Tổng quan nghiên cứu

Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một trong những chính sách trọng điểm của Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn, đặc biệt tại các địa phương miền núi phía Bắc. Huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang, với diện tích tự nhiên 85.606,5 ha và dân số khoảng 10.100 người, gồm 14 dân tộc, đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc huy động nguồn lực của người dân để xây dựng NTM. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng huy động nguồn lực của người dân trong xây dựng NTM tại ba xã phía Nam huyện Bắc Mê gồm Yên Cường, Đường Hồng và Đường Âm, xác định các yếu tố ảnh hưởng, khó khăn và đề xuất giải pháp phù hợp trong giai đoạn 2013-2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông thôn bền vững tại Hà Giang và các tỉnh miền núi phía Bắc. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực nội tại, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời giảm thiểu sự chênh lệch phát triển giữa các vùng. Nghiên cứu tập trung vào 19 tiêu chí xây dựng NTM theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, với phạm vi khảo sát cụ thể tại ba xã đại diện cho điều kiện kinh tế - xã hội và tự nhiên của huyện Bắc Mê.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển nông thôn mới và lý thuyết huy động nguồn lực cộng đồng. Lý thuyết phát triển nông thôn mới nhấn mạnh sự phát triển toàn diện, bền vững về kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường, với vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng và quản lý. Lý thuyết huy động nguồn lực cộng đồng tập trung vào việc khai thác các nguồn lực nội tại như tiền mặt, lao động, đất đai và ý kiến đóng góp của người dân nhằm tạo sự đồng thuận và phát huy sức mạnh tập thể.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nguồn lực của người dân: bao gồm tiền mặt, ngày công lao động, đất đai hiến tặng và các đóng góp vật chất khác.
  • Tiêu chí xây dựng NTM: 19 tiêu chí quốc gia về quy hoạch, hạ tầng, kinh tế, văn hóa, môi trường và hệ thống chính trị.
  • Huy động nguồn lực xã hội hóa: sự phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư trong đầu tư phát triển.
  • Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở: Ban chỉ đạo, Ban quản lý và các tổ chức đoàn thể trong vận động và quản lý nguồn lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Bộ NN&PTNT, UBND huyện Bắc Mê, các tài liệu quy hoạch và báo cáo tổng kết chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2013-2017. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại ba xã Yên Cường, Đường Hồng và Đường Âm với cỡ mẫu 90 hộ dân (30 hộ/xã) và 35 cán bộ xã, thôn, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS và Excel, bao gồm tính toán các chỉ tiêu thống kê mô tả, phân tích so sánh giữa các năm và các xã. Phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá sự thay đổi của các chỉ tiêu kinh tế - xã hội và mức độ huy động nguồn lực qua các năm. Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu với các chuyên gia và cán bộ quản lý được sử dụng để thu thập ý kiến định tính, giúp làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2017, với khảo sát sơ cấp thực hiện năm 2017 nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả huy động nguồn lực trong xây dựng NTM tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng huy động nguồn lực của người dân: Trong giai đoạn 2013-2017, huyện Bắc Mê huy động được hơn 1.244 triệu đồng tiền mặt, 6.141 ngày công lao động và 20.333 m² đất hiến tặng cho các công trình xây dựng NTM. Cụ thể, xã Minh Sơn đóng góp 220 triệu đồng và 1.573 ngày công lao động; xã Đường Hồng có 13 hộ hiến 14.450 m² đất; xã Phú Nam đóng góp 33,5 triệu đồng và 176 ngày công lao động. Tỷ lệ đóng góp tiền mặt bình quân/hộ tại ba xã nghiên cứu đạt khoảng 1,5 triệu đồng, với sự tham gia của 90% hộ dân.

