Nghiên Cứu Vật Liệu Cháy Dưới Tán Rừng Thông Nhựa (Pinus merkussii) Tại Huyện Quỳnh Lưu, Tỉnh Nghệ An

• Tác giả: Bùi Hoàng Tùng
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Thoa
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên rừng
• Đề tài: Nghiên cứu vật liệu cháy dưới tán rừng Thông nhựa (Pinus merkussii Juss et de Veries) tại huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An và đề xuất giải pháp phòng cháy rừng
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.2. Nghiên cứu về cháy rừng và biện pháp phòng chống
• 1.3. Tình hình nghiên cứu ở trong nước
• 1.4. Một vài thông tin về huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Phương pháp chung
• 2.3.2. Phương pháp thực hiện cụ thể
• 2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Điều tra, đánh giá thực trạng cháy rừng ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
• 3.2. Xác định nguyên nhân gây cháy rừng
• 3.3. Xác định diện tích cháy rừng
• 3.4. Xác định loài cây, mức độ thiệt hại
• 3.4.1. Điều tra vật liệu cháy dưới tán rừng thông theo loài cây, cấp tuổi
• 3.4.2. Điều tra độ ẩm vật liệu cháy dưới tán rừng Thông nhựa
• 3.4.3. Điều tra khả năng sinh trưởng phục hồi rừng Thông nhựa sau cháy bằng phương pháp trồng mới ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
• 3.4.4. Đề xuất các giải pháp phòng cháy rừng ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Vật Liệu Cháy Rừng Thông Nhựa Nghệ An

Bài viết này đi sâu vào nghiên cứu cháy rừng dưới tán rừng thông nhựa tại huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Nghệ An, với diện tích rừng thông đáng kể, thường xuyên đối mặt với nguy cơ cháy rừng Nghệ An. Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định các vật liệu cháy rừng thông chính, đánh giá khối lượng và độ ẩm của chúng theo các độ tuổi khác nhau của rừng thông. Từ đó, bài viết đề xuất các giải pháp phòng cháy chữa cháy rừng thông hiệu quả, góp phần bảo vệ tài nguyên rừng và giảm thiểu thiệt hại do cháy gây ra. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin khoa học để xây dựng các biện pháp quản lý rừng thông Nghệ An bền vững và hiệu quả. Tham khảo nghiên cứu của Bùi Hoàng Tùng (2023) về nghiên cứu vật liệu cháy để hiểu rõ hơn về vấn đề này.

1.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu vật liệu dễ cháy trong rừng

Việc nghiên cứu vật liệu dễ cháy trong rừng là then chốt để hiểu rõ nguy cơ cháy rừng và phát triển các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Xác định thành phần, khối lượng và đặc tính dễ cháy của các vật liệu này cho phép đánh giá chính xác nguy cơ hỏa hoạn. Điều này giúp các nhà quản lý rừng và lực lượng phòng cháy chữa cháy rừng thông đưa ra quyết định sáng suốt về việc quản lý thảm thực vật, xây dựng đường băng cản lửa và triển khai lực lượng một cách hiệu quả. Ví dụ, rừng thông với lượng lớn nhựa thông và cành khô dễ cháy có nguy cơ cháy cao hơn so với các loại rừng khác.

1.2. Đặc điểm rừng thông nhựa Nghệ An và ảnh hưởng của nhựa thông

Đặc điểm rừng thông Nghệ An, đặc biệt là thành phần nhựa thông cao, làm tăng đáng kể nguy cơ cháy rừng. Ảnh hưởng của nhựa thông đến cháy là yếu tố quan trọng cần xem xét. Nhựa thông dễ bắt lửa, cháy nhanh và tạo ra nhiệt lượng lớn, khiến đám cháy lan rộng nhanh chóng. Ngoài ra, tán rừng thông Nghệ An thường dày đặc, hạn chế ánh sáng mặt trời chiếu xuống, tạo điều kiện cho lớp thực bì khô tích tụ, làm tăng thêm lượng vật liệu cháy rừng thông. Cần có những biện pháp quản lý phù hợp để giảm thiểu nguy cơ này.

