Nghiên Cứu Then Tày Ở Định Hóa, Thái Nguyên

• Tác giả: Lừu Thị Linh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Hằng Phương
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ, văn học và văn hóa Việt Nam
• Đề tài: Then Tày Ở Định Hóa, Thái Nguyên
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TỘC NGƯỜI TÀY Ở ĐỊNH HÓA, THÁI NGUYÊN VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THEN TÀY
• 1.1. Tổng quan về tộc người Tày ở Định Hóa, Thái Nguyên
• 1.2. Dân số, nguồn gốc và địa bàn sinh tụ
• 1.3. Đời sống văn hóa, xã hội
• 1.4. Khái quát về văn học dân gian Tày
• 1.5. Một số vấn đề lí luận về Then Tày
• 1.5.1. Nguồn gốc của Then
• 1.5.2. Khái niệm Then
• 1.5.3. Phân loại Then
• 2. CHƯƠNG 2: THEN TÀY Ở ĐỊNH HÓA, THÁI NGUYÊN - HÌNH THỨC DIỄN XƯỚNG VÀ NỘI DUNG LỜI CA
• 2.1. Hình thức diễn xướng
• 2.2. Môi trường diễn xướng. Nhân vật diễn xướng
• 2.3. Trang phục diễn xướng
• 2.4. Cử chỉ, điệu bộ trong diễn xướng
• 2.5. Âm nhạc trong diễn xướng
• 2.6. Nội dung lời ca
• 2.6.1. Then phản ánh cuộc sống lao động, chân thực bình dị của người Tày
• 2.6.2. Then bộc lộ tâm tư, nguyện vọng của người Tày
• 2.6.3. Then bày tỏ niềm tin linh thiêng với thế giới tâm linh
• 2.6.4. Then phản ánh xã hội của người Tày trong quá khứ
• 2.6.5. Then tích hợp giá trị văn hóa của người Tày
• 2.6.6. Then và khả năng chữa bệnh bằng liệu pháp tinh thần
• 3. CHƯƠNG 3: THEN TÀY Ở ĐỊNH HÓA, THÁI NGUYÊN - MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT LỜI CA
• 3.1. Ngôn từ, thể thơ
• 3.2. Các biện pháp tu từ
• 3.3. Điệp từ ngữ
• 3.4. Biểu tượng chim én
• 3.5. Biểu tượng cây thanh táo
• 3.6. Biểu tượng hoa
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Then Tày Định Hóa Thái Nguyên Giới Thiệu

Then Tày là một di sản văn hóa phi vật thể quý giá của người Tày ở Định Hóa, Thái Nguyên. Đây không chỉ là một loại hình nghệ thuật trình diễn mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh và tín ngưỡng của cộng đồng. Then Tày Định Hóa góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân gian Việt Nam, đặc biệt là trong khu vực Định Hóa Thái Nguyên. Nghiên cứu về Then Tày giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về lịch sử, văn hóa và xã hội của người Tày, đồng thời góp phần vào việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Các làn điệu Then cổ Tày chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc, phản ánh cuộc sống lao động, tình yêu quê hương đất nước và niềm tin vào một thế giới tâm linh tốt đẹp.

1.1. Vị Trí Địa Lý và Dân Cư Định Hóa

Định Hóa là một huyện miền núi nằm ở phía Tây Bắc tỉnh Thái Nguyên, nổi tiếng với di tích quốc gia đặc biệt An toàn khu Định Hóa. Huyện có diện tích tự nhiên khoảng 52057,48 ha và dân số khoảng 89.510 người (tính đến năm 2005). Định Hóa giáp với các tỉnh Bắc Kạn, Tuyên Quang và các huyện Đại Từ, Phú Lương của Thái Nguyên. Vị trí địa lý chiến lược này đã khiến Định Hóa trở thành một địa bàn quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Đây là nơi sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số, trong đó người Tày chiếm một tỷ lệ đáng kể, mang đến sự đa dạng văn hóa cho vùng đất này.

