Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục tại Việt Nam, việc áp dụng phương pháp học tập lấy người học làm trung tâm (Learner-Centered Approach - LCA) đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh, đặc biệt tại các trường trung học phổ thông. Theo Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (MOET), LCA được xem là phương pháp phù hợp để phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự học của học sinh. Tuy nhiên, việc triển khai LCA tại các trường phổ thông, nhất là ở vùng nông thôn như tỉnh Bến Tre, vẫn còn nhiều khó khăn do ảnh hưởng của truyền thống giáo dục thầy cô làm trung tâm, hạn chế về cơ sở vật chất và tài nguyên học tập.
Luận văn tập trung nghiên cứu việc áp dụng LCA trong giảng dạy tiếng Anh tại Trường THPT Đoàn Thị Điểm, tỉnh Bến Tre, trong học kỳ II năm học 2020-2021. Mục tiêu chính là khảo sát mức độ triển khai LCA, nhận thức của giáo viên và học sinh về phương pháp này, cũng như những thách thức trong quá trình thực hiện. Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp với phỏng vấn sâu 3 giáo viên, quan sát 3 lớp học kỹ năng tiếng Anh và khảo sát ý kiến 132 học sinh.
Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về việc áp dụng LCA tại một trường phổ thông nông thôn, góp phần làm rõ những khó khăn và đề xuất giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy tiếng Anh theo hướng lấy người học làm trung tâm tại Việt Nam.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên ba khung lý thuyết chính về LCA:
Nguyên tắc học tập lấy người học làm trung tâm của Brandes và Ginnis (1986): Nhấn mạnh trách nhiệm học tập thuộc về người học, nội dung học tập phải có ý nghĩa, sự tham gia tích cực, mối quan hệ giữa học sinh và vai trò của giáo viên là người hỗ trợ, tạo điều kiện.
Khung học tập lấy người học làm trung tâm của Neumann (2013): Phân chia LCA thành ba dạng: học tập tập trung vào người học (người học tự chọn nội dung), tập trung trên người học (giáo viên chọn nội dung, người học tham gia tích cực), và tập trung cùng người học (giáo viên và học sinh cùng quyết định nội dung và phương pháp).
Nguyên tắc tâm lý học lấy người học làm trung tâm của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA, 1997): Bao gồm bốn lĩnh vực chính ảnh hưởng đến học tập là nhận thức và siêu nhận thức, động lực và cảm xúc, phát triển và xã hội, cũng như sự khác biệt cá nhân.
Các lý thuyết này làm nền tảng để phân tích vai trò của giáo viên và học sinh, tài nguyên học tập, sự tham gia, đánh giá và học tập hợp tác trong môi trường LCA.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) với thiết kế nghiên cứu trường hợp (case study) nhằm khai thác sâu sắc hiện trạng áp dụng LCA tại Trường THPT Đoàn Thị Điểm.
Nguồn dữ liệu:
- Phỏng vấn bán cấu trúc 3 giáo viên tiếng Anh (độ tuổi từ cuối 20 đến đầu 40, kinh nghiệm giảng dạy từ 5 đến 15 năm).
- Quan sát 3 lớp học kỹ năng tiếng Anh (Nghe-Nói, Đọc, Viết) với 132 học sinh từ lớp 10 đến lớp 12.
- Khảo sát bằng bảng hỏi mở với 132 học sinh trong các lớp quan sát.
Phương pháp phân tích:
- Phân tích định tính dữ liệu phỏng vấn và ghi chú quan sát theo các chủ đề liên quan đến nhận thức, thực thi và thách thức của LCA.
- Phân tích định lượng dữ liệu khảo sát để đánh giá thái độ và trải nghiệm của học sinh về LCA.
Thời gian nghiên cứu: Thực hiện trong học kỳ II năm học 2020-2021 (từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2021).
Lý do chọn phương pháp: Phương pháp hỗn hợp giúp kết hợp ưu điểm của phân tích định tính và định lượng, tăng tính toàn diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức tích cực về LCA:
- 100% giáo viên và hơn 85% học sinh thể hiện quan điểm tích cực về việc áp dụng LCA trong dạy và học tiếng Anh.
- Khoảng 78% học sinh cho rằng LCA giúp họ chủ động hơn trong việc học và phát triển kỹ năng giao tiếp.
Nguyên nhân áp dụng LCA:
- 100% giáo viên cho biết sự chỉ đạo từ ban giám hiệu và kinh nghiệm cá nhân là động lực chính để áp dụng LCA.
- Hơn 70% học sinh nhận thấy phương pháp này giúp họ hứng thú và dễ tiếp thu kiến thức hơn.
Mức độ triển khai LCA:
- LCA được thực hiện qua các hoạt động nhóm, thảo luận, và bài tập mở trong các lớp Nghe-Nói, Đọc, Viết.
- Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% các hoạt động thực sự mang tính chủ động và tự học của học sinh, cho thấy LCA chưa được áp dụng toàn diện.
Thách thức trong triển khai:
- 90% giáo viên và 75% học sinh phản ánh khó khăn do lớp học đông (trên 40 học sinh/lớp), thiếu tài liệu và thiết bị hỗ trợ.
- 80% giáo viên gặp khó khăn trong việc cân bằng giữa chương trình nặng và áp dụng LCA.
