I. Tổng Quan Nghiên Cứu Vai Trò Vốn Con Người Với Kinh Tế
Nghiên cứu về vai trò của vốn con người đối với quy mô kinh tế và tăng trưởng kinh tế đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà kinh tế. Các tác giả như Schultz (1961), Lucas (1988), Romer (1990), và Mankiw et al (1992) đã tích hợp yếu tố vốn con người vào mô hình tăng trưởng và chứng minh ảnh hưởng của nó. Vốn con người được xem là nguồn vốn vô hình, thể hiện qua kết quả làm việc trong quá trình sản xuất (Bùi Quang Bình, 2009). Nó được hình thành từ đào tạo chính quy và sức khỏe cá nhân, tác động đến tăng trưởng kinh tế thông qua nâng cao năng suất và đổi mới sáng tạo. Các nghiên cứu đã chỉ ra mối quan hệ chặt chẽ giữa vốn con người và tăng trưởng kinh tế, với việc cải thiện vốn con người góp phần cải thiện kinh tế quốc gia và địa phương.
1.1. Khái niệm và vai trò của vốn con người trong kinh tế
Vốn con người là một khái niệm quan trọng trong kinh tế học, đề cập đến kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm và sức khỏe của người lao động. Nó đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy năng suất lao động, đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế. Đầu tư vào vốn con người, thông qua giáo dục và đào tạo, y tế và sức khỏe, giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tạo ra lợi thế cạnh tranh cho quốc gia. Theo Schultz (1961), vốn con người càng cao sẽ làm cho năng suất lao động ở mỗi quốc gia càng được tăng lên.
1.2. Các mô hình tăng trưởng kinh tế và vốn con người
Nhiều mô hình tăng trưởng kinh tế đã tích hợp yếu tố vốn con người để giải thích sự khác biệt về tăng trưởng giữa các quốc gia. Mô hình Solow – Swan (1956) đã chỉ ra, lao động là yếu tố quan trọng ảnh hưởng, làm cho kinh tế tăng trưởng. Lucas (1988) đưa ra bằng chứng về mối quan hệ thuận chiều giữa vốn con người và tăng trưởng. Romer (1990) chỉ ra giáo dục hình thành nên vốn con người và theo thời gian vốn con người càng được tích lũy. Mankiw et al (1992) đã đề xuất đưa thêm biến vốn con người vào mô hình tăng trưởng Solow - Swan (1956) và chỉ ra tăng trưởng ở các quốc gia sẽ được phản ánh thực tế hơn nếu bổ sung thêm sự tác động của yếu tố này.
II. Thách Thức Đo Lường Vốn Con Người Ảnh Hưởng Kinh Tế
Việc đo lường vốn con người và đánh giá tác động của nó đến quy mô kinh tế gặp nhiều thách thức. Các yếu tố như giáo dục và đào tạo, y tế và sức khỏe, và kỹ năng của người lao động thường được sử dụng để đo lường vốn con người. Tuy nhiên, việc lựa chọn biến số đo lường phù hợp và thu thập dữ liệu đáng tin cậy là một vấn đề. Ngoài ra, tác động của vốn con người đến quy mô kinh tế có thể khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh kinh tế, xã hội và thể chế của từng quốc gia. Do đó, cần có các phương pháp nghiên cứu phù hợp để đánh giá chính xác vai trò của vốn con người.
2.1. Các yếu tố đo lường vốn con người và hạn chế dữ liệu
Việc đo lường vốn con người một cách trực tiếp là rất khó khăn. Do đó, các nhà nghiên cứu thường sử dụng các chỉ số gián tiếp như số năm đi học, tỷ lệ người có trình độ chuyên môn, chi tiêu cho giáo dục và y tế. Tuy nhiên, các chỉ số này có thể không phản ánh đầy đủ chất lượng của vốn con người. Hơn nữa, việc thu thập dữ liệu về vốn con người ở các quốc gia đang phát triển thường gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến tính chính xác của các nghiên cứu. Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh được vai trò của vốn con người đến tăng trưởng kinh tế hay quy mô kinh tế.