1.2. Vai Trò Lịch Sử Của Định Hóa Trong Kháng Chiến

Định Hóa đóng vai trò quan trọng trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của dân tộc. Trong kháng chiến chống Pháp, Định Hóa được chọn làm căn cứ địa, nơi các cơ quan đầu não kháng chiến, các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước làm việc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt đại bản doanh tại đồi Khau Tý, xã Điềm Mặc. Nơi đây đã chứng kiến nhiều quyết định quan trọng của Đảng và Chính phủ, góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến. Sự gắn bó mật thiết giữa người dân Định Hóa và cách mạng đã tạo nên một truyền thống yêu nước sâu sắc.

II. Nguồn Gốc và Khái Niệm Then Tày Nghiên Cứu Chi Tiết

Nguồn gốc của Then Tày gắn liền với tín ngưỡng và văn hóa cổ xưa của người Tày. Theo các nhà nghiên cứu, Then có thể bắt nguồn từ các nghi lễ shaman giáo cổ xưa, sau đó phát triển và biến đổi theo thời gian để phù hợp với đời sống và tín ngưỡng của người Tày. Khái niệm Then rất rộng, bao gồm cả hình thức diễn xướng, nội dung lời ca và các yếu tố tâm linh liên quan. Then không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là một phương tiện giao tiếp giữa con người và thế giới tâm linh, giúp giải quyết các vấn đề trong cuộc sống và mang lại sự bình an cho cộng đồng. Nghiên cứu Then giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới quan và nhân sinh quan của người Tày.

2.1. Nguồn Gốc Của Then Trong Tín Ngưỡng Dân Gian

Then có nguồn gốc sâu xa từ tín ngưỡng dân gian của người Tày, phản ánh mối quan hệ giữa con người và thế giới siêu nhiên. Các nghi lễ Then thường được thực hiện để cầu mong sức khỏe, mùa màng bội thu, và sự bình an cho gia đình và cộng đồng. Thực hành Then Tày là một phần không thể thiếu trong các dịp lễ hội quan trọng của người Tày, thể hiện sự gắn kết cộng đồng và niềm tin vào sức mạnh của các vị thần linh. Nghiên cứu nguồn gốc của Then giúp chúng ta hiểu rõ hơn về hệ thống tín ngưỡng phức tạp của người Tày.

2.2. Định Nghĩa và Phân Loại Các Hình Thức Then Tày

Khái niệm Then rất rộng và bao gồm nhiều hình thức khác nhau, từ Then cổ Tày đến Then mới Tày. Các hình thức Then có thể được phân loại dựa trên mục đích sử dụng, nội dung lời ca, và hình thức diễn xướng. Ví dụ, có Then cầu an, Then giải hạn, Then chữa bệnh, và Then cấp sắc. Mỗi loại Then có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh nhu cầu và mong muốn khác nhau của người Tày trong cuộc sống. Việc phân loại Then giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan và chi tiết hơn về loại hình nghệ thuật này.

III. Hình Thức Diễn Xướng Then Tày Ở Định Hóa Phân Tích

Hình thức diễn xướng Then Tày là một yếu tố quan trọng tạo nên sự độc đáo và hấp dẫn của loại hình nghệ thuật này. Môi trường diễn xướng thường là không gian linh thiêng, trang trọng, có thể là trong nhà hoặc ngoài trời, tùy thuộc vào mục đích của buổi lễ. Nhân vật diễn xướng chính là thầy Then, người có vai trò kết nối giữa con người và thế giới tâm linh. Trang phục diễn xướng thường được thiết kế tỉ mỉ, mang đậm bản sắc văn hóa Tày. Âm nhạc Then Tày sử dụng các nhạc cụ truyền thống như tính tẩu, chuông, xóc nhạc, tạo nên không khí trang nghiêm và huyền bí. Các nghệ nhân Then Tày không chỉ là những người hát hay mà còn là những người am hiểu về văn hóa, lịch sử và tín ngưỡng của dân tộc.

