Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng kém khoáng hóa men răng (MIH) là một vấn đề nha khoa ngày càng được quan tâm trên toàn cầu, đặc biệt ở trẻ em trong độ tuổi mọc răng vĩnh viễn. Theo ước tính, tỷ lệ mắc MIH dao động từ khoảng 2,8% đến 28% tùy theo vùng địa lý và điều kiện nghiên cứu. Tại Việt Nam, tỷ lệ này cũng không hề thấp, với một số nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ kém khoáng hóa men răng ở trẻ em từ 7-9 tuổi khoảng 16-20%. Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng men răng, làm tăng nguy cơ sâu răng, tổn thương men răng, gây đau nhức và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe răng miệng cũng như tâm lý của trẻ.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục tiêu xác định tỷ lệ và mức độ trầm trọng của kém khoáng hóa men răng trên học sinh 7-9 tuổi tại các trường tiểu học thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long trong giai đoạn 2021-2022. Đồng thời, nghiên cứu cũng tập trung phân tích các yếu tố nguy cơ liên quan đến tình trạng này nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 608 học sinh thuộc khối lớp 2, 3, 4 tại 7 trường tiểu học đại diện cho khu vực thành thị và nông thôn của thị xã Bình Minh.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu dịch tễ học cụ thể về MIH tại địa phương, hỗ trợ các nhà lâm sàng và hoạch định chính sách trong việc xây dựng chương trình nha khoa học đường, phân bổ nguồn lực y tế hợp lý và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe răng miệng cho trẻ em.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển men răng và các bất thường trong quá trình khoáng hóa men răng. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển men răng và kém khoáng hóa (MIH): Men răng là tổ chức cứng nhất cơ thể, được hình thành và khoáng hóa trong giai đoạn từ thai kỳ đến khoảng 3 tuổi. Kém khoáng hóa men răng là hậu quả của sự rối loạn trong quá trình khoáng hóa men, dẫn đến các vùng men răng mờ đục, giảm độ cứng và dễ bị tổn thương. MIH được phân loại theo Hiệp hội Nha khoa trẻ em Châu Âu (EAPD) năm 2003 thành các kiểu hình như chỉ răng cối lớn, chỉ răng cửa, hoặc kết hợp cả hai.

  2. Mô hình các yếu tố nguy cơ đa yếu tố: Kém khoáng hóa men răng chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nguy cơ trong giai đoạn trước sinh, khi sinh và sau sinh đến 3 tuổi, bao gồm thiếu hụt canxi-phốt pho, các bệnh lý mẹ và trẻ, biến cố sinh nở, bệnh hô hấp, hen suyễn, và các yếu tố môi trường khác. Mô hình này giúp xác định các yếu tố liên quan có ý nghĩa thống kê và sinh học trong việc hình thành MIH.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: kém khoáng hóa men răng, sâu răng, chỉ số sâu mất trám (SMT-R), chỉ số vệ sinh răng miệng (OHI-S), các mức độ trầm trọng của MIH theo mã phân loại từ 1 đến 5, và các yếu tố nguy cơ liên quan như bệnh lý mẹ, cân nặng khi sinh, bệnh lý trẻ dưới 3 tuổi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang, tiến hành trên 608 học sinh từ 7-9 tuổi tại các trường tiểu học thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long trong năm học 2021-2022. Cỡ mẫu được xác định dựa trên tỷ lệ kém khoáng hóa men răng ước lượng khoảng 16,2% từ nghiên cứu trước đó tại Trà Vinh, với độ tin cậy 95% và sai số 5%, điều chỉnh hệ số thiết kế và dự phòng mất mẫu, đảm bảo tính đại diện và độ chính xác.

Phương pháp chọn mẫu sử dụng kỹ thuật chọn mẫu cụm ngẫu nhiên phân tầng theo khu vực thành thị và nông thôn, phân bổ số lượng học sinh và lớp học theo tỷ lệ dân số học sinh từng khu vực. Các trường và lớp được chọn ngẫu nhiên theo tỷ lệ phù hợp.

Nguồn dữ liệu thu thập bao gồm khám lâm sàng đánh giá tình trạng kém khoáng hóa men răng trên tất cả các mặt răng, đánh giá sâu răng theo chỉ số SMT-R, và đánh giá vệ sinh răng miệng theo chỉ số OHI-S. Thông tin về các yếu tố nguy cơ được thu thập qua phiếu hỏi phụ huynh về tiền sử bệnh lý mẹ và trẻ, chế độ nuôi dưỡng, bệnh lý hô hấp, hen suyễn, nhập viện, và các yếu tố liên quan khác.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 19.0 với các phương pháp thống kê mô tả (tỷ lệ %, trung bình) và phân tích so sánh (kiểm định chi bình phương, t-test). Hồi quy logistic đa biến được áp dụng để xác định các yếu tố nguy cơ độc lập liên quan đến kém khoáng hóa men răng. Quá trình thu thập dữ liệu được kiểm soát chặt chẽ với định chuẩn điều tra viên, kiểm tra độ tin cậy (chỉ số Kappa > 0), và tuân thủ các quy định đạo đức nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ kém khoáng hóa men răng: Trong tổng số 608 học sinh, có 162 em (26,6%) được xác định có tình trạng kém khoáng hóa men răng. Tổng số răng kém khoáng là 688, trong đó răng vĩnh viễn chiếm 92,1%, răng sữa chiếm 7,9%. Tỷ lệ răng kém khoáng ở hàm trên chiếm 65,4%, cao hơn đáng kể so với hàm dưới (34,6%).

