Luận văn thạc sĩ: Tư duy nghệ thuật trong thơ Đinh Hùng

• Tác giả: Phạm Thị Huyền
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Bá Thành
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
• Đề tài: Nghiên Cứu Tư Duy Nghệ Thuật Trong Thơ Đinh Hùng
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Nội

• PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lí do chọn đề tài
• 1.2. Lịch sử vấn đề
• 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Kết cấu luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: KHÁI NIỆM VỀ TƯ DUY THƠ VÀ QUÁ TRÌNH SÁNG TÁC CỦA NHÀ THƠ ĐINH HÙNG
• 1.1. Khái niệm về tư duy thơ
• 1.2. Tư duy nghệ thuật
• 1.3. Quá trình sáng tác của nhà thơ Đinh Hùng
• 1.4. Vài nét về cuộc đời của nhà thơ Đinh Hùng
• 1.5. Quan niệm về thơ của Đinh Hùng
• 1.6. “Mê hồn ca”: chất liêu trai, ma mị đầy ám ảnh
• 1.7. “Đường vào tình sử”: thế giới tình yêu đầy hương sắc
• 1.8. “Tiếng ca bộ lạc”: di cảo thơ đặc sắc
• 1.9. Thơ Đinh Hùng trong mạch nguồn thơ hiện đại Việt Nam
• 1.10. Khái quát về tư duy thơ Đinh Hùng
• 1.11. Sự tiếp nhận thơ Đinh Hùng
• 2. CHƯƠNG 2: NHÂN VẬT TRỮ TÌNH VÀ CẢM HỨNG CHỦ ĐẠO TRONG THƠ ĐINH HÙNG
• 2.1. Nhân vật trữ tình
• 2.2. Cái tôi trữ tình hướng nội với những suy tư dấy loạn nội tâm
• 2.3. Cái tôi cô đơn, bi thiết. Cái tôi cuồng nhiệt và mê đắm
• 2.4. Nhân vật trữ tình “Em”
• 2.5. “Em” – người đẹp và nỗi ám ảnh suốt đời của thi nhân
• 2.6. “Em” – nàng thơ của tình yêu thiên nhiên lãng mạn
• 2.7. Cảm hứng chủ đạo
• 2.8. Cảm hứng về thời tiền sử
• 2.9. Cảm hứng về thế giới tâm linh
• 2.10. Cảm hứng tình yêu
• 2.11. Cảm hứng lịch sử
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG THỨC BIỂU HIỆN TRONG THƠ ĐINH HÙNG
• 3.1. Ngôn ngữ và thể thơ
• 3.2. Ngôn ngữ quái dị, yêu ma
• 3.3. Ngôn ngữ của tình yêu chân thành, say đắm
• 3.4. Ngôn ngữ giàu tính nhạc
• 3.5. Ngôn ngữ đậm tính cổ trang
• 3.6. Một số biểu tượng đặc sắc
• 3.7. Thời gian và không gian nghệ thuật
• 3.8. Thời gian dĩ vãng, u buồn
• 3.9. Không gian ảo mộng, siêu thoát
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khái niệm về tư duy thơ và quá trình sáng tác của nhà thơ Đinh Hùng

Nghiên cứu tư duy nghệ thuật trong thơ Đinh Hùng bắt đầu từ việc xác định khái niệm tư duy thơ. Tư duy nghệ thuật không chỉ là hoạt động nhận thức mà còn là sự phản ánh hiện thực dưới góc độ thẩm mỹ. Đinh Hùng, một trong những nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ mới, đã thể hiện rõ nét nghệ thuật trong thơ qua những tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân. Ông đã xây dựng một thế giới thơ ca độc đáo, nơi mà cái tôi trữ tình thể hiện những suy tư sâu sắc về cuộc sống, tình yêu và cái chết. Đinh Hùng đã có những bước đi táo bạo trong việc tiếp nhận và phát triển nghệ thuật biểu hiện, từ đó tạo ra những hình ảnh thơ đầy sức sống và cảm xúc.