3.1. Môi Trường và Không Gian Diễn Xướng Then

Môi trường diễn xướng Then thường được chuẩn bị kỹ lưỡng để tạo không gian linh thiêng và trang trọng. Các buổi lễ Then có thể được tổ chức tại nhà, đình, hoặc các địa điểm linh thiêng khác trong cộng đồng. Không gian diễn xướng thường được trang trí bằng các vật phẩm mang ý nghĩa tâm linh, như tranh thờ, đèn lồng, và các loại cây cối. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng cho môi trường diễn xướng thể hiện sự tôn kính của người Tày đối với các vị thần linh và tổ tiên.

3.2. Vai Trò Của Thầy Then Trong Diễn Xướng

Thầy Then là nhân vật trung tâm trong các buổi diễn xướng Then. Họ là những người được chọn lựa và đào tạo kỹ lưỡng để có thể thực hiện các nghi lễ và hát Then. Thầy Then không chỉ là người hát hay mà còn là người am hiểu về văn hóa, lịch sử, và tín ngưỡng của dân tộc Tày. Họ có vai trò kết nối giữa con người và thế giới tâm linh, giúp giải quyết các vấn đề trong cuộc sống và mang lại sự bình an cho cộng đồng. Nghệ nhân Then Tày là những người gìn giữ và phát huy di sản văn hóa quý giá của dân tộc.

3.3. Nhạc Cụ Truyền Thống Trong Âm Nhạc Then Tày

Âm nhạc Then Tày sử dụng các nhạc cụ truyền thống như tính tẩu, chuông, xóc nhạc, và các loại nhạc cụ gõ khác. Tính tẩu là nhạc cụ quan trọng nhất, tạo nên giai điệu đặc trưng của Then. Các nhạc cụ khác được sử dụng để tạo hiệu ứng âm thanh, tăng thêm sự trang nghiêm và huyền bí cho buổi lễ. Sự kết hợp hài hòa giữa các nhạc cụ tạo nên một không gian âm nhạc độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa Tày.

IV. Nội Dung Lời Ca Then Tày Giá Trị Văn Hóa Sâu Sắc

Nội dung lời ca Then Tày phản ánh đa dạng các khía cạnh của đời sống và văn hóa người Tày. Lời Then Tày thường kể về cuộc sống lao động, tình yêu quê hương đất nước, và niềm tin vào một thế giới tâm linh tốt đẹp. Then bộc lộ tâm tư, nguyện vọng của người Tày, từ những ước mơ giản dị về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc đến những khát vọng cao cả về sự công bằng và hòa bình. Then bày tỏ niềm tin linh thiêng với thế giới tâm linh, thể hiện sự tôn kính đối với các vị thần linh và tổ tiên. Then tích hợp giá trị văn hóa của người Tày, góp phần bảo tồn và phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

4.1. Then Phản Ánh Cuộc Sống Lao Động Của Người Tày

Then thường phản ánh chân thực cuộc sống lao động vất vả nhưng đầy niềm vui của người Tày. Những bài Then kể về công việc đồng áng, chăn nuôi, và các nghề thủ công truyền thống. Qua đó, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa con người và thiên nhiên, cũng như tinh thần cần cù, chịu khó của người Tày. Lời Then cũng ca ngợi vẻ đẹp của quê hương, đất nước, và tình yêu lao động.

4.2. Then Bộc Lộ Tâm Tư Nguyện Vọng Của Người Tày

Then là nơi người Tày gửi gắm những tâm tư, nguyện vọng sâu kín nhất. Những bài Then thường bày tỏ ước mơ về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, và sự bình an cho gia đình và cộng đồng. Then cũng thể hiện những khát vọng cao cả về sự công bằng, hòa bình, và một xã hội tốt đẹp hơn. Qua đó, ta thấy được những giá trị nhân văn sâu sắc trong văn hóa Tày.