1.3. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu về vật liệu cháy rừng thông

Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định các loại vật liệu cháy chủ yếu dưới tán rừng thông nhựa tại huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An. Mục tiêu chính là đánh giá khối lượng, thành phần và độ ẩm của các vật liệu này theo độ tuổi của rừng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm việc thu thập số liệu thực địa, phân tích mẫu vật và đánh giá nguy cơ cháy rừng thông nhựa. Kết quả nghiên cứu sẽ được sử dụng để đề xuất các giải pháp phòng cháy chữa cháy rừng thông phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

II. Phân Tích Nguy Cơ Cháy Rừng Thông Nhựa và Nguyên Nhân Chính

Nghiên cứu sâu về nguy cơ cháy rừng thông nhựa là rất quan trọng. Nhiều yếu tố góp phần làm tăng nguy cơ này, bao gồm điều kiện thời tiết khô hanh, sự tích tụ của vật liệu cháy rừng thông, và các hoạt động của con người. Việc xác định các nguyên nhân cháy rừng thông chính là bước quan trọng để xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Theo thống kê, phần lớn các vụ cháy rừng Nghệ An bắt nguồn từ sơ suất trong sử dụng lửa, đốt nương rẫy hoặc các hoạt động kinh tế khác. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về nguy cơ cháy rừng và thực hiện các biện pháp an toàn là rất cần thiết.

2.1. Ảnh hưởng của thời tiết và độ ẩm vật liệu cháy rừng

Thời tiết đóng vai trò then chốt trong việc gia tăng nguy cơ cháy rừng thông. Mùa khô hanh, nhiệt độ cao và độ ẩm thấp tạo điều kiện lý tưởng cho đám cháy bùng phát và lan rộng. Độ ẩm vật liệu cháy rừng giảm xuống mức nguy hiểm, khiến chúng dễ bắt lửa hơn. Theo dõi chặt chẽ các chỉ số thời tiết và độ ẩm là rất quan trọng để đưa ra các cảnh báo sớm và thực hiện các biện pháp phòng ngừa kịp thời. Việc này đặc biệt quan trọng trong việc quản lý rừng thông Nghệ An.

2.2. Vai trò của con người trong việc gây ra cháy rừng thông

Các hoạt động của con người là một trong những nguyên nhân cháy rừng thông hàng đầu. Sơ suất trong sử dụng lửa, đốt nương rẫy không kiểm soát, và các hành vi thiếu ý thức khác có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức cộng đồng về nguy cơ cháy rừng và khuyến khích mọi người tuân thủ các quy định về phòng cháy chữa cháy rừng thông. Việc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm cũng là một biện pháp răn đe hiệu quả.

2.3. Phân tích diện tích và mức độ thiệt hại do cháy rừng gây ra

Việc phân tích diện tích cháy rừng và mức độ thiệt hại do cháy gây ra là cần thiết để đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng cháy chữa cháy rừng thông hiện tại và đưa ra các điều chỉnh phù hợp. Cháy rừng Nghệ An đã gây ra những thiệt hại đáng kể về kinh tế, môi trường và xã hội. Thiệt hại bao gồm mất mát tài nguyên gỗ, suy thoái đất, ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học. Dựa trên số liệu thống kê, có thể xác định các khu vực có nguy cơ cao và tập trung nguồn lực để bảo vệ.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Vật Liệu Cháy Dưới Tán Rừng Thông Nhựa

Để đánh giá chính xác vật liệu cháy rừng thông, một phương pháp nghiên cứu toàn diện đã được áp dụng. Phương pháp này bao gồm việc thu thập số liệu thực địa, phân tích mẫu vật trong phòng thí nghiệm, và sử dụng các công cụ thống kê để xử lý dữ liệu. Các bước chính bao gồm xác định các khu vực nghiên cứu, thiết lập các ô tiêu chuẩn, thu thập mẫu vật liệu cháy, đo độ ẩm vật liệu cháy rừng, và phân tích thành phần hóa học. Các kết quả thu được sẽ cung cấp thông tin chi tiết về khối lượng, thành phần và đặc tính dễ cháy của các vật liệu cháy rừng thông khác nhau.

3.1. Xác định địa điểm nghiên cứu và thiết lập ô tiêu chuẩn

Việc lựa chọn địa điểm nghiên cứu đại diện cho các loại rừng thông Nghệ An khác nhau là rất quan trọng. Các tiêu chí lựa chọn bao gồm độ tuổi của rừng, độ cao, địa hình và loại đất. Sau khi xác định được địa điểm, các ô tiêu chuẩn có kích thước phù hợp sẽ được thiết lập để thu thập mẫu vật liệu cháy rừng thông. Kích thước và số lượng ô tiêu chuẩn cần đảm bảo tính đại diện cho khu vực nghiên cứu.

