Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc bảo vệ trật tự công cộng trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm duy trì an ninh, an toàn xã hội và phát triển bền vững. Theo số liệu thống kê trên địa bàn tỉnh Hải Dương, năm 2023 ghi nhận 1210 vụ án hình sự, tăng 79 vụ so với năm 2022, trong đó có 114 vụ án liên quan đến các tội xâm phạm trật tự công cộng, chiếm 9,42% tổng số vụ án. Số bị cáo trong nhóm tội này là 682 người, chiếm 28,95% tổng số bị cáo, cho thấy xu hướng gia tăng và phức tạp của các hành vi vi phạm. Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu các tội xâm phạm trật tự công cộng theo Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017, dựa trên thực tiễn xét xử tại tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các dấu hiệu pháp lý, đánh giá thực trạng xét xử, chỉ ra tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tội phạm. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 12 tội danh quy định từ Điều 318 đến Điều 329 Bộ luật Hình sự, bao gồm các tội liên quan đến trật tự xã hội và tệ nạn xã hội. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan tư pháp và góp phần bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước về chính sách hình sự. Khung lý thuyết tập trung vào hai mô hình chính: mô hình phân loại tội phạm dựa trên khách thể và mô hình cấu thành tội phạm hình sự. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Trật tự công cộng: trạng thái có tổ chức, ổn định, có kỷ luật tại nơi công cộng, được bảo vệ bởi các quy định pháp luật nhằm đảm bảo an ninh, an toàn cho xã hội.
  • Tội xâm phạm trật tự công cộng: hành vi nguy hiểm cho xã hội do cá nhân hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý, xâm phạm các quy định về trật tự công cộng, gây thiệt hại về tài sản, sức khỏe hoặc ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của xã hội.
  • Lỗi hình sự: trong nhóm tội này chủ yếu là lỗi cố ý trực tiếp, không có mục đích chống chính quyền nhân dân.
  • Phân nhóm tội phạm: chia thành hai nhóm chính gồm tội liên quan đến trật tự xã hội và tội liên quan đến tệ nạn xã hội.

Khung lý thuyết còn bao gồm các quy định pháp luật cụ thể trong Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017, đặc biệt là các điều luật từ 318 đến 329, làm cơ sở pháp lý cho việc phân tích và đánh giá thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học luật hình sự kết hợp đa dạng kỹ thuật phân tích:

  • Phân tích lý luận và tổng hợp: áp dụng trong Chương 1 để xây dựng khái niệm, phân loại và phân tích các dấu hiệu pháp lý của các tội xâm phạm trật tự công cộng.
  • Phương pháp thống kê: thu thập và xử lý số liệu về các vụ án, bị cáo liên quan đến nhóm tội phạm trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023, với cỡ mẫu khoảng 1210 vụ án, trong đó 114 vụ án liên quan trực tiếp đến tội xâm phạm trật tự công cộng.
  • Điều tra án điển hình: lựa chọn các vụ án tiêu biểu để phân tích chi tiết về quá trình điều tra, truy tố và xét xử nhằm làm rõ thực trạng và tồn tại.
  • So sánh đối chiếu: so sánh các quy định pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng, đồng thời đối chiếu với các nghiên cứu trước đó để rút ra nhận định chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: tập trung phân tích dữ liệu và thực tiễn xét xử trong giai đoạn 2019-2023 tại tỉnh Hải Dương, đảm bảo tính cập nhật và sát thực tế.

Phương pháp chọn mẫu dựa trên toàn bộ các vụ án liên quan đến tội xâm phạm trật tự công cộng được xét xử tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hải Dương trong giai đoạn nghiên cứu, nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Gia tăng số vụ án và bị cáo: Năm 2023, số vụ án liên quan đến tội xâm phạm trật tự công cộng tăng 79 vụ so với năm 2022, đạt 114 vụ, chiếm 9,42% tổng số vụ án hình sự. Số bị cáo cũng tăng 357 người, lên 682 người, chiếm 28,95% tổng số bị cáo. Điều này phản ánh xu hướng gia tăng và phức tạp của các hành vi vi phạm trật tự công cộng, đặc biệt là tội gây rối trật tự công cộng và tội đánh bạc.

  2. Phân loại tội phạm rõ ràng: Các tội xâm phạm trật tự công cộng được phân thành hai nhóm chính: nhóm liên quan đến trật tự xã hội (gây rối trật tự công cộng, xâm phạm thi thể, mồ mả, rửa tiền...) và nhóm liên quan đến tệ nạn xã hội (đánh bạc, tổ chức đánh bạc, mại dâm, truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy...). Mỗi nhóm có đặc điểm pháp lý và mức độ nguy hiểm xã hội khác nhau, yêu cầu xử lý phù hợp.

  3. Thực tiễn xét xử còn tồn tại hạn chế: Qua phân tích các vụ án điển hình, có một số trường hợp định tội danh và quyết định hình phạt chưa chính xác, gây khó khăn trong việc áp dụng pháp luật thống nhất. Một số quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 còn vướng mắc, chưa rõ ràng, dẫn đến khó khăn trong thực tiễn xét xử.