  2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội: Giá trị sản xuất nông lâm nghiệp, thủy sản năm 2017 đạt 780,15 tỷ đồng, tăng 40% so với năm 2013. Thu nhập bình quân đầu người năm 2017 đạt 21,1 triệu đồng, tăng 56% so với năm 2013. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 36,55% năm 2013 xuống còn 35,42% năm 2017, tuy còn cao nhưng có xu hướng giảm. Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp chiếm 7,06%, cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

  3. Thực trạng cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội: 100% tuyến đường liên xã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa, nhưng đường trục thôn, xóm và đường nội đồng chưa đạt tiêu chuẩn cứng hóa (0%). 100% xã có nhà văn hóa, tuy nhiên diện tích và chất lượng nhà văn hóa còn hạn chế, chủ yếu là nhà gỗ cấp 4. Tỷ lệ nhà kiên cố đạt 49%, nhà tạm, dột nát chiếm 7%. Hệ thống thủy lợi còn nhiều khó khăn do địa hình phức tạp, chưa hoàn chỉnh.

  4. Yếu tố ảnh hưởng huy động nguồn lực: Nhận thức của người dân về chương trình NTM còn hạn chế, đặc biệt tại các vùng dân tộc thiểu số. Sự phân bố dân cư phân tán, điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ dân trí thấp và hạn chế về hạ tầng giao thông, thủy lợi là những rào cản lớn. Vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền và sự phối hợp của các tổ chức đoàn thể chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả huy động nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc huy động nguồn lực của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Bắc Mê đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần nâng cao cơ sở hạ tầng và đời sống người dân. Tuy nhiên, tỷ lệ đóng góp tiền mặt và ngày công lao động còn thấp so với yêu cầu, đặc biệt là ở các xã miền núi có điều kiện kinh tế khó khăn. So với các nghiên cứu tại các huyện miền núi phía Bắc khác, mức độ tham gia của người dân tại Bắc Mê còn hạn chế do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.

Việc đầu tư phát triển hạ tầng giao thông, thủy lợi và nhà văn hóa chưa đồng bộ làm giảm hiệu quả huy động nguồn lực. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ đường giao thông cứng hóa, tỷ lệ nhà kiên cố và mức đóng góp của người dân qua các năm sẽ minh họa rõ nét sự chênh lệch này. Ngoài ra, sự phân tán dân cư và đa dạng dân tộc đòi hỏi các giải pháp vận động phù hợp với đặc thù từng vùng.

Kết quả cũng khẳng định vai trò quan trọng của công tác tuyên truyền, vận động và sự vào cuộc quyết liệt của hệ thống chính trị cơ sở trong huy động nguồn lực. So với các huyện khác trong tỉnh Hà Giang, Bắc Mê cần tăng cường hơn nữa sự phối hợp giữa các cấp, các tổ chức đoàn thể và người dân để nâng cao hiệu quả chương trình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân: Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông, tập huấn nâng cao nhận thức về mục đích, ý nghĩa và lợi ích của xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ hộ dân tham gia đóng góp tiền mặt và ngày công lên ít nhất 80% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban chỉ đạo xây dựng NTM các cấp phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

  2. Phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở: Rà soát, phân công rõ trách nhiệm cho từng thành viên Ban chỉ đạo, Ban quản lý xây dựng NTM từ xã đến thôn, đảm bảo công khai, minh bạch trong quản lý nguồn lực. Thực hiện kiểm tra, giám sát định kỳ hàng quý để kịp thời điều chỉnh. Chủ thể là UBND huyện, xã và các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Đẩy mạnh xã hội hóa và huy động nguồn lực từ doanh nghiệp: Khuyến khích doanh nghiệp địa phương tham gia đầu tư xây dựng hạ tầng, hỗ trợ vật liệu xây dựng và tài chính. Xây dựng cơ chế ưu đãi, hợp tác công - tư trong vòng 3 năm tới. Chủ thể là UBND tỉnh, huyện và các doanh nghiệp.

  4. Nâng cấp cơ sở hạ tầng thiết yếu: Ưu tiên đầu tư hoàn thiện hệ thống giao thông nội đồng, thủy lợi và nhà văn hóa theo tiêu chuẩn quốc gia. Mục tiêu đạt 60% đường trục thôn, xóm được cứng hóa trong 5 năm. Chủ thể là các cấp chính quyền và các nhà tài trợ.