4.3. Then Và Khả Năng Chữa Bệnh Bằng Liệu Pháp Tinh Thần

Trong văn hóa Tày, Then không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là một phương pháp chữa bệnh bằng liệu pháp tinh thần. Người Tày tin rằng, Then có thể giúp xua đuổi tà ma, giải trừ bệnh tật, và mang lại sự bình an cho người bệnh. Các buổi lễ Then chữa bệnh thường được thực hiện bởi thầy Then, người có khả năng giao tiếp với thế giới tâm linh và sử dụng âm nhạc, lời ca để tác động đến tinh thần của người bệnh.

V. Đặc Điểm Nghệ Thuật Lời Ca Then Tày Phân Tích Ngôn Từ

Nghệ thuật lời ca Then Tày mang đậm bản sắc văn hóa dân gian, thể hiện qua ngôn từ, thể thơ, và các biện pháp tu từ độc đáo. Ngôn từ Then Tày thường giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống hàng ngày của người Tày. Thể thơ Then Tày đa dạng, phong phú, có thể là thơ lục bát, thơ song thất lục bát, hoặc các thể thơ tự do. Các biện pháp tu từ như điệp từ, so sánh, ẩn dụ, và biểu tượng được sử dụng một cách sáng tạo, tạo nên những hình ảnh thơ sinh động và giàu cảm xúc. Nghiên cứu nghệ thuật Then giúp chúng ta hiểu rõ hơn về tài năng sáng tạo và thẩm mỹ của người Tày.

5.1. Ngôn Từ Giản Dị Mộc Mạc Trong Lời Then

Ngôn từ trong Then thường rất giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống hàng ngày của người Tày. Các từ ngữ được sử dụng thường là những từ ngữ thông dụng, dễ hiểu, nhưng lại mang đậm sắc thái biểu cảm. Sự giản dị trong ngôn từ giúp Then dễ dàng đi vào lòng người, truyền tải những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và văn hóa.

5.2. Sử Dụng Các Biện Pháp Tu Từ Trong Then Tày

Then sử dụng nhiều biện pháp tu từ như điệp từ, so sánh, ẩn dụ, và biểu tượng để tăng tính biểu cảm và gợi hình cho lời ca. Điệp từ được sử dụng để nhấn mạnh ý nghĩa, tạo nhịp điệu cho bài Then. So sánh và ẩn dụ giúp tạo ra những hình ảnh thơ sinh động và giàu cảm xúc. Các biểu tượng như chim én, cây thanh táo, và hoa mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa Tày, được sử dụng để truyền tải những thông điệp về tình yêu, hy vọng, và sự may mắn.

VI. Bảo Tồn và Phát Huy Then Tày Giải Pháp Cho Tương Lai

Bảo tồn và phát huy giá trị của Then Tày là một nhiệm vụ cấp thiết trong bối cảnh văn hóa hiện đại. Cần có những giải pháp đồng bộ để bảo tồn di sản văn hóa Tày, từ việc sưu tầm, nghiên cứu, đến việc truyền dạy và quảng bá Then đến cộng đồng. Phát huy văn hóa Tày thông qua du lịch văn hóa là một hướng đi tiềm năng, giúp tạo nguồn thu nhập cho người dân và nâng cao nhận thức về giá trị của Then. Cần có sự chung tay của các cấp chính quyền, các nhà nghiên cứu, các nghệ nhân, và cộng đồng để bảo tồn và phát huy Then Tày một cách bền vững.

6.1. Các Giải Pháp Bảo Tồn Then Tày Hiệu Quả

Để bảo tồn Then Tày hiệu quả, cần có những giải pháp đồng bộ như: Sưu tầm, ghi chép, và số hóa các bài Then cổ; Tổ chức các lớp truyền dạy Then cho thế hệ trẻ; Hỗ trợ các nghệ nhân Then trong việc duy trì và phát triển nghề; Tổ chức các hoạt động văn hóa, lễ hội liên quan đến Then; Tăng cường quảng bá Then trên các phương tiện truyền thông.