  2. Mức độ trầm trọng và kiểu hình kém khoáng: Kiểu hình kém khoáng chỉ xuất hiện ở răng cửa (IH) chiếm tỷ lệ cao nhất 32,7%, tiếp theo là kiểu hình kết hợp răng cối lớn và răng cửa (MIH) 19,1%. Về mức độ tổn thương, dạng kém khoáng màu vàng nâu chiếm 49,1%, dạng nứt vỡ chiếm 8,4%. Phần lớn tổn thương có diện tích nhỏ hơn 1/3 bề mặt răng.

  3. Tỷ lệ sâu răng và vệ sinh răng miệng: Tỷ lệ học sinh có sâu răng là 72,5%, trong đó sâu răng sữa chiếm 69,9%, sâu răng vĩnh viễn chiếm 38,8%. Trung bình chỉ số OHI-S của nhóm sâu răng là 0,796, cao hơn nhóm không sâu răng (0,68), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p=0,043).

  4. Yếu tố nguy cơ liên quan: Phân tích hồi quy logistic cho thấy các yếu tố nguy cơ độc lập liên quan đến kém khoáng hóa men răng gồm: trẻ nhập viện do viêm phổi (OR có ý nghĩa thống kê), trẻ bị nhiễm trùng tai, và trẻ có tiền sử phẫu thuật trước 3 tuổi. Ngoài ra, trẻ 7 tuổi có tỷ lệ sâu răng cao gấp 2,758 lần so với trẻ 9 tuổi, và trẻ sống ở thành thị có tỷ lệ sâu răng cao gấp 1,743 lần so với trẻ nông thôn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ kém khoáng hóa men răng tại thị xã Bình Minh tương đối cao (26,6%), cao hơn so với một số nghiên cứu trong khu vực và trên thế giới, phản ánh sự cần thiết của các biện pháp can thiệp sớm. Tỷ lệ răng vĩnh viễn bị ảnh hưởng chiếm ưu thế, phù hợp với giai đoạn phát triển men răng và mọc răng của trẻ từ 7-9 tuổi.

Mức độ tổn thương chủ yếu là dạng đốm đục màu vàng nâu và diện tích tổn thương nhỏ, tương tự các nghiên cứu quốc tế, cho thấy tổn thương men răng có thể tiến triển nếu không được xử lý kịp thời. Tỷ lệ sâu răng cao và mối liên quan giữa sâu răng với kém khoáng hóa men răng cũng được khẳng định, phù hợp với cơ chế bệnh sinh khi men răng kém khoáng dễ bị tổn thương và sâu răng phát triển nhanh hơn.

Yếu tố nguy cơ như viêm phổi, nhiễm trùng tai và phẫu thuật trong giai đoạn dưới 3 tuổi được xác định có liên quan chặt chẽ với kém khoáng hóa men răng, phù hợp với giả thuyết về ảnh hưởng của các bệnh lý toàn thân và biến cố sinh nở đến quá trình khoáng hóa men răng. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu tại Thái Lan, Brazil và Nhật Bản, đồng thời khẳng định vai trò của chăm sóc sức khỏe toàn diện cho trẻ nhỏ trong phòng ngừa MIH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ kém khoáng hóa theo kiểu hình, bảng phân tích hồi quy logistic các yếu tố nguy cơ, và biểu đồ so sánh chỉ số OHI-S giữa nhóm sâu răng và không sâu răng, giúp minh họa rõ nét mối liên hệ giữa các biến số nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chương trình khám sàng lọc và phát hiện sớm kém khoáng hóa men răng: Thực hiện định kỳ tại các trường tiểu học, đặc biệt tập trung vào nhóm học sinh 7-9 tuổi nhằm phát hiện sớm tổn thương men răng, giảm thiểu tiến triển sâu răng và các biến chứng. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể thực hiện: ngành y tế phối hợp với ngành giáo dục.

  2. Xây dựng chương trình giáo dục sức khỏe răng miệng cho học sinh và phụ huynh: Tập trung nâng cao nhận thức về vệ sinh răng miệng đúng cách, tầm quan trọng của việc nuôi dưỡng hợp lý và phòng ngừa các bệnh lý hô hấp ở trẻ nhỏ. Thời gian: liên tục; Chủ thể: nhà trường, y tế học đường.

