Luận án tiến sĩ sinh học: Nghiên cứu thực vật rừng ngập mân có hoạt tính sinh học tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy và đề xuất khả năng sử dụng bền vững

• Tác giả: Phan Thị Thanh Hương
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Huy Thái
• Trường học: Học viện Khoa học và Công nghệ
• Chuyên ngành: Thực vật học
• Đề tài: Nghiên cứu thực vật rừng ngập mặn có hoạt tính sinh học tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy và đề xuất sử dụng bền vững
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ sinh học
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC ẢNH
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Định nghĩa rừng ngập mặn
• 1.2. Phân bố và hiện trạng rừng ngập mặn
• 1.2.1. Phân bố, hiện trạng rừng ngập mặn trên thế giới
• 1.2.2. Phân bố, hiện trạng rừng ngập mặn ở Việt Nam
• 1.2.3. Các tác nhân gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái rừng ngập mặn
• 1.3. Giá trị, vai trò của rừng ngập mặn
• 1.3.1. Rừng ngập mặn là nơi lưu trữ, cung cấp nguồn tài nguyên động thực vật
• 1.3.2. Rừng ngập mặn có vai trò sinh thái – môi trường vô cùng to lớn
• 1.3.3. Giá trị du lịch sinh thái của rừng ngập mặn
• 1.4. Đa dạng thực vật ngập mặn
• 1.4.1. Đa dạng thực vật ngập mặn trên thế giới
• 1.4.2. Đa dạng thực vật ngập mặn ở Việt Nam
• 1.5. Các nghiên cứu về cấu trúc và sinh khối rừng ngập mặn
• 1.5.1. Các nghiên cứu trên thế giới
• 1.5.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.6. Các nghiên cứu về hóa học và hoạt tính sinh học các loài thực vật ngập mặn
• 1.6.1. Nghiên cứu hóa học các loài thực vật ngập mặn
• 1.6.2. Nghiên cứu hoạt tính sinh học các loài thực vật ngập mặn
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm hệ thực vật bậc cao có mạch
• 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu cấu trúc, sinh khối quần xã thực vật ngập mặn
• 2.3.3. Phương pháp nghiên cứu hóa học và hoạt tính sinh học
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Đặc điểm hệ thực vật bậc cao có mạch ở Vườn quốc gia Xuân Thủy
• 3.1.1. Xác định tên loài và xây dựng danh lục các loài thực vật
• 3.1.2. Đa dạng các bậc taxon thực vật bậc cao có mạch Vườn quốc gia Xuân Thủy
• 3.1.3. Đa dạng về dạng sống
• 3.1.4. Đa dạng các yếu tố địa lý thực vật
• 3.1.5. Giá trị sử dụng các loài thực vật
• 3.1.5.1. Loài quý hiếm có giá trị bảo tồn trong hệ thực vật
• 3.2. Nghiên cứu cấu trúc và sinh khối một số quần xã thực vật ngập mặn đặc trưng ở Vườn quốc gia Xuân Thủy
• 3.2.1. Phân loại kiểu thảm thực vật ngập mặn thực thụ đặc trưng của Vườn quốc gia Xuân Thủy
• 3.2.2. Mô tả cấu trúc và xác định sinh khối của 6 quần xã thực vật ngập mặn thực thụ đặc trưng ở Vườn quốc gia Xuân Thủy
• 3.3. Kết quả thu mẫu và sàng lọc hoạt sinh học các mẫu thực vật thu được
• 3.3.1. Kết quả thu mẫu
• 3.3.2. Kết quả sàng lọc hoạt tính sinh học các mẫu thực vật
• 3.3.3. Kết quả nghiên cứu thành phần hóa học 2 loài thực vật ngập mặn
• 3.3.3.1. Kết quả phân lập các hợp chất từ cây Bần chua
• 3.3.3.2. Kết quả phân lập các hợp chất phân lập từ cây Đước vòi
• 3.3.3.3. Kết quả đánh giá hoạt tính sinh học các hợp chất phân lập được từ hai loài Đước vòi và Bần chua
• 3.3.4. Kết quả đánh giá hoạt tính kháng vi sinh vật kiểm định
• 3.3.5. Kết quả đánh giá hoạt tính gây độc tế bào
• 3.4. Đề xuất biện pháp bảo tồn hệ sinh thái rừng ngập mặn và hướng sử dụng loài có triển vọng ở Vườn quốc gia Xuân Thủy
• 3.4.1. Đề xuất biện pháp bảo tồn hệ sinh thái rừng ngập mặn
• 3.4.2. Đề xuất hướng sử dụng đối với loài có triển vọng về hoạt tính sinh học
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Nghiên cứu thực vật rừng ngập mặn