3.2. Thu thập và phân loại vật liệu cháy rừng thông nhựa

Việc thu thập mẫu vật liệu cháy cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo tính chính xác của dữ liệu. Các loại vật liệu cháy rừng thông khác nhau, chẳng hạn như cành khô, lá rụng, thảm mục và thực bì, sẽ được thu thập riêng biệt và cân đo khối lượng. Các mẫu vật này sau đó sẽ được phân loại và mô tả chi tiết về đặc điểm hình thái và thành phần hóa học.

3.3. Đo độ ẩm và phân tích thành phần hóa học của vật liệu cháy

Độ ẩm vật liệu cháy rừng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng bắt lửa và tốc độ lan truyền của đám cháy. Độ ẩm của các mẫu vật sẽ được đo bằng các thiết bị chuyên dụng. Ngoài ra, các mẫu vật cũng sẽ được phân tích trong phòng thí nghiệm để xác định thành phần hóa học, đặc biệt là hàm lượng lignin và cellulose, các chất có ảnh hưởng đến khả năng cháy.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đánh Giá Vật Liệu Cháy Thực Tế ở Nghệ An

Dựa trên phương pháp nghiên cứu đã đề ra, kết quả cho thấy vật liệu cháy dưới tán rừng thông ở Quỳnh Lưu, Nghệ An có sự biến đổi theo độ tuổi và mùa. Lượng vật liệu cháy khô dao động từ 7,3 đến 8,2 tấn/ha, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng khối lượng vật liệu cháy rừng thông. Độ ẩm của vật liệu cháy rừng thông cũng thay đổi theo mùa, đạt giá trị thấp nhất vào mùa khô. Các kết quả này cung cấp thông tin quan trọng để đánh giá nguy cơ cháy rừng và xây dựng các biện pháp phòng ngừa phù hợp.

4.1. Khối lượng vật liệu cháy dưới tán rừng thông theo độ tuổi

Kết quả cho thấy khối lượng vật liệu cháy rừng thông có xu hướng tăng theo độ tuổi của rừng, đạt đỉnh ở một độ tuổi nhất định, sau đó có thể giảm do quá trình phân hủy. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng rừng thông có độ tuổi từ 9-40 tuổi, VLC ở rừng Thông nhựa từ 12,0 tấn/ha đến 14,8 tấn/ha, các số liệu này rất quan trọng để dự đoán nguy cơ cháy rừng và lập kế hoạch quản lý rừng hiệu quả. (Bùi Hoàng Tùng, 2023)

4.2. Biến động độ ẩm của vật liệu cháy rừng thông theo mùa

Nghiên cứu cho thấy độ ẩm vật liệu cháy rừng thông có sự biến động rõ rệt theo mùa, đạt giá trị cao nhất vào mùa mưa và thấp nhất vào mùa khô. Vào tháng 8, độ ẩm của vật liệu đạt giá trị cao nhất (41,4% và 41,8%), còn tháng 12, độ ẩm đạt giá trị thấp nhất (19,5% và 19,3%). Các thông tin này là cơ sở để đưa ra các cảnh báo sớm và thực hiện các biện pháp phòng ngừa cháy rừng kịp thời.

4.3. Thành phần và đặc tính dễ cháy của các loại vật liệu cháy

Phân tích thành phần hóa học của vật liệu cháy rừng thông cho thấy hàm lượng lignin và cellulose cao, đặc biệt trong cành khô và lá rụng. Các chất này dễ bắt lửa và cháy nhanh, làm tăng nguy cơ lan truyền của đám cháy. Việc hiểu rõ thành phần và đặc tính dễ cháy của các loại vật liệu cháy khác nhau giúp xây dựng các biện pháp chữa cháy hiệu quả.

V. Giải Pháp Phòng Cháy Chữa Cháy Rừng Thông Nhựa Hiệu Quả

Dựa trên kết quả nghiên cứu và phân tích, một số giải pháp phòng cháy chữa cháy rừng thông hiệu quả đã được đề xuất. Các giải pháp này bao gồm việc quản lý vật liệu cháy rừng thông, xây dựng đường băng cản lửa, tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục, và sử dụng công nghệ để giám sát và phát hiện sớm đám cháy. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp này sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ cháy rừng và bảo vệ tài nguyên rừng bền vững.

