho giáo viên và học sinh, cùng với phỏng vấn sâu 10 giáo viên và 10 học sinh.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên bản 17.0, sử dụng thống kê mô tả (tần suất, trung bình, phần trăm) để đánh giá nhận thức, khó khăn và phương pháp dạy phát âm. Dữ liệu định tính từ phỏng vấn được mã hóa, phân tích nội dung nhằm làm rõ và bổ sung cho kết quả bảng hỏi.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành qua các bước: khảo sát thử bảng hỏi, thu thập dữ liệu chính thức, phỏng vấn, xử lý và phân tích dữ liệu, tổng hợp kết quả và đề xuất giải pháp.

  • Lý do lựa chọn phương pháp: Phương pháp hỗn hợp giúp tận dụng ưu điểm của cả hai cách tiếp cận, giảm thiểu hạn chế riêng biệt, đồng thời cung cấp cái nhìn đa chiều về thực trạng dạy và học phát âm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của phát âm: Trung bình điểm nhận thức của 20 giáo viên về tầm quan trọng của việc dạy phát âm đạt 4.59/5, với 95% giáo viên đồng ý hoặc hoàn toàn đồng ý rằng phát âm rất quan trọng trong giảng dạy tiếng Anh. Tuy nhiên, chỉ 25% giáo viên thực sự thích dạy phát âm, 30% không thích và 45% không chắc chắn về mức độ yêu thích.

  2. Nhận thức của học sinh về việc học phát âm: Học sinh cũng có nhận thức tích cực về lợi ích của việc học phát âm, nhưng mức độ quan tâm và hứng thú học phát âm còn thấp, tương tự giáo viên.

  3. Khó khăn của học sinh trong phát âm: Giáo viên đánh giá học sinh gặp nhiều khó khăn với các âm cuối, cụ thể là các âm dừng vô thanh /p/, /t/, /k/ (điểm trung bình 2.12/5), các cụm phụ âm cuối (điểm trung bình 3.46/5), và sự nhầm lẫn giữa các âm /θ/ và /ð/ (điểm trung bình 3.28/5). Ngoài ra, học sinh còn gặp khó khăn với trọng âm, nhịp điệu và ngữ điệu, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp hiệu quả.

  4. Phương pháp giảng dạy của giáo viên: Giáo viên sử dụng đa dạng các phương pháp khuyến khích học sinh học phát âm như luyện tập phát âm qua các bài tập nghe - nói, mô phỏng âm thanh, và sửa lỗi phát âm cá nhân. Tuy nhiên, do lớp học đông (trên 40 học sinh), thời gian hạn chế và thiếu kỹ năng chuyên môn, việc hỗ trợ phát âm cá nhân còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù giáo viên và học sinh đều nhận thức rõ vai trò quan trọng của phát âm trong việc nâng cao kỹ năng giao tiếp tiếng Anh, sự thiếu hứng thú và khó khăn trong việc dạy và học phát âm vẫn tồn tại. Nguyên nhân chính bao gồm:

  • Thiếu tự tin và kỹ năng của giáo viên: Nhiều giáo viên không được đào tạo chuyên sâu về phát âm, dẫn đến thiếu tự tin khi giảng dạy và áp dụng các phương pháp hiệu quả.

  • Khó khăn đặc thù của người Việt: Sự khác biệt lớn giữa hệ thống âm vị tiếng Việt và tiếng Anh, đặc biệt là các âm cuối, cụm phụ âm, trọng âm và ngữ điệu, gây ra nhiều lỗi phát âm phổ biến.

  • Lớp học đông và thời gian hạn chế: Giáo viên khó có thể quan tâm và sửa lỗi phát âm cho từng học sinh, làm giảm hiệu quả học tập.

  • Thiếu động lực và môi trường thực hành: Học sinh ít có cơ hội thực hành phát âm trong môi trường giao tiếp thực tế, dẫn đến khó cải thiện kỹ năng.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với nhận định của Fraser (2000) và Morley (1999) về tầm quan trọng của phát âm và những khó khăn phổ biến của người học tiếng Anh tại Việt Nam. Việc tập trung vào phát âm có thể hiểu được thay vì phát âm chuẩn bản ngữ được xem là mục tiêu thực tế và phù hợp với nhu cầu học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ đồng ý của giáo viên về tầm quan trọng của phát âm, biểu đồ phân bố mức độ khó khăn của học sinh với từng nhóm âm, và bảng tổng hợp các phương pháp giảng dạy được sử dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về kỹ năng dạy phát âm, tập trung vào các âm khó của tiếng Anh và phương pháp dạy phát âm đa phương thức nhằm nâng cao tự tin và hiệu quả giảng dạy. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường THPT.