2.2. Sự khác biệt về tác động của vốn con người giữa các quốc gia
Tác động của vốn con người đến quy mô kinh tế có thể khác nhau giữa các quốc gia do sự khác biệt về thể chế, chính sách và trình độ phát triển. Ở các quốc gia có thể chế mạnh, chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo và trình độ phát triển cao, vốn con người có thể đóng vai trò quan trọng hơn trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, ở các quốc gia có thể chế yếu, chính sách không phù hợp và trình độ phát triển thấp, tác động của vốn con người có thể bị hạn chế. Theo Nelson & Phelps (1996), tăng trưởng ở mỗi quốc gia sẽ chịu tác động của các công nghệ mới từ nước ngoài và mức độ tác động mạnh hay yếu còn phụ thuộc vào sự tiếp nhận của quốc gia đó nhanh hay chậm.
III. Phương Pháp Thống Kê Không Gian Phân Tích Vốn Con Người
Luận án này sử dụng phương pháp thống kê không gian để phân tích vai trò của vốn con người đối với GRDP của các tỉnh, thành Việt Nam trong giai đoạn 2010-2017. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ Niên giám thống kê quốc gia và địa phương do Tổng Cục Thống kê công bố hàng năm. Các kiểm định Global Moran's I và Local Moran's I được sử dụng để đánh giá sự tương quan không gian giữa GRDP và các yếu tố vốn con người. Các mô hình SEM, SAR, SDM được ước lượng để phân tích tác động của vốn con người đến GRDP.
3.1. Ứng dụng thống kê không gian trong phân tích kinh tế
Thống kê không gian là một phương pháp phân tích dữ liệu có tính đến vị trí địa lý của các đối tượng nghiên cứu. Nó cho phép các nhà nghiên cứu đánh giá sự tương quan không gian giữa các biến số và xác định các cụm không gian. Trong lĩnh vực kinh tế, thống kê không gian có thể được sử dụng để phân tích sự lan tỏa của tăng trưởng kinh tế, tác động của chính sách công và vai trò của vốn con người đến quy mô kinh tế địa phương. Lima & Silveira Neto (2015) sử dụng hồi quy không gian dạng mô hình không gian Durbin (SDM) dữ liệu bảng, đã chứng tỏ số năm đi học của dân số từ 25 tuổi trở lên tác động lan tỏa không gian đến tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người của 522 khu vực của Brazil giai đoạn 1970 – 2010.
3.2. Mô hình hồi quy không gian và các kiểm định tương quan
Mô hình hồi quy không gian là một công cụ quan trọng để phân tích tác động của vốn con người đến quy mô kinh tế trong bối cảnh không gian. Các mô hình SEM, SAR, SDM cho phép các nhà nghiên cứu kiểm soát sự tương quan không gian giữa các địa phương và đánh giá tác động trực tiếp và gián tiếp của vốn con người. Các kiểm định Global Moran's I và Local Moran's I được sử dụng để xác định sự tồn tại của tương quan không gian và xác định các cụm không gian. Sử dụng mô hình tự hồi quy không gian (SAR), Baudino (2016) đã cho thấy trung bình số năm đi học của lao động không những tác động tích cực đến GDP bình quân lao động của địa phương xem xét mà còn ảnh hưởng tích cực đến GDP bình quân trên lao động của địa phương tiếp giáp ở quốc gia Trung Quốc giai đoạn 1995 – 2013.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Vốn Con Người Tác Động GRDP Việt Nam
Kết quả nghiên cứu cho thấy GRDP và các yếu tố vốn con người có tương quan cùng chiều với nhau. Các biến đo lường vốn con người như chi tiêu công cho giáo dục, chi tiêu công cho y tế, và tỷ lệ lao động qua đào tạo đều tác động tích cực đến GRDP của các tỉnh, thành Việt Nam. Đánh giá tác động trực tiếp, tác động gián tiếp và tổng tác động cũng chỉ ra rằng các biến đo lường vốn con người không chỉ tác động tích cực đến GRDP của địa phương mà còn tác động tích cực đến GRDP của các địa phương lân cận.