5.1. Quản lý vật liệu cháy rừng thông Biện pháp kỹ thuật

Quản lý vật liệu cháy rừng thông là một biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ cháy rừng. Biện pháp này bao gồm việc loại bỏ cành khô, lá rụng và thực bì định kỳ. Việc đốt có kiểm soát cũng có thể được sử dụng để giảm lượng vật liệu cháy, nhưng cần tuân thủ các quy định an toàn nghiêm ngặt. Một số giải pháp kỹ thuật khác là sử dụng máy móc để nghiền vật liệu cháy thành mùn, hoặc trồng các loại cây có khả năng chống cháy.

5.2. Xây dựng đường băng cản lửa và đường băng xanh phòng cháy

Đường băng cản lửa và đường băng xanh là các biện pháp vật lý quan trọng để ngăn chặn sự lan truyền của đám cháy. Đường băng cản lửa là các dải đất trống, không có vật liệu cháy, được xây dựng xung quanh khu vực có nguy cơ cháy rừng cao. Đường băng xanh là các dải cây xanh có khả năng chống cháy, được trồng xen kẽ với rừng thông để giảm tốc độ lan truyền của đám cháy. Tham khảo thêm về các giải pháp kỹ thuật của Bùi Hoàng Tùng (2023).

5.3. Ứng dụng công nghệ trong giám sát và phát hiện sớm cháy rừng

Sử dụng các phương tiện truyền thông, xây dựng bản đồ số, sử dụng hệ thống Camera giám sát; Xây dựng bộ điều khiển tự động; Sử dụng hệ thống theo dõi cháy rừng trực tuyến; Sử dụng thiết bị bay không người lái Flycam; Phát triển hệ thống cảnh báo sớm; Cung cấp các trang thiết bị chữa cháy chuyên dụng, có hiệu quả chữa cháy cao.Đây là những công nghệ hiện đại để phát hiện sớm đám cháy rừng, từ đó giúp giảm thiểu thiệt hại do cháy gây ra.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tương Lai về Cháy Rừng

Nghiên cứu này đã cung cấp những thông tin quan trọng về vật liệu cháy dưới tán rừng thông nhựa tại Nghệ An, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng cháy chữa cháy rừng thông. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần được nghiên cứu sâu hơn trong tương lai, chẳng hạn như tác động của biến đổi khí hậu đến nguy cơ cháy rừng, phát triển các mô hình dự báo cháy rừng chính xác hơn, và đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa khác nhau.

6.1. Tóm tắt kết quả chính và ý nghĩa của nghiên cứu

Nghiên cứu đã xác định được các loại vật liệu cháy rừng thông chính, đánh giá khối lượng và độ ẩm của chúng, và đề xuất các giải pháp phòng cháy chữa cháy rừng thông hiệu quả. Các kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý rừng và bảo vệ tài nguyên rừng bền vững.

6.2. Các hướng nghiên cứu tiếp theo về phòng cháy chữa cháy rừng thông

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến nguy cơ cháy rừng, phát triển các mô hình dự báo cháy rừng chính xác hơn, và nghiên cứu các biện pháp phòng ngừa mới. Ngoài ra, cũng cần nghiên cứu về tác động của cháy rừng đến đa dạng sinh học và sức khỏe con người.

6.3. Đề xuất các chính sách và biện pháp quản lý rừng bền vững

Cần xây dựng các chính sách và biện pháp quản lý rừng thông Nghệ An bền vững, bao gồm việc quản lý vật liệu cháy, xây dựng đường băng cản lửa, tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục, và sử dụng công nghệ để giám sát và phát hiện sớm đám cháy. Đồng thời, cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong công tác phòng cháy chữa cháy rừng thông.