  2. Áp dụng phương pháp dạy phát âm tích hợp: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phương pháp đa giác quan (thính giác, thị giác, vận động) và kết hợp phát âm với các hoạt động giao tiếp thực tế để tăng hứng thú và khả năng ghi nhớ của học sinh. Thời gian: áp dụng ngay trong năm học; chủ thể: giáo viên bộ môn.

  3. Tổ chức các câu lạc bộ tiếng Anh và môi trường thực hành: Tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ tiếng Anh để thực hành phát âm và giao tiếp trong môi trường thân thiện, giảm áp lực và tăng động lực học tập. Thời gian: triển khai trong năm học; chủ thể: nhà trường, giáo viên phụ trách ngoại khóa.

  4. Giảm sĩ số lớp học hoặc tổ chức lớp học nhỏ: Xem xét giảm sĩ số lớp hoặc tổ chức các nhóm học nhỏ để giáo viên có thể tập trung sửa lỗi phát âm cho từng học sinh hiệu quả hơn. Thời gian: kế hoạch dài hạn; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.

  5. Khuyến khích học sinh tự học phát âm: Hướng dẫn học sinh sử dụng từ điển phát âm, các phần mềm học tiếng Anh và tự luyện tập phát âm tại nhà nhằm tăng tính chủ động và tự tin trong học tập. Thời gian: áp dụng ngay; chủ thể: giáo viên, học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh tại các trường phổ thông: Nghiên cứu cung cấp thông tin thực tiễn về khó khăn và phương pháp dạy phát âm, giúp giáo viên cải thiện kỹ năng giảng dạy và áp dụng các phương pháp phù hợp.

  2. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan đào tạo: Cung cấp cơ sở dữ liệu để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên, điều chỉnh chương trình giảng dạy và tổ chức các hoạt động hỗ trợ học sinh.

  3. Học sinh và phụ huynh: Giúp hiểu rõ những khó khăn trong học phát âm, từ đó có thể phối hợp với giáo viên để tạo môi trường học tập thuận lợi và hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp.

  4. Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực ngôn ngữ và giáo dục: Cung cấp tài liệu tham khảo về thực trạng dạy và học phát âm tiếng Anh tại Việt Nam, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp giảng dạy và cải tiến chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát âm lại quan trọng trong việc học tiếng Anh?
    Phát âm giúp người học truyền đạt ý tưởng rõ ràng và được người nghe hiểu đúng. Theo nghiên cứu, phát âm kém có thể làm giảm sự tự tin và gây hiểu lầm trong giao tiếp.

  2. Học sinh Việt Nam thường gặp khó khăn gì khi học phát âm tiếng Anh?
    Các khó khăn phổ biến gồm phát âm các âm cuối, cụm phụ âm, nhầm lẫn giữa các âm /θ/ và /ð/, cũng như trọng âm, nhịp điệu và ngữ điệu khác biệt so với tiếng Việt.

  3. Giáo viên có thể áp dụng phương pháp nào để cải thiện phát âm cho học sinh?
    Phương pháp đa giác quan, luyện tập qua các hoạt động giao tiếp thực tế, sửa lỗi cá nhân và khuyến khích tự học là những cách hiệu quả được nhiều giáo viên áp dụng.

  4. Làm thế nào để học sinh tăng động lực học phát âm?
    Tạo môi trường học tập thân thiện, giảm áp lực, kết hợp các hoạt động thú vị và cho học sinh thấy lợi ích thực tế của phát âm trong giao tiếp giúp tăng động lực.

  5. Có thể đạt phát âm chuẩn bản ngữ khi học tiếng Anh ở Việt Nam không?
    Theo nhiều nghiên cứu, việc đạt phát âm chuẩn bản ngữ là rất khó, đặc biệt với người học lớn tuổi. Mục tiêu thực tế hơn là phát âm có thể hiểu được để giao tiếp hiệu quả.

Kết luận

  • Giáo viên và học sinh tại các trường THPT ở Huế nhận thức rõ tầm quan trọng của phát âm trong học tiếng Anh nhưng còn thiếu hứng thú và gặp nhiều khó khăn trong dạy và học phát âm.
  • Học sinh gặp khó khăn chủ yếu với các âm cuối, cụm phụ âm, trọng âm và ngữ điệu do sự khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh.
  • Giáo viên thiếu tự tin và kỹ năng chuyên môn về phát âm, đồng thời lớp học đông và thời gian hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy.
  • Cần có các giải pháp đào tạo giáo viên, áp dụng phương pháp đa giác quan, tạo môi trường thực hành và khuyến khích tự học phát âm cho học sinh.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc nâng cao chất lượng dạy và học phát âm tiếng Anh tại các trường phổ thông, góp phần cải thiện kỹ năng giao tiếp của học sinh.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả dạy và học phát âm trong bối cảnh giáo dục hiện nay.