6.2. Phát Huy Giá Trị Then Tày Qua Du Lịch Văn Hóa

Du lịch văn hóa là một hướng đi tiềm năng để phát huy giá trị của Then Tày. Việc tổ chức các tour du lịch khám phá văn hóa Tày, trong đó có các buổi biểu diễn Then, sẽ giúp du khách hiểu rõ hơn về loại hình nghệ thuật này và góp phần tạo nguồn thu nhập cho người dân địa phương. Cần có sự đầu tư vào cơ sở hạ tầng du lịch, đào tạo nguồn nhân lực, và xây dựng các sản phẩm du lịch độc đáo để thu hút du khách.

Tổng quan nghiên cứu

Huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, với dân số khoảng 89.510 người (năm 2005), là nơi cư trú của nhiều dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Tày chiếm gần 50%. Vùng đất này không chỉ giàu truyền thống lịch sử, văn hóa mà còn là trung tâm của nhiều hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc, tiêu biểu là Then Tày – một loại hình văn hóa tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian độc đáo. Then Tày ở Định Hóa không chỉ phản ánh đời sống lao động, tâm linh mà còn chứa đựng giá trị nghệ thuật sâu sắc, góp phần làm phong phú bản sắc văn hóa dân tộc Tày nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát, phân tích hệ thống các bài hát Then của người Tày ở Định Hóa, từ đó làm rõ giá trị nội dung, nghệ thuật và hình thức diễn xướng của Then. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các bài hát Then được sưu tầm từ nghệ nhân Lưu Xuân Lai và các chuyến điền dã của tác giả, tập trung vào các xã có đông đồng bào Tày sinh sống như Lam Vỹ, Linh Thông, Quy Kỳ, Bộc Nhiêu, Định Biên, Phúc Chu. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị Then Tày, góp phần gìn giữ di sản văn hóa tinh thần của cộng đồng dân tộc thiểu số tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về văn hóa dân gian, tín ngưỡng dân gian và nghệ thuật diễn xướng. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là:

• Lý thuyết diễn xướng dân gian: Diễn xướng được hiểu là hình thức biểu diễn tổng hợp, kết hợp lời ca, âm nhạc, múa và cử chỉ nhằm truyền tải nội dung văn hóa, tín ngưỡng. Then Tày là một dạng diễn xướng đặc thù, gắn liền với nghi lễ tín ngưỡng của người Tày.
• Lý thuyết văn hóa tín ngưỡng: Then được xem là hình thức văn hóa tín ngưỡng đa thần, thể hiện mối quan hệ giữa con người và thế giới tâm linh, đồng thời phản ánh quan niệm về thế giới ba tầng (trời, đất, người) trong tín ngưỡng dân gian Tày.

Các khái niệm chính bao gồm: Then (hát Then), thầy Then, lễ cấp sắc, diễn xướng, tín ngưỡng dân gian, nghệ thuật dân gian, biểu tượng văn hóa (chim én, cây thanh táo, hoa), và liệu pháp tinh thần trong chữa bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Tư liệu chính gồm các bài hát Then do nghệ nhân Lưu Xuân Lai sưu tầm, biên dịch, cùng các bài hát Then thu thập qua điền dã tại các xã thuộc huyện Định Hóa. Ngoài ra, luận văn tham khảo các công trình nghiên cứu trước đây về Then Tày và văn hóa dân gian Tày.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích nội dung và nghệ thuật lời ca Then, kết hợp phương pháp thống kê để khảo sát số lượng và đặc điểm các bài hát Then. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu Then Tày Định Hóa với Then ở các vùng khác nhằm làm rõ nét đặc trưng địa phương.
• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2018, bao gồm giai đoạn điền dã, thu thập tư liệu, phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hình thức diễn xướng Then đa dạng và đặc sắc: Then Tày ở Định Hóa được diễn xướng chủ yếu trong không gian nhà sàn, trước bàn thờ tổ tiên, với trang phục đặc trưng như áo hào quang, mũ thất phật. Có 11 nghệ nhân Then cổ được công nhận, mỗi người sở hữu phong cách và giọng hát riêng biệt. Các điệu hát Then gồm khoảng 30 loại, trong đó 5 điệu cơ bản được sử dụng phổ biến với các sắc thái biểu cảm khác nhau (khoan thai, dồn dập, vui tươi, trầm lắng). Nhạc cụ chủ đạo là đàn tính, chùm xóc nhạc và chuông, tạo nên âm thanh phong phú, biểu cảm.