  5. Phát triển mô hình sản xuất liên kết và đào tạo nghề: Tăng cường hỗ trợ các hợp tác xã, mô hình “cánh đồng lớn” và đào tạo nghề cho lao động nông thôn nhằm nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân đầu người lên 30 triệu đồng/năm trong 5 năm. Chủ thể là Sở NN&PTNT, UBND huyện và các tổ chức đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về phát triển nông thôn: Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch huy động nguồn lực phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu.

  3. Lãnh đạo và cán bộ các xã, huyện miền núi: Tham khảo các giải pháp vận động người dân, tổ chức thực hiện xây dựng NTM hiệu quả, đặc biệt trong điều kiện kinh tế khó khăn và đa dân tộc.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn: Hỗ trợ xây dựng mô hình hợp tác, đầu tư phát triển hạ tầng và nâng cao năng lực cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Làm thế nào để huy động hiệu quả nguồn lực của người dân trong xây dựng NTM?
    Hiệu quả huy động nguồn lực phụ thuộc vào công tác tuyên truyền, vận động, sự minh bạch trong quản lý và vai trò chủ thể của người dân. Ví dụ, tại Bắc Mê, việc tổ chức các buổi họp dân và công khai tài chính đã giúp tăng tỷ lệ đóng góp lên 90%.

  2. Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực tại các xã miền núi là gì?
    Khó khăn gồm điều kiện kinh tế thấp, dân trí hạn chế, địa hình phức tạp, phân tán dân cư và thiếu hạ tầng giao thông. Điều này làm giảm khả năng tham gia đóng góp và lao động của người dân.

  3. Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng NTM như thế nào?
    Hệ thống chính trị cơ sở là cầu nối giữa Nhà nước và người dân, chịu trách nhiệm vận động, tổ chức thực hiện và giám sát các hoạt động xây dựng NTM. Sự quyết liệt và đồng bộ của các cấp chính quyền là yếu tố quyết định thành công.

  4. Làm sao để doanh nghiệp tham gia nhiều hơn vào xây dựng NTM?
    Cần xây dựng cơ chế ưu đãi, khuyến khích đầu tư, phối hợp công - tư và tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp tham gia. Ví dụ, một số doanh nghiệp tại Hà Giang đã hỗ trợ vật liệu xây dựng và tài chính cho các công trình hạ tầng.

  5. Các giải pháp nâng cao thu nhập cho người dân trong xây dựng NTM là gì?
    Phát triển mô hình sản xuất liên kết, đào tạo nghề, ứng dụng công nghệ cao và xây dựng chuỗi giá trị nông sản an toàn. Tại Bắc Mê, mô hình “cánh đồng lớn” và liên kết hợp tác xã đã giúp tăng thu nhập bình quân lên 21 triệu đồng/người/năm.

Kết luận

  • Huyện Bắc Mê đã huy động được nguồn lực đáng kể từ người dân, góp phần phát triển cơ sở hạ tầng và nâng cao đời sống trong xây dựng NTM giai đoạn 2013-2017.
  • Thu nhập bình quân đầu người tăng 56%, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhẹ nhưng vẫn còn nhiều thách thức về kinh tế và hạ tầng.
  • Các yếu tố như nhận thức người dân, điều kiện địa lý, vai trò lãnh đạo và phối hợp tổ chức ảnh hưởng lớn đến hiệu quả huy động nguồn lực.
  • Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phát huy vai trò hệ thống chính trị cơ sở, đẩy mạnh xã hội hóa và nâng cấp hạ tầng thiết yếu.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực, góp phần hoàn thành mục tiêu xây dựng NTM bền vững tại Bắc Mê trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và áp dụng hiệu quả, quý độc giả và cán bộ quản lý có thể tham khảo toàn bộ luận văn.