Luận án tiến sĩ dược học: Nghiên cứu thành phần hóa học và tạo chế phẩm từ rễ ba kích Việt Nam

• Tác giả: Phạm Văn Kiền
• Người hướng dẫn: PGS. Đoàn Cao Sơn – Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương
• Trường học: Trường Đại học Dược Hà Nội
• Chuyên ngành: Dược học
• Đề tài: Nghiên cứu thành phần hóa học và tác dụng sinh học của rễ ba kích Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG I: ĐẶT VẤN ĐỀ
• 1.1. Dược liệu rễ Ba kích (Radix Morindae officinalis)
• 1.2. Vị trí phân loại của Ba kích
• 1.3. Đặc điểm hình thái
• 1.4. Phân bố, thu hái, chế biến
• 1.5. Thành phần hoá học
• 1.6. Tiêu chuẩn chất lượng dược liệu rễ Ba kích
• 1.7. Monotropein và nystose
• 1.8. Tình hình thiết lập chất chuẩn monotropein và nystose
• 1.9. Tình hình thiết lập chất chuẩn monotropein, nystose trên thế giới và tại Việt Nam
• 1.10. Phân lập, tinh chế monotropein và nystose từ Ba kích
• 1.11. Phương pháp phân tích trình tự ADN trong định danh loài Morinda officinalis How
• 1.12. Quy trình phân tích mã vạch ADN cho thực vật
• 1.13. Phương pháp khuếch đại gen (PCR)
• 1.14. Các trình tự gen thường dùng cho thực vật
• 1.15. Nghiên cứu về đa dạng di truyền loài Morinda officinalis How
• 1.16. Tính cấp thiết của luận án
• 2. CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu. Phương tiện nghiên cứu
• 2.2. Chất chuẩn và dược liệu chuẩn. Hóa chất và thuốc thử
• 2.3. Thiết bị, dụng cụ
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu. Thẩm định phương pháp định tính, định lượng monotropein và nystose
• 2.5. Chiết xuất, phân lập, tinh chế monotropein và nystose từ dược liệu rễ Ba kích
• 2.6. Thiết lập chất chuẩn monotropein và nystose
• 2.7. Định danh dược liệu rễ Ba kích ở Việt Nam dựa trên một số chỉ thị ADN. Nâng cấp chuyên luận dược liệu rễ Ba kích trong Dược điển Việt Nam về một số chỉ tiêu định tính, định lượng
• 3. CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thẩm định phương pháp định tính, định lượng monotropein và nystose
• 3.1.1. Thẩm định phương pháp định tính, định lượng monotropein
• 3.1.2. Thẩm định phương pháp định tính, định lượng nystose
• 3.1.3. Thẩm định phương pháp định tính nystose trong dược liệu rễ Ba kích bằng phương pháp sắc ký lớp mỏng
• 3.2. Chiết xuất, phân lập, tinh chế monotropein và nystose từ dược liệu rễ Ba kích
• 3.2.1. Chiết xuất cao chiết toàn phần chứa monotropein và nystose
• 3.2.2. Phân lập và tinh chế monotropein
• 3.2.3. Phân lập và tinh chế nystose
• 3.3. Xác định bộ dữ liệu nhận dạng nguyên liệu thiết lập chất chuẩn. Thiết lập chất chuẩn monotropein và nystose
• 3.3.1. Thiết lập chất chuẩn monotropein
• 3.3.2. Thiết lập chất chuẩn nystose
• 3.4. Định tính, định lượng monotropein và nystose trong dược liệu rễ Ba kích. Định danh dược liệu rễ Ba kích ở Việt Nam dựa trên một số chỉ thị ADN
• 3.4.1. Chiết tách ADN toàn phần từ dược liệu
• 3.4.2. Nhân bản đoạn gen
• 3.4.3. Giải trình tự gen và định danh dược liệu
• 3.4.4. Phân tích trình tự gen
• 3.5. Nâng cấp chuyên luận dược liệu rễ Ba kích trong Dược điển Việt Nam về một số chỉ tiêu định tính và định lượng
• 3.5.1. Bổ sung các chỉ tiêu định tính, định lượng vào chuyên luận dược liệu rễ Ba kích trong Dược điển Việt Nam
• 3.5.2. Dự thảo chuyên luận dược liệu rễ Ba kích trong Dược điển Việt Nam
• 3.6. Những đóng góp mới của luận án
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Thành phần hóa học của rễ Ba kích