2. Nội dung lời ca Then phản ánh chân thực đời sống lao động và xã hội: Then ghi lại quá trình khai phá ruộng nương, kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp, đồng thời phản ánh các quan hệ xã hội, thói hư tật xấu và phẩm chất tốt đẹp của người Tày. Ví dụ, lời Then mô tả hành trình chọn giống lúa, vượt qua vùng đất khó khăn, thể hiện qua các câu hát ngân nga, giản dị. Then còn ca ngợi tình mẫu tử, giáo dục đạo đức, phê phán thói hư tật xấu trong xã hội phong kiến.

3. Then là biểu hiện của tín ngưỡng tâm linh và niềm tin đa thần: Then thể hiện quan niệm về thế giới ba tầng (trời, đất, người), với các vị thần linh như Ngọc Hoàng, Thổ công, Bà Mụ. Lễ cấp sắc là nghi lễ quan trọng, thể hiện sự nối nghiệp tổ tiên và mối quan hệ thầy trò trong nghề Then. Then còn là liệu pháp tinh thần chữa bệnh, giúp giải tỏa tâm lý người bệnh thông qua lời ca và nghi thức.

4. Then tích hợp nhiều giá trị văn hóa truyền thống: Lễ cấp sắc không chỉ là nghi lễ cá nhân mà còn là ngày hội cộng đồng, thể hiện tinh thần đoàn kết, tương trợ trong gia đình, dòng họ và bản làng. Then phản ánh sự tôn trọng vai trò người phụ nữ trong gia đình, truyền thống tôn sư trọng đạo và các giá trị đạo đức, lối sống của người Tày.

Thảo luận kết quả

Các phát hiện cho thấy Then Tày ở Định Hóa là một loại hình văn hóa dân gian đa chiều, vừa mang tính nghệ thuật vừa gắn bó mật thiết với đời sống tâm linh và xã hội. So với các nghiên cứu trước đây về Then ở Việt Bắc, luận văn đã làm rõ hơn đặc trưng địa phương Định Hóa, đồng thời bổ sung các phân tích sâu về nội dung lời ca và hình thức diễn xướng. Việc sử dụng biểu đồ thể hiện tỉ lệ các loại điệu hát Then, bảng thống kê số lượng nghệ nhân và phân loại bài hát Then sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các kết quả nghiên cứu.

Nghiên cứu cũng nhấn mạnh vai trò Then trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Tày, đồng thời đề xuất hướng phát triển phù hợp trong bối cảnh hiện đại, nhằm duy trì sự sống động của Then trong đời sống cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức các lớp đào tạo, truyền dạy Then cho thế hệ trẻ nhằm bảo tồn và phát huy giá trị Then Tày, tập trung vào kỹ năng diễn xướng, hiểu biết về nội dung và nghi lễ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: các trung tâm văn hóa, trường học địa phương.

2. Xây dựng chương trình biểu diễn Then trên các phương tiện truyền thông và sân khấu nghệ thuật để quảng bá rộng rãi giá trị Then, thu hút sự quan tâm của cộng đồng và du khách. Thời gian: 1 năm, chủ thể: Sở Văn hóa, các đoàn nghệ thuật dân gian.

3. Hỗ trợ kinh phí và tạo điều kiện cho nghệ nhân Then duy trì hoạt động diễn xướng và sưu tầm tư liệu nhằm bảo đảm sự liên tục và chất lượng của Then trong cộng đồng. Thời gian: liên tục, chủ thể: chính quyền địa phương, các tổ chức văn hóa.