  4. Tội phạm có tính chất chuyên nghiệp và thủ đoạn tinh vi: Đặc biệt là tội đánh bạc và tổ chức đánh bạc, lợi dụng công nghệ thông tin và mạng Internet để hoạt động dưới hình thức đánh bạc trực tuyến, gây ra nhiều hệ lụy xã hội như tín dụng đen, lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân gia tăng các vụ án xâm phạm trật tự công cộng có thể xuất phát từ sự phát triển nhanh chóng của xã hội, sự biến đổi phức tạp của các mối quan hệ xã hội và sự phát triển của công nghệ thông tin tạo điều kiện cho các hành vi phạm tội mới. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của cả nước, tuy nhiên mức độ gia tăng tại Hải Dương có phần rõ nét hơn, phản ánh đặc thù địa phương.

Việc phân loại tội phạm theo khách thể và mức độ nguy hiểm giúp cho việc áp dụng pháp luật được chính xác hơn, đồng thời tạo điều kiện cho các cơ quan tư pháp phân hóa trách nhiệm và cá thể hóa hình phạt. Tuy nhiên, thực tiễn xét xử còn gặp khó khăn do một số quy định chưa rõ ràng, dẫn đến việc áp dụng pháp luật chưa thống nhất, gây ảnh hưởng đến hiệu quả phòng chống tội phạm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ vụ án và bị cáo theo từng năm, phân loại theo nhóm tội danh, giúp minh họa rõ ràng xu hướng và đặc điểm của các tội phạm xâm phạm trật tự công cộng trên địa bàn tỉnh Hải Dương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật: Cần sửa đổi, bổ sung các điều luật liên quan đến tội xâm phạm trật tự công cộng trong Bộ luật Hình sự để làm rõ các dấu hiệu pháp lý, hình thức lỗi và chủ thể phạm tội, đặc biệt là các tội liên quan đến công nghệ cao và tệ nạn xã hội. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Nâng cao năng lực cho cơ quan tư pháp: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật hình sự mới, kỹ năng định tội danh và quyết định hình phạt cho thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên tại tỉnh Hải Dương. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong phòng chống tội phạm: Phát triển hệ thống giám sát, phân tích dữ liệu tội phạm trên mạng Internet, đặc biệt là các hành vi đánh bạc trực tuyến, mại dâm qua mạng. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Công an tỉnh Hải Dương, Bộ Công an.

  4. Tuyên truyền, nâng cao ý thức pháp luật cho người dân: Triển khai các chương trình giáo dục pháp luật về trật tự công cộng, tác hại của các tệ nạn xã hội, đặc biệt hướng đến thanh thiếu niên và cộng đồng dân cư. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan tư pháp địa phương: Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát và Công an tỉnh Hải Dương có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để nâng cao hiệu quả công tác điều tra, truy tố và xét xử các tội xâm phạm trật tự công cộng.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Luật: Luận văn cung cấp hệ thống kiến thức lý luận và thực tiễn về các tội xâm phạm trật tự công cộng, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy chuyên sâu trong lĩnh vực luật hình sự.

  3. Nhà lập pháp và chuyên gia pháp luật: Tài liệu giúp đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật, từ đó đề xuất các chính sách, sửa đổi pháp luật phù hợp với tình hình thực tế.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Tham khảo để hiểu rõ hơn về các hành vi vi phạm trật tự công cộng, từ đó phối hợp với cơ quan chức năng trong công tác phòng ngừa và tuyên truyền pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Các tội xâm phạm trật tự công cộng gồm những tội danh nào?
    Các tội này bao gồm 12 tội danh từ Điều 318 đến Điều 329 Bộ luật Hình sự năm 2015, như tội gây rối trật tự công cộng, đánh bạc, tổ chức đánh bạc, mại dâm, rửa tiền, truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy, v.v.

  2. Tại sao tội đánh bạc và tổ chức đánh bạc lại gia tăng?
    Do lợi dụng công nghệ thông tin và mạng Internet để tổ chức đánh bạc trực tuyến với thủ đoạn tinh vi, gây khó khăn cho công tác phát hiện và xử lý, đồng thời tạo ra nhiều hệ lụy xã hội như tín dụng đen, lừa đảo.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích lý luận, thống kê, điều tra án điển hình và so sánh đối chiếu để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Chủ thể phạm tội trong nhóm tội xâm phạm trật tự công cộng là ai?
    Chủ thể chủ yếu là cá nhân có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự (từ 16 tuổi trở lên), riêng tội rửa tiền có thể là pháp nhân thương mại.

  5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu này là gì?
    Nghiên cứu giúp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tội phạm, bảo đảm an ninh trật tự xã hội, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan tư pháp và đào tạo luật.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ các dấu hiệu pháp lý và phân loại 12 tội xâm phạm trật tự công cộng theo Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017.
  • Đánh giá thực tiễn xét xử tại tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023 cho thấy số vụ án và bị cáo liên quan đến nhóm tội này có xu hướng gia tăng.
  • Phát hiện tồn tại trong việc định tội danh và quyết định hình phạt, cũng như những vướng mắc trong áp dụng pháp luật.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cơ quan tư pháp và tăng cường tuyên truyền pháp luật.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm sửa đổi pháp luật trong 1-2 năm tới, đào tạo chuyên sâu và ứng dụng công nghệ thông tin trong phòng chống tội phạm.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các cơ quan tư pháp, nhà nghiên cứu và các tổ chức xã hội trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm xâm phạm trật tự công cộng. Để góp phần xây dựng xã hội an toàn, ổn định, các bên liên quan cần phối hợp thực hiện các khuyến nghị đề xuất.