1.1. Tư duy nghệ thuật và quá trình sáng tác

Tư duy nghệ thuật của Đinh Hùng được hình thành từ những trải nghiệm cá nhân và sự tiếp xúc với các trào lưu văn học phương Tây. Ông đã khéo léo kết hợp giữa nghệ thuật ngôn từ và cảm xúc, tạo nên những tác phẩm mang tính biểu tượng cao. Quá trình sáng tác của ông không chỉ đơn thuần là việc viết thơ mà còn là hành trình khám phá bản thân và thế giới xung quanh. Những tác phẩm như "Mê hồn ca" hay "Đường vào tình sử" không chỉ phản ánh tâm tư của thi nhân mà còn mở ra những không gian nghệ thuật mới, nơi mà người đọc có thể cảm nhận được sự giao thoa giữa hiện thực và mộng mơ.

II. Nhân vật trữ tình và cảm hứng chủ đạo trong thơ Đinh Hùng

Nhân vật trữ tình trong thơ Đinh Hùng thường mang tính hướng nội, thể hiện những suy tư dấy loạn nội tâm. Cái tôi trữ tình của ông không chỉ đơn thuần là một nhân vật mà còn là một biểu tượng cho những khát vọng và nỗi đau. Cảm hứng chủ đạo trong thơ Đinh Hùng bao gồm tình yêu, thời gian và cái chết. Những nhân vật như "Em" không chỉ là đối tượng của tình yêu mà còn là nỗi ám ảnh, là hình ảnh của cái đẹp và sự mất mát. Đinh Hùng đã khéo léo lồng ghép những cảm xúc này vào trong từng câu thơ, tạo nên một không gian nghệ thuật đầy mê hoặc.

2.1. Cái tôi trữ tình và cảm hứng tình yêu

Cái tôi trữ tình trong thơ Đinh Hùng thể hiện sự cô đơn và bi thiết. Ông đã xây dựng hình ảnh "Em" như một biểu tượng cho tình yêu lý tưởng, nhưng cũng đầy bi kịch. Cảm hứng tình yêu trong thơ ông không chỉ đơn thuần là sự ngọt ngào mà còn là nỗi đau, sự mất mát. Những bài thơ như "Tiếng ca bộ lạc" không chỉ là tiếng lòng của thi nhân mà còn là tiếng nói của một thế hệ đang tìm kiếm bản sắc giữa những biến động của thời cuộc.

III. Phương thức biểu hiện trong thơ Đinh Hùng

Phương thức biểu hiện trong thơ Đinh Hùng rất đa dạng, từ ngôn ngữ đến hình ảnh. Ông sử dụng ngôn ngữ quái dị, yêu ma để tạo nên những hình ảnh thơ đầy sức gợi. Thời gian và không gian trong thơ Đinh Hùng thường mang tính ảo mộng, siêu thoát, tạo nên một không gian nghệ thuật độc đáo. Những biểu tượng như hồn ma, địa phủ hay những nấm mồ sâu không chỉ là hình ảnh mà còn là những khát vọng, nỗi đau và sự tìm kiếm bản thân của thi nhân.

3.1. Ngôn ngữ và thể thơ

Ngôn ngữ trong thơ Đinh Hùng mang tính nhạc, giàu hình ảnh và cảm xúc. Ông đã sử dụng những từ ngữ độc đáo, tạo nên những câu thơ có khả năng gây ấn tượng mạnh mẽ với người đọc. Thể thơ của ông không bị gò bó trong khuôn khổ mà luôn có sự tự do, sáng tạo. Điều này giúp cho thơ Đinh Hùng trở nên gần gũi và dễ tiếp cận hơn với độc giả, đồng thời cũng thể hiện rõ nét cá tính nghệ sĩ của ông.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh văn học Việt Nam hiện đại, thơ Đinh Hùng (1920-1967) nổi bật như một hiện tượng độc đáo với tư duy nghệ thuật sâu sắc và phong cách thơ tượng trưng đặc trưng. Qua ba tập thơ chính gồm Mê hồn ca (1954), Đường vào tình sử (1961) và Tiếng ca bộ lạc (1973), Đinh Hùng đã để lại dấu ấn sâu đậm trong nền thi ca Việt Nam với những hình ảnh ma mị, huyền ảo và cảm xúc dạt dào. Nghiên cứu này tập trung phân tích tư duy nghệ thuật trong thơ Đinh Hùng, nhằm làm sáng tỏ quá trình sáng tạo, nhân vật trữ tình, cảm hứng chủ đạo và phương thức biểu hiện trong thơ ông.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các tác phẩm thơ đã công bố và những bài thơ đăng báo từ trước năm 1954 đến sau năm 1967, tập trung chủ yếu vào giai đoạn sáng tác tại Hà Nội và Sài Gòn. Mục tiêu nghiên cứu là khám phá chiều sâu tư duy nghệ thuật của Đinh Hùng, từ đó góp phần nâng cao nhận thức về giá trị nghệ thuật và vị trí của ông trong dòng chảy văn học hiện đại Việt Nam. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc làm rõ sự tiếp nhận và ảnh hưởng của trường phái tượng trưng trong thơ ca Việt Nam, đồng thời cung cấp cơ sở lý luận cho việc đánh giá và phổ biến thơ Đinh Hùng trong giới học thuật và công chúng yêu thơ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết tư duy nghệ thuật và tư duy thơ hiện đại, trong đó tư duy nghệ thuật được hiểu là hoạt động nhận thức mang tính hình tượng, sáng tạo biểu tượng trực quan dựa trên nhận thức chủ quan của nhà thơ. Tư duy thơ là một phương thức biểu hiện đặc thù của tư duy nghệ thuật, thể hiện qua ngôn ngữ thơ giàu nhạc tính và biểu tượng đa chiều. Các khái niệm chính bao gồm:

• Tư duy nghệ thuật: Hoạt động nhận thức sáng tạo, tái hiện hiện thực dưới dạng hình tượng nghệ thuật mang tính chủ quan và thẩm mỹ.
• Tư duy thơ: Phương thức biểu hiện tư duy nghệ thuật qua ngôn ngữ thơ, thể hiện cái tôi trữ tình và cảm xúc nội tâm.
• Cái tôi trữ tình hướng nội: Chủ thể biểu hiện cảm xúc, suy tư nội tâm trong thơ, đặc biệt trong thơ Thơ mới và trường phái tượng trưng.
• Trường phái thơ tượng trưng: Xu hướng thơ ca nhấn mạnh vào biểu tượng, nhạc tính và thế giới tâm linh huyền bí, phản ánh thế giới vô hình và tiềm thức.

Khung lý thuyết này giúp phân tích sâu sắc các yếu tố nghệ thuật trong thơ Đinh Hùng, từ đó làm rõ sự khác biệt và đóng góp của ông trong nền thi ca hiện đại.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

• Phân tích, tổng hợp: Phân tích chi tiết các bài thơ tiêu biểu trong ba tập thơ chính để làm sáng tỏ các luận điểm về tư duy nghệ thuật và biểu hiện cảm xúc.
• Thống kê, so sánh: So sánh các đặc điểm tư duy thơ Đinh Hùng với các nhà thơ cùng thời và các trường phái thơ khác nhằm đánh giá sự độc đáo và ảnh hưởng.
• Nghiên cứu lịch sử - xã hội: Xem xét bối cảnh lịch sử, xã hội từ trước năm 1954 đến sau năm 1967 để hiểu tác động của hoàn cảnh lên tư duy và sáng tác của nhà thơ.
• Nghiên cứu tiểu sử: Khai thác các sự kiện cuộc đời, những mất mát cá nhân và trải nghiệm của Đinh Hùng để giải thích nguồn cảm hứng và tư duy nghệ thuật.
• Nghiên cứu loại hình: Phân tích thể loại thơ, ngôn ngữ, hình tượng và biểu tượng trong thơ Đinh Hùng theo đặc trưng thẩm mỹ của trường phái tượng trưng.

Nguồn dữ liệu chính gồm các tập thơ Mê hồn ca, Đường vào tình sử, Tiếng ca bộ lạc, các bài thơ đăng báo, cùng tài liệu phê bình, tiểu sử và các bài viết liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ tác phẩm thơ đã công bố và các bài thơ tiêu biểu được chọn lọc. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và ảnh hưởng của tác phẩm trong sự nghiệp sáng tác của Đinh Hùng. Thời gian nghiên cứu kéo dài khoảng 12 tháng, từ việc thu thập tài liệu đến phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tư duy thơ Đinh Hùng mang đậm dấu ấn trường phái tượng trưng: Qua phân tích ba tập thơ chính, khoảng 70% bài thơ thể hiện các biểu tượng huyền bí, âm u, và thế giới tâm linh sâu sắc. Ví dụ, trong Mê hồn ca, hình ảnh hồn ma, địa phủ và mê cung xuất hiện liên tục, tạo nên không gian thơ liêu trai, ma mị.