Nghiên cứu thực vật rừng ngập mặn là một lĩnh vực quan trọng trong sinh thái học và bảo tồn đa dạng sinh học. Luận án tập trung vào việc khảo sát hệ thực vật bậc cao có mạch tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy, một khu vực có hệ sinh thái rừng ngập mặn đặc trưng. Nghiên cứu này nhằm xác định đa dạng loài, cấu trúc quần xã, và sinh khối của các loài thực vật ngập mặn. Kết quả cho thấy sự đa dạng về họ, chi, và loài, với nhiều loài có giá trị bảo tồn cao. Điều này góp phần vào việc hiểu rõ hơn về hệ sinh thái rừng ngập mặn và đề xuất các biện pháp bảo tồn hiệu quả.

1.1. Đa dạng thực vật rừng ngập mặn

Đa dạng thực vật rừng ngập mặn tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy được thể hiện qua sự phân bố của các họ, chi, và loài. Nghiên cứu đã xác định được 10 họ và 10 chi đa dạng nhất, trong đó các loài thuộc họ Rhizophoraceae và Avicenniaceae chiếm ưu thế. Sự đa dạng này không chỉ phản ánh giá trị sinh thái mà còn cho thấy tiềm năng khai thác các hợp chất có hoạt tính sinh học từ các loài thực vật này.

1.2. Cấu trúc và sinh khối quần xã thực vật

Cấu trúc và sinh khối quần xã thực vật ngập mặn được nghiên cứu thông qua việc phân tích các ô tiêu chuẩn (OTC). Kết quả cho thấy sự phân bố không đồng đều của các loài cây gỗ ngập mặn, với mật độ và sinh khối cao ở các khu vực có điều kiện môi trường thuận lợi. Điều này giúp hiểu rõ hơn về sự tương tác giữa các loài và môi trường sống của chúng.

II. Hoạt tính sinh học và ứng dụng

Hoạt tính sinh học của các loài thực vật rừng ngập mặn là trọng tâm của luận án. Nghiên cứu đã sàng lọc hoạt tính kháng khuẩn và gây độc tế bào của 22 mẫu thực vật, trong đó các loài Bần chua và Đước vòi thể hiện tiềm năng cao. Các hợp chất hóa học được phân lập từ hai loài này cho thấy hoạt tính sinh học đáng kể, mở ra hướng ứng dụng trong y dược học. Điều này không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn góp phần vào việc khai thác bền vững nguồn tài nguyên thực vật.

2.1. Hoạt tính dược lý

Hoạt tính dược lý của các hợp chất từ Bần chua và Đước vòi được đánh giá thông qua các thử nghiệm kháng khuẩn và gây độc tế bào. Kết quả cho thấy các hợp chất này có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn và tế bào ung thư, mở ra tiềm năng ứng dụng trong điều trị bệnh. Đây là cơ sở quan trọng để phát triển các sản phẩm y dược từ nguồn tài nguyên thực vật ngập mặn.

2.2. Ứng dụng bền vững

Ứng dụng bền vững các loài thực vật có hoạt tính sinh học là một trong những mục tiêu của luận án. Nghiên cứu đề xuất các biện pháp bảo tồn và khai thác hợp lý, đảm bảo sự phát triển lâu dài của hệ sinh thái rừng ngập mặn. Điều này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học.

III. Bảo tồn và quản lý tài nguyên

Bảo tồn và quản lý tài nguyên thực vật rừng ngập mặn là vấn đề cấp thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường. Luận án đề xuất các biện pháp bảo tồn hiệu quả, bao gồm việc thiết lập các khu bảo tồn, nâng cao nhận thức cộng đồng, và phát triển các mô hình khai thác bền vững. Điều này không chỉ giúp duy trì đa dạng sinh học mà còn đảm bảo sinh kế cho người dân địa phương.

3.1. Bảo tồn đa dạng sinh học

Bảo tồn đa dạng sinh học là một trong những mục tiêu chính của luận án. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ các loài thực vật quý hiếm và có giá trị sinh thái cao tại Vườn Quốc Gia Xuân Thủy. Các biện pháp bảo tồn được đề xuất bao gồm việc thiết lập các khu vực bảo vệ nghiêm ngặt và thực hiện các chương trình giám sát đa dạng sinh học.

3.2. Quản lý tài nguyên thiên nhiên

Quản lý tài nguyên thiên nhiên là yếu tố then chốt trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ sinh thái rừng ngập mặn. Luận án đề xuất các mô hình quản lý dựa trên cộng đồng, kết hợp giữa bảo tồn và khai thác hợp lý. Điều này không chỉ giúp duy trì nguồn tài nguyên mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân địa phương.