Tổng quan nghiên cứu

Cháy rừng là một trong những thảm họa nghiêm trọng ảnh hưởng đến tài nguyên rừng, kinh tế và môi trường tại Việt Nam, đặc biệt là ở tỉnh Nghệ An. Từ năm 2015 đến 2022, toàn tỉnh đã xảy ra 154 vụ cháy rừng, gây thiệt hại trên 561,7 ha rừng, trong đó rừng thông chịu thiệt hại nặng nề nhất với hơn 90% số vụ cháy. Ước tính thiệt hại kinh tế trực tiếp lên đến khoảng 77,5 tỷ đồng, chưa kể các thiệt hại gián tiếp về môi trường và sinh thái. Huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An là một trong những địa phương có diện tích rừng thông nhựa (Pinus merkussii) lớn và thường xuyên xảy ra cháy rừng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến phát triển lâm nghiệp bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định khối lượng, độ ẩm và thành phần vật liệu cháy dưới tán rừng thông nhựa ở các độ tuổi khác nhau tại huyện Quỳnh Lưu, từ đó đề xuất các giải pháp phòng cháy rừng hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 7/2022 đến tháng 10/2023 tại ba xã trọng điểm: Quỳnh Xuân, Quỳnh Văn và Quỳnh Hồng. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý phòng cháy chữa cháy rừng thông tại địa phương mà còn bổ sung cơ sở khoa học cho công tác phòng cháy rừng trên phạm vi toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về cháy rừng và biện pháp phòng chống cháy rừng, trong đó:

• Khái niệm cháy rừng theo FAO là sự xuất hiện và lan truyền của đám cháy ngoài tầm kiểm soát, gây thiệt hại tài nguyên và môi trường.
• Ba yếu tố tạo nên cháy rừng gồm nguồn nhiệt, ôxy và vật liệu cháy (VLC). Việc kiểm soát cháy rừng tập trung vào việc tác động vào các yếu tố này để ngăn chặn hoặc giảm thiểu cháy.
• Biện pháp kỹ thuật lâm sinh phòng cháy rừng (KTLS) như thiết kế trồng rừng hỗn giao, đốt rừng có kế hoạch để giảm vật liệu cháy, xây dựng đường băng trắng và đường băng xanh nhằm hạn chế lan truyền đám cháy.
• Khái niệm vật liệu cháy (VLC) bao gồm thảm khô, thảm mục và thảm tươi dưới tán rừng, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phát sinh và lan truyền cháy.
• Độ ẩm vật liệu cháy là yếu tố quyết định khả năng bắt cháy; độ ẩm thấp làm tăng nguy cơ cháy rừng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp kế thừa tài liệu thứ cấp và điều tra thực địa:

• Nguồn dữ liệu: Số liệu từ Sở NN&PTNT, Chi cục Kiểm lâm Nghệ An, Phòng Nông nghiệp huyện Quỳnh Lưu, cùng với khảo sát thực địa tại ba xã Quỳnh Xuân, Quỳnh Văn và Quỳnh Hồng.
• Cỡ mẫu và chọn mẫu: 60 phiếu khảo sát phỏng vấn cán bộ quản lý, hộ gia đình và người dân, chọn mẫu đại diện điển hình theo phương pháp rút mẫu.
• Điều tra vật liệu cháy: Lập 18 ô tiêu chuẩn (OTC) diện tích 500 m² dưới tán rừng thông nhựa ở các độ tuổi khác nhau, thu thập mẫu vật liệu cháy hàng tháng để xác định khối lượng, thành phần và độ ẩm.
• Điều tra vật liệu rơi rụng: Lập 3 ô tiêu chuẩn tại các địa điểm nghiên cứu, thu thập vật liệu rơi rụng hàng tháng trong 12 tháng.
• Điều tra phục hồi rừng sau cháy: Đánh giá tỷ lệ sống và sinh trưởng của các mô hình rừng trồng lại sau cháy qua các chỉ tiêu như đường kính ngang ngực, chiều cao vút ngọn, độ che phủ.
• Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm thống kê ANOVA và Excel để xử lý, so sánh và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nguyên nhân cháy rừng: Chủ yếu do sơ suất trong sử dụng lửa, chiếm 52,4% số vụ do đốt nương làm rẫy, đốt đồng cỏ; 25,6% do xử lý thực bì, dọn vườn; 3,8% do đun nấu, đốt than, sưởi ấm; các nguyên nhân khác như đốt ong, săn bắt động vật chiếm phần nhỏ. Nguyên nhân tự nhiên rất ít, chủ yếu do sấm chớp trong điều kiện khí tượng thuận lợi.

2. Khối lượng vật liệu cháy (VLC) dưới tán rừng thông nhựa dao động từ 12,0 đến 14,8 tấn/ha, trong đó VLC khô chiếm 61-67% (7,3-8,2 tấn/ha), thảm mục chiếm 29-35% (3,5-4,3 tấn/ha), thảm tươi chiếm 6-10% (0,7-1,5 tấn/ha). Khối lượng vật liệu rơi rụng trung bình năm dao động từ 4.365,3 đến khoảng 5.236 kg/ha, với lượng lớn nhất ở rừng thông nhựa 20-25 tuổi.