Thành phần hóa học của rễ Ba kích (Radix Morindae officinalis) là trọng tâm của nghiên cứu này. Các hợp chất chính được xác định bao gồm monotropein, nystose, và các iridoid khác như acid desacetyl asperulosidic, asperulosid, và morindolid. Monotropein chiếm tỷ lệ 0,042%, trong khi nystose được tìm thấy với hàm lượng cao hơn, đạt khoảng 3,0%. Ngoài ra, rễ Ba kích còn chứa các hợp chất anthraquinon, sterol, và saponintriterpen, mang lại nhiều tiềm năng trong nghiên cứu dược liệu. Các hoạt chất này không chỉ là marker quan trọng trong kiểm soát chất lượng dược liệu mà còn có vai trò trong các tác dụng sinh học của cây thuốc.

1.1. Phân tích hóa học

Phương pháp phân tích hóa học được sử dụng để xác định các hoạt chất trong rễ Ba kích. Chiết xuất dược liệu từ rễ Ba kích được thực hiện bằng các dung môi phù hợp, sau đó sử dụng kỹ thuật sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) để định lượng monotropein và nystose. Kết quả cho thấy, monotropein có hàm lượng 0,046%, trong khi nystose đạt 3,0%. Các phương pháp này đã được thẩm định để đảm bảo độ chính xác và độ tin cậy trong phân tích.

1.2. Thiết lập chất chuẩn

Việc thiết lập chất chuẩn cho monotropein và nystose là bước quan trọng trong nghiên cứu. Các chất chuẩn này được phân lập và tinh chế từ rễ Ba kích, sau đó thẩm định về độ tinh khiết và độ ổn định. Kết quả cho thấy, các chất chuẩn đáp ứng được yêu cầu về chất lượng, giúp hỗ trợ công tác kiểm nghiệm dược liệu trong tương lai.

II. Tác dụng sinh học của rễ Ba kích

Tác dụng sinh học của rễ Ba kích được nghiên cứu dựa trên các hoạt chất chính như monotropein và nystose. Monotropein được chứng minh có tác dụng chống viêm, trong khi nystose có khả năng chống trầm cảm và bảo vệ tế bào thần kinh. Các hợp chất anthraquinon và polysaccharid trong rễ Ba kích cũng được ghi nhận có tác dụng trong việc ngăn ngừa và điều trị các bệnh liên quan đến xương. Những tác dụng dược lý này làm nổi bật giá trị của rễ Ba kích trong y học cổ truyền và hiện đại.

2.1. Tác dụng chống viêm

Monotropein là hợp chất chính trong rễ Ba kích có tác dụng chống viêm. Nghiên cứu cho thấy, monotropein ức chế các cytokine gây viêm, giúp giảm thiểu tình trạng viêm nhiễm. Điều này mở ra tiềm năng ứng dụng trong điều trị các bệnh viêm mãn tính.

2.2. Tác dụng chống trầm cảm

Nystose được chứng minh có tác dụng chống trầm cảm thông qua cơ chế bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do corticosteron. Nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ vai trò của rễ Ba kích trong việc hỗ trợ sức khỏe tâm thần.

III. Nghiên cứu dược liệu và ứng dụng

Nghiên cứu này tập trung vào việc nâng cấp tiêu chuẩn dược liệu rễ Ba kích trong Dược điển Việt Nam. Các chỉ tiêu định tính và định lượng được bổ sung, bao gồm việc định lượng monotropein và nystose. Đồng thời, phương pháp định danh dược liệu bằng giải trình tự ADN được áp dụng để đảm bảo tính chính xác của dược liệu. Những kết quả này không chỉ nâng cao chất lượng kiểm nghiệm mà còn hỗ trợ phát triển các chế phẩm dược liệu từ rễ Ba kích.

3.1. Định danh dược liệu

Phương pháp định danh dược liệu bằng giải trình tự ADN được sử dụng để xác định chính xác loài Morinda officinalis. Kỹ thuật này giúp phân biệt rễ Ba kích với các loài khác, đảm bảo tính đúng của dược liệu trong quá trình sử dụng.

3.2. Nâng cấp tiêu chuẩn dược liệu

Việc nâng cấp tiêu chuẩn dược liệu bao gồm bổ sung các chỉ tiêu định lượng monotropein và nystose vào chuyên luận rễ Ba kích trong Dược điển Việt Nam. Điều này giúp kiểm soát chất lượng dược liệu một cách chặt chẽ hơn.