4.1. Ảnh hưởng của chi tiêu công cho giáo dục và y tế đến GRDP
Chi tiêu công cho giáo dục và y tế là hai yếu tố quan trọng của vốn con người. Nghiên cứu cho thấy tăng chi tiêu công cho giáo dục và y tế có tác động tích cực đến GRDP của các tỉnh, thành Việt Nam. Điều này cho thấy đầu tư vào giáo dục và y tế giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các nghiên cứu của Zhang & Zhuang (2011), Su & Liu (2016), Li và Wang (2016) chỉ ra, vốn con người ảnh hưởng cùng chiều với GDP bình quân đầu người của các tỉnh, thành Trung Quốc trong từng giai đoạn cụ thể.
4.2. Tác động của tỷ lệ lao động qua đào tạo đến quy mô kinh tế
Tỷ lệ lao động qua đào tạo là một chỉ số quan trọng phản ánh chất lượng nguồn nhân lực. Nghiên cứu cho thấy tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo có tác động tích cực đến GRDP của các tỉnh, thành Việt Nam. Điều này cho thấy đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng cho người lao động giúp tăng năng suất lao động và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các công trình nghiên cứu cho trường hợp Việt Nam của tác giả Trần Thọ Đạt (2011), Phan Thị Bích Nguyệt và cộng sự (2018), Phạm Đình Long và Lương Thị Mai Nhân (2018), Nguyễn Thị Đông và Lê Thị Kim Huệ (2019) bằng phương pháp hồi quy dữ liệu chéo hay dữ liệu bảng cũng đã khẳng định ảnh hưởng tích cực của vốn con người lên quy mô kinh tế cấp độ quốc gia hay mức độ địa phương.
V. Hàm Ý Chính Sách Phát Triển Vốn Con Người Để Tăng Trưởng
Nghiên cứu này đưa ra một số hàm ý chính sách quan trọng. Cần tăng cường mối liên kết giữa các tỉnh, thành trong phát triển vốn con người và quy mô kinh tế. Cần nâng cao chất lượng chi tiêu công cho giáo dục và y tế. Cần nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo. Các chính sách này sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng của vốn con người để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
5.1. Tăng cường liên kết vùng trong phát triển nguồn nhân lực
Để phát huy tối đa vai trò của vốn con người đối với tăng trưởng kinh tế, cần tăng cường liên kết giữa các vùng trong việc phát triển nguồn nhân lực. Các tỉnh, thành cần hợp tác trong việc chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực và thông tin về giáo dục, đào tạo và y tế. Điều này sẽ giúp giảm thiểu sự chênh lệch về trình độ vốn con người giữa các vùng và tạo ra một thị trường lao động thống nhất.
5.2. Nâng cao hiệu quả chi tiêu công cho giáo dục và y tế
Chi tiêu công cho giáo dục và y tế cần được sử dụng một cách hiệu quả để nâng cao chất lượng vốn con người. Cần tập trung vào việc cải thiện chất lượng giáo dục ở các cấp học, tăng cường đào tạo nghề và nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ y tế. Đồng thời, cần đảm bảo rằng mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận các dịch vụ giáo dục và y tế chất lượng cao.
VI. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Vốn Con Người Và Kinh Tế
Nghiên cứu này có một số hạn chế và mở ra các hướng nghiên cứu tiếp theo. Cần có thêm các nghiên cứu về tác động của vốn con người đến tăng trưởng kinh tế trong dài hạn. Cần có thêm các nghiên cứu về vai trò của vốn con người trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Cần có thêm các nghiên cứu về tác động của các chính sách công đến vốn con người.
6.1. Nghiên cứu dài hạn về tác động của vốn con người
Các nghiên cứu hiện tại thường tập trung vào tác động ngắn hạn của vốn con người đến quy mô kinh tế. Cần có thêm các nghiên cứu dài hạn để đánh giá tác động của vốn con người đến tăng trưởng kinh tế trong dài hạn. Các nghiên cứu này cần xem xét các yếu tố như thay đổi công nghệ, toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu.
6.2. Vai trò của vốn con người trong đổi mới sáng tạo
Vốn con người đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Cần có thêm các nghiên cứu về mối quan hệ giữa vốn con người, đổi mới sáng tạo và năng lực cạnh tranh. Các nghiên cứu này cần xem xét các yếu tố như giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.