4. Nghiên cứu, số hóa và lưu trữ các bài hát Then, nghi lễ liên quan để bảo tồn tư liệu quý giá, phục vụ nghiên cứu và giáo dục. Thời gian: 2 năm, chủ thể: viện nghiên cứu văn hóa, thư viện quốc gia.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và tín ngưỡng: Luận văn cung cấp tư liệu phong phú và phân tích sâu sắc về Then Tày, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa dân tộc thiểu số.

2. Nghệ nhân và người làm nghề Then: Giúp hiểu rõ hơn về giá trị nội dung, nghệ thuật và nghi lễ Then, từ đó nâng cao kỹ năng và ý thức bảo tồn nghề truyền thống.

3. Cơ quan quản lý văn hóa và du lịch địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách bảo tồn, phát huy giá trị Then, đồng thời phát triển du lịch văn hóa đặc thù.

4. Sinh viên, học viên ngành Ngôn ngữ, Văn học và Văn hóa Việt Nam: Là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu về văn học dân gian, nghệ thuật diễn xướng và tín ngưỡng dân gian.

Câu hỏi thường gặp

1. Then Tày là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
   Then Tày là loại hình văn hóa tín ngưỡng kết hợp hát, đàn, múa và diễn xướng, gắn liền với nghi lễ của người Tày. Đặc điểm nổi bật là sự đa dạng về điệu hát, trang phục linh thiêng và nội dung phản ánh đời sống lao động, tâm linh.

2. Then Tày ở Định Hóa khác gì so với các vùng khác?
   Then ở Định Hóa có phong cách diễn xướng riêng với 5 điệu hát cơ bản, sử dụng nhạc cụ đặc trưng như đàn tính, chùm xóc nhạc. Nội dung lời ca phản ánh đặc trưng sinh thái, xã hội và tín ngưỡng của người Tày địa phương.

3. Vai trò của lễ cấp sắc trong Then Tày là gì?
   Lễ cấp sắc là nghi lễ quan trọng đánh dấu việc truyền nghề, nối nghiệp tổ tiên cho thầy Then. Đây cũng là dịp thể hiện tinh thần cộng đồng, tôn sư trọng đạo và sự gắn kết gia đình, dòng họ.

4. Then Tày có vai trò gì trong đời sống tâm linh?
   Then là cầu nối giữa con người và thế giới thần linh, giúp cầu an, chữa bệnh, giải hạn. Lời ca và nghi thức Then mang tính liệu pháp tinh thần, giúp người bệnh giải tỏa tâm lý, tăng niềm tin.

5. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy Then Tày hiện nay?
   Cần tổ chức đào tạo, truyền dạy cho thế hệ trẻ, xây dựng chương trình biểu diễn, hỗ trợ nghệ nhân và số hóa tư liệu Then. Đồng thời, kết hợp quảng bá văn hóa Then trong du lịch và giáo dục cộng đồng.

Kết luận

• Luận văn là công trình nghiên cứu toàn diện đầu tiên về Then Tày ở Định Hóa, Thái Nguyên, làm rõ giá trị nội dung, nghệ thuật và hình thức diễn xướng.
• Then Tày phản ánh chân thực đời sống lao động, xã hội và tín ngưỡng đa thần của người Tày, đồng thời tích hợp nhiều giá trị văn hóa truyền thống.
• Nghi lễ cấp sắc và các hình thức diễn xướng Then góp phần bảo tồn nghề truyền thống, thể hiện tinh thần cộng đồng và đạo đức xã hội.
• Kết quả nghiên cứu góp phần bảo lưu di sản văn hóa dân tộc, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách bảo tồn và phát huy Then Tày.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm duy trì và phát triển Then trong bối cảnh hiện đại, hướng tới sự bền vững của loại hình văn hóa đặc sắc này.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan văn hóa, nghệ nhân và nhà nghiên cứu cần phối hợp triển khai các giải pháp bảo tồn, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về Then Tày nhằm phát huy giá trị văn hóa dân tộc trong thời đại mới.