3. Độ ẩm vật liệu cháy thay đổi theo mùa, cao nhất vào tháng 8 (khoảng 35-42%), thấp nhất vào tháng 12 (khoảng 19-22%). Độ ẩm không phụ thuộc nhiều vào độ tuổi rừng mà chủ yếu chịu ảnh hưởng bởi điều kiện khí hậu, thời tiết.

4. Khả năng phục hồi rừng sau cháy: Các loài cây trồng lại như Keo lai, Keo tai tượng, Bạch đàn, Phi lao và Thông nhựa có tỷ lệ sống cao (74,1-82,8%) và sinh trưởng bình thường sau 3-5 năm. Tuy nhiên, sinh trưởng tại khu vực cháy thấp hơn so với khu vực đối chứng không bị cháy.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy vật liệu cháy dưới tán rừng thông nhựa có khối lượng lớn, đặc biệt là vật liệu khô và thảm mục, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát sinh và lan truyền cháy rừng. Độ ẩm vật liệu cháy thấp vào mùa khô làm tăng nguy cơ cháy, nhất là trong các tháng cuối năm khi lượng vật liệu rơi rụng cao. So sánh với các nghiên cứu ở các tỉnh khác như Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nam Đàn, kết quả tương đồng về khối lượng VLC và đặc điểm vật liệu cháy, khẳng định tính ổn định của dữ liệu.

Nguyên nhân chủ yếu do con người gây ra cháy rừng, đặc biệt là các hoạt động nông nghiệp và sinh hoạt thiếu kiểm soát, cho thấy cần tăng cường công tác tuyên truyền và quản lý. Việc phục hồi rừng sau cháy bằng trồng mới cho thấy hiệu quả tích cực, tuy nhiên cần chú ý đến sự cạnh tranh của lớp thảm tươi, cây bụi có thể ảnh hưởng đến tái sinh tự nhiên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ khối lượng vật liệu cháy theo độ tuổi rừng, biểu đồ độ ẩm theo tháng và bảng so sánh sinh trưởng các loài cây trồng lại, giúp minh họa rõ ràng các xu hướng và mối quan hệ nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về phòng cháy chữa cháy rừng trong cộng đồng dân cư, đặc biệt là các hộ dân sống gần rừng, nhằm giảm thiểu các nguyên nhân cháy do sơ suất. Thực hiện liên tục, tập trung vào mùa khô, do chính quyền địa phương và các tổ chức lâm nghiệp chủ trì.

2. Giảm vật liệu cháy dưới tán rừng thông bằng các biện pháp kỹ thuật như thu dọn thảm mục, đốt rừng có kế hoạch vào đầu mùa khô khi vật liệu còn ẩm, nhằm hạn chế khối lượng vật liệu cháy tích tụ. Thực hiện hàng năm trước mùa cháy, do lực lượng kiểm lâm và chủ rừng phối hợp thực hiện.

3. Xây dựng hệ thống đường băng trắng và đường băng xanh để ngăn chặn sự lan truyền của đám cháy, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho công tác chữa cháy. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do các đơn vị quản lý rừng và chính quyền địa phương phối hợp triển khai.

4. Ứng dụng khoa học công nghệ trong phòng cháy chữa cháy rừng như xây dựng bản đồ số cháy rừng, sử dụng camera giám sát, thiết bị bay không người lái (Flycam), hệ thống cảnh báo sớm và bộ điều khiển tự động. Đầu tư trang thiết bị chữa cháy chuyên dụng, nâng cao hiệu quả chữa cháy. Triển khai trong 3 năm tới, do các cơ quan chuyên môn và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

5. Phục hồi rừng sau cháy bằng phương pháp trồng mới các loài cây phù hợp như Keo lai, Keo tai tượng, Bạch đàn và Thông nhựa, đồng thời quản lý lớp thảm tươi, cây bụi để tạo điều kiện thuận lợi cho tái sinh tự nhiên. Thực hiện ngay sau khi cháy, do các chủ rừng và đơn vị trồng rừng đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý rừng và kiểm lâm: Nắm bắt thông tin về vật liệu cháy và nguyên nhân cháy rừng để xây dựng kế hoạch phòng cháy chữa cháy phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý rừng thông.

