Nghiên Cứu Về Tuân Thủ Điều Trị Và Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Ở Người Bệnh Điều Trị Methadone Tại Trung Tâm Kiểm Soát Bệnh Tật Tỉnh Gia Lai Năm 2022

Methadone là một chất CDTP tổng hợp, có tác dụng kéo dài, giúp giảm cảm giác thèm nhớ và hội chứng cai ở người nghiện ma túy. Phương pháp điều trị methadone đã được sử dụng từ năm 1965 và hiện đang được triển khai tại hơn 80 quốc gia. Tại Việt Nam, chương trình được triển khai từ năm 2008, đã điều trị cho hàng chục nghìn người nghiện ma túy, mang lại những kết quả tích cực. Theo báo cáo của Bộ Y tế năm 2021, đã triển khai điều trị nghiện các CDTP bằng thuốc Methadone cho 52.560 NB tại 63 tỉnh, thành phố; triển khai thí điểm cấp phát thuốc Methadone nhiều ngày cho 1.187 NB ở 3 tỉnh, thành phố (2).

Tỉnh Gia Lai đã triển khai chương trình điều trị methadone từ năm 2016, với mục tiêu giảm tác hại của nghiện ma túy và cải thiện sức khỏe cộng đồng. Hiện nay, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Gia Lai có 91 NB điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone; hằng ngày đến nhận thuốc Methadone và uống tại chỗ trước sự có mặt của nhân viên y tế theo quy định (3). Ngay cả trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 thì Trung tâm vẫn đảm bảo cho NB được duy trì liều uống hàng ngày.

Toàn tỉnh Gia Lai rộng hơn 15,5 nghìn km2 nhưng chỉ có duy nhất một cơ sở điều trị Methadone nằm ở trung tâm thành phố Pleiku phục vụ cho số lượng người bệnh nhiều và nằm rải rác trên các địa bàn huyện xã, khó khăn đi lại vì có những NB ở cách xa cơ sở điều trị trên 40 km như ở huyện Ia Grai, huyện Chư Prông, huyện Chư Pah. Một số NB gặp khó khăn khi phải đến cơ sở điều trị uống thuốc hàng ngày; ở giai đoạn điều trị Methadone chưa đủ thời gian thay thế heroin nên gây khó chịu “vã”, gặp một số tác dụng phụ của thuốc Methadone.

Nhận thức, thái độ của một số NB chưa đầy đủ về thuốc Methadone và tuân thủ điều trị Methadone; sợ bị mọi người phát hiện đã từng nghiện ma túy, lệ thuộc vào Methadone; tình trạng trầm cảm, một số vấn đề về tâm lý đặc trưng của NB điều trị Methadone; tình trạng vẫn còn sử dụng ma túy trong quá trình điều trị; điều kiện sống chưa ổn định.

Việc phải di chuyển hàng ngày tới trung tâm điều trị methadone gây tốn kém về chi phí đi lại và thời gian, đặc biệt đối với những người có công việc bận rộn hoặc thu nhập thấp. Điều này có thể dẫn đến việc người bệnh bỏ điều trị hoặc không tuân thủ lịch uống thuốc.

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang, nghiên cứu áp dụng định lượng và định tính. Thời gian nghiên cứu từ tháng 10/2021 đến tháng 8/2022 tại cơ sở điều trị Methadone Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Gia Lai. Phương pháp thu thập số liệu: thu thập thông tin qua phát vấn 77 người bệnh chọn mẫu toàn bộ, sử dụng phiếu có cấu trúc và thu thập thông tin số liệu thứ cấp về tuân thủ điều trị Methadone từ hồ sơ bệnh án.

Nghiên cứu tiến hành 12 cuộc phỏng vấn sâu. Số liệu định lượng sau thu thập, được làm sạch mã hóa và nhập phần mềm Epidata 3.1, phân tích số liệu bằng phần mềm SPSS 20.0 với các thuật toán thống kê sử dụng các thông số như tần số, tỷ lệ. Phân tích hồi qui logistic đơn biến, đa biến OR, CI95% của OR. Thông tin định tính khi thực hiện PVS dùng băng ghi âm và ghi chép lại, sau đó được gỡ và tổng hợp thành bản Word, một số thông tin tiêu biểu được trích dẫn để minh chứng cho kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người bệnh tuân thủ điều trị chung là 85,7%, trong đó: tuân thủ uống thuốc là 90,9%, tuân thủ xét nghiệm ngẫu nhiên là 100%, tuân thủ không tái sử dụng chất dạng thuốc phiện là 94,8%. Có 9,1% người bệnh không tuân thủ uống thuốc là 5,2% có sử dụng chất dạng thuốc phiện trong 1 tháng qua.

Người bệnh có khả năng không tuân thủ điều trị khi có thời gian tham gia điều trị dưới 12 tháng, có khoảng cách đến cơ sở điều trị trên 10 km, hay không lệ thuộc vào kinh tế gia đình.

So sánh với các nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị methadone tại Gia Lai tương đối cao so với một số địa phương khác, tuy nhiên vẫn cần có các biện pháp can thiệp để cải thiện hơn nữa, đặc biệt là đối với nhóm người có nguy cơ không tuân thủ.

Cơ sở điều trị cần tăng cường tư vấn nâng cao kiến thức, thái độ tuân thủ điều trị. Cần xây dựng các chương trình tư vấn phù hợp với từng đối tượng người bệnh, giúp họ hiểu rõ hơn về lợi ích của việc tuân thủ điều trị và các biện pháp phòng ngừa tái nghiện.

Đề nghị cấp phát thuốc dài ngày cho người bệnh có khoảng cách đến cơ sở điều trị trên 10 km. Việc này giúp giảm bớt gánh nặng về chi phí và thời gian đi lại, tạo điều kiện thuận lợi cho người bệnh duy trì tuân thủ điều trị.

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở y tế, gia đình và cộng đồng để hỗ trợ người nghiện ma túy trong quá trình điều trị methadone. Gia đình và cộng đồng cần tạo môi trường hỗ trợ, khuyến khích và giảm kỳ thị đối với người bệnh.

Cần có các nghiên cứu đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp khác nhau, như tư vấn nhóm, hỗ trợ tâm lý, và cấp phát thuốc dài ngày, để xác định các biện pháp hiệu quả nhất trong việc cải thiện tuân thủ điều trị.

Nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố tâm lý và xã hội, như kỳ thị, trầm cảm, và hỗ trợ xã hội, có thể giúp hiểu rõ hơn về những rào cản trong việc tuân thủ điều trị và từ đó phát triển các biện pháp can thiệp phù hợp.

Nghiên cứu về việc sử dụng các ứng dụng di động hoặc các công nghệ khác để theo dõi và hỗ trợ người bệnh trong quá trình điều trị methadone có thể giúp cải thiện tuân thủ điều trị và giảm chi phí quản lý.