2. Cái tôi trữ tình hướng nội với những suy tư dấy loạn nội tâm: Cái tôi trong thơ Đinh Hùng biểu hiện sự cô đơn, bi thiết và mê loạn, chiếm khoảng 65% nội dung cảm xúc trong các bài thơ. Cái tôi này không chỉ là sự biểu hiện cá nhân mà còn là sự phân rã, biến hóa đa diện như viên kim cương lung linh sắc màu, thể hiện qua các bài thơ như “Gửi người dưới mộ” và “Kỳ nữ”.

3. Cảm hứng chủ đạo đa dạng, bao gồm tình yêu, thời tiền sử, thế giới tâm linh và lịch sử: Trong tập Tiếng ca bộ lạc, khoảng 20% bài thơ mang cảm hứng lịch sử, thể hiện qua các bài như “Hương phấn Mê Linh” và “Chiến sĩ áo chàm”, phản ánh tinh thần anh hùng ca dân tộc. Cảm hứng tình yêu chiếm ưu thế trong Đường vào tình sử với 80% bài thơ mang sắc thái lãng mạn, dịu nhẹ.

4. Phương thức biểu hiện giàu nhạc tính và ngôn ngữ đặc sắc: Thơ Đinh Hùng sử dụng đa dạng thể thơ (lục bát, bảy tiếng, tám tiếng, hợp thể) với ngôn ngữ giàu tính nhạc, âm thanh huyền diệu, tạo hiệu ứng như bản tình ca. Ví dụ, bài “Bài ca man rợ” trong Mê hồn ca có âm hưởng hùng mạnh, man rợ, gợi hình sinh động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các phát hiện trên bắt nguồn từ hoàn cảnh sống và trải nghiệm cá nhân của Đinh Hùng, đặc biệt là những mất mát đau thương trong gia đình và tình yêu, đã thúc đẩy ông hướng vào thế giới nội tâm sâu sắc và huyền bí. So với các nhà thơ Thơ mới như Xuân Diệu hay Huy Cận, Đinh Hùng có tư duy thơ mang tính tượng trưng và siêu thực hơn, vượt ra khỏi giới hạn của lãng mạn truyền thống.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định quan điểm của các nhà phê bình như Đặng Tiến và Nguyễn Mạnh Trinh về vị trí tiên phong của Đinh Hùng trong trường phái tượng trưng Việt Nam. Việc tập trung vào cái tôi trữ tình hướng nội và cảm hứng lịch sử cũng cho thấy sự đa chiều trong tư duy nghệ thuật của ông, không chỉ là sự trốn tránh hiện thực mà còn là sự phản ánh sâu sắc các giá trị văn hóa dân tộc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố cảm hứng chủ đạo trong ba tập thơ, bảng so sánh tỉ lệ sử dụng các thể thơ và biểu tượng nghệ thuật, giúp minh họa rõ nét sự đa dạng và đặc trưng trong sáng tác của Đinh Hùng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu và phổ biến thơ Đinh Hùng trong giáo dục đại học: Đưa thơ Đinh Hùng vào chương trình giảng dạy văn học hiện đại nhằm nâng cao nhận thức về trường phái tượng trưng và tư duy nghệ thuật độc đáo của ông. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: các trường đại học, khoa Văn học.

2. Tổ chức hội thảo, tọa đàm chuyên sâu về thơ Đinh Hùng: Mời các nhà nghiên cứu, phê bình văn học và nghệ sĩ tham gia để trao đổi, phân tích và quảng bá giá trị thơ Đinh Hùng. Thời gian: hàng năm; chủ thể: các viện nghiên cứu văn học, câu lạc bộ văn học.

3. Phát triển các ấn phẩm, tuyển tập thơ và sách phê bình về Đinh Hùng: Biên soạn, xuất bản các tuyển tập thơ, sách nghiên cứu và phê bình nhằm giới thiệu rộng rãi đến công chúng và bạn đọc yêu thơ. Thời gian: 2-3 năm; chủ thể: nhà xuất bản, các tổ chức văn hóa.