  3. Phát triển các biện pháp can thiệp nha khoa bảo tồn chuyên biệt cho trẻ bị kém khoáng hóa: Áp dụng các kỹ thuật phục hồi men răng, sử dụng vật liệu trám phù hợp, giảm đau và tăng cường tái khoáng hóa men răng. Thời gian: theo nhu cầu điều trị; Chủ thể: các cơ sở y tế chuyên khoa Răng Hàm Mặt.

  4. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ y tế và giáo viên: Tổ chức tập huấn, định chuẩn kỹ thuật chẩn đoán và xử lý kém khoáng hóa men răng, đồng thời phối hợp chặt chẽ trong công tác chăm sóc sức khỏe học đường. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Trường Đại học Y Dược, Sở Y tế, Sở Giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ Răng Hàm Mặt và chuyên gia nha khoa: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu dịch tễ học và các yếu tố nguy cơ giúp nâng cao hiệu quả chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa kém khoáng hóa men răng ở trẻ em.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế và giáo dục: Thông tin về tỷ lệ mắc và các yếu tố liên quan hỗ trợ xây dựng chương trình nha khoa học đường, phân bổ nguồn lực và lập kế hoạch chăm sóc sức khỏe răng miệng cho học sinh.

  3. Giáo viên và cán bộ y tế học đường: Nghiên cứu giúp hiểu rõ về tình trạng sức khỏe răng miệng của học sinh, từ đó tổ chức các hoạt động giáo dục và can thiệp phù hợp tại trường học.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Cung cấp kiến thức về nguyên nhân, biểu hiện và cách phòng tránh kém khoáng hóa men răng, giúp nâng cao nhận thức và chăm sóc sức khỏe răng miệng cho trẻ tại gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kém khoáng hóa men răng là gì và có ảnh hưởng như thế nào đến trẻ em?
    Kém khoáng hóa men răng là tình trạng men răng bị suy giảm khoáng chất, làm giảm độ cứng và tăng nguy cơ tổn thương như nứt vỡ, sâu răng. Ở trẻ em, điều này gây đau nhức, khó chịu và ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai cũng như tâm lý.

  2. Tỷ lệ kém khoáng hóa men răng ở trẻ em Việt Nam hiện nay ra sao?
    Theo nghiên cứu tại thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long, tỷ lệ kém khoáng hóa men răng ở học sinh 7-9 tuổi là khoảng 26,6%, tương đối cao so với một số khu vực khác, cho thấy đây là vấn đề sức khỏe cộng đồng cần được quan tâm.

  3. Những yếu tố nguy cơ nào liên quan đến kém khoáng hóa men răng?
    Các yếu tố nguy cơ chính gồm bệnh lý viêm phổi, nhiễm trùng tai, phẫu thuật trong giai đoạn dưới 3 tuổi, cùng với các biến cố sinh nở và chế độ nuôi dưỡng không đầy đủ canxi-phốt pho.

  4. Làm thế nào để phòng ngừa kém khoáng hóa men răng ở trẻ?
    Phòng ngừa bao gồm chăm sóc sức khỏe toàn diện cho mẹ và trẻ, đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ, phòng tránh các bệnh lý hô hấp, duy trì vệ sinh răng miệng tốt và khám răng định kỳ để phát hiện sớm.

  5. Kém khoáng hóa men răng có thể điều trị được không?
    Mặc dù kém khoáng hóa men răng không thể hoàn toàn ngăn ngừa, các biện pháp nha khoa bảo tồn như phục hồi men răng, tái khoáng hóa và chăm sóc chuyên biệt có thể giảm thiểu tổn thương và cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ.

Kết luận

  • Tỷ lệ kém khoáng hóa men răng ở học sinh 7-9 tuổi tại thị xã Bình Minh là 26,6%, với phần lớn tổn thương ở răng vĩnh viễn và hàm trên.
  • Mức độ tổn thương chủ yếu là dạng đốm đục màu vàng nâu, diện tích tổn thương nhỏ, dễ tiến triển nếu không được can thiệp.
  • Tỷ lệ sâu răng cao (72,5%) và có mối liên quan chặt chẽ với tình trạng kém khoáng hóa men răng.
  • Các yếu tố nguy cơ quan trọng gồm viêm phổi, nhiễm trùng tai và phẫu thuật trong giai đoạn dưới 3 tuổi.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chương trình phòng ngừa và điều trị kém khoáng hóa men răng tại địa phương, góp phần nâng cao sức khỏe răng miệng cho trẻ em.

Next steps: Triển khai các chương trình khám sàng lọc định kỳ, giáo dục sức khỏe răng miệng và nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ y tế học đường.

Call-to-action: Các cơ quan y tế, giáo dục và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để giảm thiểu tác động của kém khoáng hóa men răng, bảo vệ sức khỏe răng miệng cho thế hệ tương lai.