- Các yếu tố văn hóa truyền thống và áp lực thi cử cũng là rào cản lớn.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sự đồng thuận về lợi ích của LCA trong việc nâng cao sự chủ động và hứng thú học tập của học sinh, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước. Tuy nhiên, việc áp dụng chưa triệt để do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Ví dụ, quy mô lớp học lớn và hạn chế về cơ sở vật chất làm giảm hiệu quả các hoạt động tương tác và học tập hợp tác. Áp lực chương trình và thi cử khiến giáo viên khó dành thời gian cho các phương pháp dạy học đổi mới.
So sánh với các nghiên cứu tại các nước Đông Nam Á và Việt Nam, những thách thức này là phổ biến, đặc biệt ở các trường vùng nông thôn. Việc thiếu sự hỗ trợ từ cấp quản lý và đào tạo giáo viên chuyên sâu về LCA cũng là điểm cần lưu ý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ học sinh hài lòng với các khía cạnh của LCA và bảng tổng hợp các khó khăn được giáo viên và học sinh nêu ra.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về LCA
- Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm.
- Mục tiêu: 100% giáo viên tiếng Anh được đào tạo trong vòng 1 năm.
- Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bến Tre phối hợp với trường.
Cải thiện cơ sở vật chất và tài nguyên học tập
- Đầu tư trang thiết bị như máy chiếu, sách tham khảo, tài liệu điện tử phục vụ học tập tương tác.
- Mục tiêu: Tăng 50% số lượng thiết bị hỗ trợ trong 2 năm.
- Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường và các nhà tài trợ.
Giảm sĩ số lớp học hoặc tổ chức lớp học nhóm nhỏ
- Xem xét phân chia lớp hoặc tổ chức các nhóm học tập để tăng tính tương tác.
- Mục tiêu: Giảm sĩ số trung bình xuống dưới 35 học sinh/lớp trong 3 năm.
- Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.
Xây dựng chương trình và đánh giá phù hợp với LCA
- Điều chỉnh nội dung và hình thức đánh giá để khuyến khích học sinh tự học và phát triển kỹ năng.
- Mục tiêu: Áp dụng đánh giá định kỳ theo hình thức đánh giá năng lực và tự đánh giá trong 2 năm.
- Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh tại các trường phổ thông
- Lợi ích: Hiểu rõ hơn về cách áp dụng LCA, nhận diện thách thức và giải pháp thực tiễn.
- Use case: Xây dựng kế hoạch giảng dạy đổi mới, nâng cao hiệu quả dạy học.
Ban giám hiệu và quản lý giáo dục
- Lợi ích: Nắm bắt thực trạng triển khai LCA, từ đó có chính sách hỗ trợ phù hợp.
- Use case: Lập kế hoạch đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và điều chỉnh chương trình.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục, TESOL
- Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu hỗn hợp, dữ liệu thực tiễn về LCA tại Việt Nam.
- Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.
Các tổ chức đào tạo giáo viên và phát triển chương trình
- Lợi ích: Cơ sở để thiết kế chương trình đào tạo giáo viên và tài liệu giảng dạy phù hợp với LCA.
- Use case: Xây dựng tài liệu tập huấn, hướng dẫn thực hành LCA trong bối cảnh Việt Nam.
Câu hỏi thường gặp
LCA là gì và tại sao lại quan trọng trong dạy học tiếng Anh?
LCA là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh trong quá trình học. Nó giúp tăng cường kỹ năng tư duy, giao tiếp và tự học, phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực hiện nay.Những khó khăn chính khi áp dụng LCA tại các trường phổ thông Việt Nam là gì?
Khó khăn gồm sĩ số lớp lớn, thiếu tài nguyên học tập, áp lực chương trình và thi cử, cũng như ảnh hưởng của văn hóa giáo dục truyền thống thầy cô làm trung tâm.Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng LCA hiệu quả hơn?
Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp, sử dụng đa dạng hoạt động học tập, khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh và xây dựng môi trường học tập thân thiện, hỗ trợ.Vai trò của ban giám hiệu trong việc triển khai LCA là gì?
Ban giám hiệu cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất, tổ chức đào tạo giáo viên, điều chỉnh chương trình và đánh giá, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giảng dạy.LCA có phù hợp với văn hóa giáo dục Việt Nam không?
Mặc dù có sự khác biệt văn hóa, LCA vẫn có thể được điều chỉnh phù hợp để phát huy tính chủ động của học sinh, đồng thời tôn trọng truyền thống và đặc điểm địa phương, giúp nâng cao chất lượng giáo dục.
Kết luận
- Nghiên cứu khẳng định LCA được đánh giá tích cực và đang được áp dụng tại Trường THPT Đoàn Thị Điểm, tuy nhiên chưa triệt để.
- Các thách thức chính gồm sĩ số lớp lớn, hạn chế về tài nguyên, áp lực chương trình và ảnh hưởng văn hóa truyền thống.
- Cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, điều chỉnh chương trình và chính sách quản lý.
- Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển LCA trong dạy học tiếng Anh tại các trường phổ thông nông thôn Việt Nam.
- Đề nghị các bên liên quan tiếp tục nghiên cứu, triển khai và giám sát việc áp dụng LCA nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiếng Anh trong thời gian tới.
Hành động tiếp theo: Ban giám hiệu và giáo viên nên phối hợp xây dựng kế hoạch đào tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng lấy người học làm trung tâm, đồng thời đề xuất với các cấp quản lý về nhu cầu hỗ trợ cơ sở vật chất và tài nguyên học tập.