4. Khuyến khích phổ nhạc và biểu diễn thơ Đinh Hùng: Hỗ trợ các nhạc sĩ phổ nhạc từ thơ Đinh Hùng và tổ chức các chương trình biểu diễn thơ nhạc giao duyên để thu hút công chúng trẻ. Thời gian: liên tục; chủ thể: các trung tâm văn hóa, đài phát thanh, truyền hình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và giảng viên ngành Văn học Việt Nam: Giúp hiểu sâu sắc về trường phái tượng trưng và tư duy nghệ thuật trong thơ hiện đại, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

2. Nhà nghiên cứu, phê bình văn học: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu phân tích chi tiết để phát triển các công trình nghiên cứu chuyên sâu về thơ Đinh Hùng và phong trào Thơ mới.

3. Nhạc sĩ và nghệ sĩ biểu diễn: Tìm hiểu nguồn cảm hứng thơ ca giàu nhạc tính để phổ nhạc, sáng tác và biểu diễn các tác phẩm thơ nhạc giao duyên.

4. Cộng đồng yêu thơ và độc giả văn học: Nâng cao nhận thức và tình yêu đối với thơ Đinh Hùng, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thi ca Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Tư duy nghệ thuật trong thơ Đinh Hùng có điểm gì đặc biệt?
   Tư duy nghệ thuật của Đinh Hùng mang tính tượng trưng sâu sắc, thể hiện qua các biểu tượng huyền bí, âm u và thế giới tâm linh. Ông không sao chép hiện thực mà tái tạo nó qua lăng kính chủ quan, tạo nên hình tượng thơ độc đáo và giàu nhạc tính.

2. Cái tôi trữ tình trong thơ Đinh Hùng biểu hiện như thế nào?
   Cái tôi trữ tình của Đinh Hùng hướng nội, thể hiện sự cô đơn, bi thiết và mê loạn nội tâm. Nó là trung tâm cảm xúc, phản ánh những suy tư sâu sắc và đa diện, tạo nên sự khác biệt so với các nhà thơ Thơ mới khác.

3. Các cảm hứng chủ đạo trong thơ Đinh Hùng là gì?
   Thơ Đinh Hùng chủ yếu lấy cảm hứng từ tình yêu, thời tiền sử, thế giới tâm linh và lịch sử dân tộc. Cảm hứng tình yêu chiếm ưu thế trong Đường vào tình sử, trong khi cảm hứng lịch sử được thể hiện rõ trong Tiếng ca bộ lạc.

4. Phương thức biểu hiện nghệ thuật trong thơ Đinh Hùng có điểm gì nổi bật?
   Ông sử dụng ngôn ngữ giàu nhạc tính, đa dạng thể thơ và biểu tượng nghệ thuật phong phú. Thơ ông tạo hiệu ứng như bản tình ca, kết hợp âm thanh và hình ảnh để gợi cảm xúc sâu sắc cho người đọc.

5. Tại sao thơ Đinh Hùng chưa được phổ biến rộng rãi?
   Do điều kiện lịch sử và chính trị, thơ Đinh Hùng không được lưu hành rộng ở miền Bắc sau 1954 và bị hạn chế ở miền Nam sau 1975. Ngoài ra, ông không được đưa vào các tuyển tập phê bình lớn như Thi nhân Việt Nam, khiến tên tuổi ông ít được biết đến hơn các nhà thơ cùng thời.

Kết luận

• Đinh Hùng là nhà thơ tiêu biểu của trường phái tượng trưng Việt Nam với tư duy nghệ thuật độc đáo, giàu biểu tượng và nhạc tính.
• Tư duy thơ của ông mang tính hướng nội sâu sắc, thể hiện cái tôi trữ tình cô đơn, bi thiết và mê loạn.
• Ba tập thơ Mê hồn ca, Đường vào tình sử và Tiếng ca bộ lạc phản ánh đa dạng cảm hứng từ tình yêu đến lịch sử và thế giới tâm linh.
• Nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ vị trí và giá trị nghệ thuật của Đinh Hùng trong nền thi ca hiện đại Việt Nam.
• Đề xuất các giải pháp nhằm phổ biến, nghiên cứu và phát huy giá trị thơ Đinh Hùng trong giáo dục, văn hóa và nghệ thuật.

Tiếp theo, cần triển khai các hoạt động nghiên cứu chuyên sâu và phổ biến rộng rãi để đưa thơ Đinh Hùng đến gần hơn với công chúng và giới học thuật. Mời bạn đọc và các nhà nghiên cứu cùng đồng hành trong hành trình khám phá và trân trọng di sản thi ca độc đáo này.