2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành lâm nghiệp, quản lý tài nguyên rừng: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo khoa học về vật liệu cháy, phương pháp điều tra và biện pháp phòng cháy rừng, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

3. Chính quyền địa phương và các tổ chức bảo vệ rừng: Áp dụng các giải pháp đề xuất để giảm thiểu cháy rừng, bảo vệ tài nguyên rừng và phát triển lâm nghiệp bền vững tại địa phương.

4. Người dân sống gần rừng và chủ rừng tư nhân: Nâng cao nhận thức về phòng cháy chữa cháy rừng, áp dụng các biện pháp kỹ thuật và sinh thái để bảo vệ rừng, giảm thiểu thiệt hại do cháy gây ra.

Câu hỏi thường gặp

1. Vật liệu cháy dưới tán rừng thông nhựa gồm những thành phần nào?
   Vật liệu cháy bao gồm thảm khô (lá, cành khô), thảm mục (mùn, vật liệu phân hủy) và thảm tươi (lá, cành tươi). Trong rừng thông nhựa, thảm khô chiếm 61-67% tổng vật liệu cháy, thảm mục chiếm 29-35%, thảm tươi chiếm 6-10%.

2. Nguyên nhân chính gây cháy rừng tại huyện Quỳnh Lưu là gì?
   Nguyên nhân chủ yếu là do sơ suất trong sử dụng lửa, như đốt nương làm rẫy, đốt đồng cỏ gây cháy lan vào rừng (chiếm 52,4% số vụ), xử lý thực bì, dọn vườn (25,6%), cùng các hoạt động sinh hoạt khác.

3. Độ ẩm vật liệu cháy ảnh hưởng thế nào đến nguy cơ cháy rừng?
   Độ ẩm thấp làm tăng khả năng bắt cháy và lan truyền đám cháy. Độ ẩm vật liệu cháy dưới tán rừng thông nhựa thấp nhất vào tháng 12 (khoảng 19-22%), cao nhất vào tháng 8 (khoảng 35-42%), tương ứng với nguy cơ cháy cao vào mùa khô.

4. Các biện pháp kỹ thuật lâm sinh nào được đề xuất để phòng cháy rừng?
   Bao gồm đốt rừng có kế hoạch để giảm vật liệu cháy, xây dựng đường băng trắng và đường băng xanh, trồng rừng hỗn giao để giảm khả năng cháy, và thu dọn thảm mục thường xuyên.

5. Khả năng phục hồi rừng thông nhựa sau cháy như thế nào?
   Rừng trồng lại sau cháy có tỷ lệ sống cao (74-83%) và sinh trưởng tốt sau 3-5 năm, tuy nhiên sinh trưởng thấp hơn so với khu vực không bị cháy do cạnh tranh với lớp thảm tươi, cây bụi phát triển mạnh.

Kết luận

• Cháy rừng tại huyện Quỳnh Lưu chủ yếu do nguyên nhân con người, với hơn 78% số vụ cháy liên quan đến sơ suất trong sử dụng lửa.
• Khối lượng vật liệu cháy dưới tán rừng thông nhựa dao động từ 12,0 đến 14,8 tấn/ha, trong đó vật liệu khô chiếm tỷ lệ lớn nhất, tạo điều kiện thuận lợi cho cháy lan.
• Độ ẩm vật liệu cháy thay đổi theo mùa, thấp nhất vào mùa khô, làm tăng nguy cơ cháy rừng trong các tháng cuối năm.
• Rừng trồng lại sau cháy có khả năng phục hồi tốt với tỷ lệ sống cao, tuy nhiên cần quản lý lớp thảm tươi để hỗ trợ tái sinh tự nhiên.
• Đề xuất các giải pháp tổng hợp gồm tuyên truyền, kỹ thuật lâm sinh, xây dựng hạ tầng phòng cháy và ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm giảm thiểu cháy rừng và phục hồi rừng bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp phòng cháy rừng theo khuyến nghị, đồng thời tiếp tục nghiên cứu sâu về tác động của biến đổi khí hậu đến nguy cơ cháy rừng tại Nghệ An.

Call to action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả công tác phòng cháy chữa cháy rừng, bảo vệ tài nguyên rừng và phát triển lâm nghiệp bền vững.