Luận án tiến sĩ dược học: Tác dụng kháng u thực nghiệm của rễ củ tam thất Panax Notoginseng trồng ở Việt Nam trước và sau chế biến

• Tác giả: Bùi Thị Thu Hà
• Người hướng dẫn: PGS. Vũ Mạnh Hùng
• Trường học: Viện Dược liệu
• Chuyên ngành: Dược lý – Dược lâm sàng
• Đề tài: Nghiên cứu tác dụng kháng u thực nghiệm của rễ củ Tam thất (Panax notoginseng (Burk. Chen, Araliaceae) trồng ở Việt Nam trước và sau chế biến
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. TỔNG QUAN VỀ BỆNH UNG THƯ
• 1.2. TỔNG QUAN VỀ TAM THẤT
• 1.3. TỔNG QUAN VỀ CÁC MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG KHÁNG U
• 2. CHƯƠNG 2: CHẤT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. CHẤT LIỆU VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3. CHƯƠNG 3: XỬ LÝ SỐ LIỆU
• 3.1. ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
• 3.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về bệnh ung thư

Bệnh ung thư là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Theo thống kê của Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế, năm 2020 có khoảng 19,3 triệu ca ung thư mới và gần 10 triệu ca tử vong. Tại Việt Nam, số ca ung thư mới ước tính là 182.563, với 122.690 ca tử vong. Ung thư vú, ung thư phổi, và ung thư đại trực tràng là những loại ung thư phổ biến nhất. Gánh nặng ung thư đã tăng gấp ba lần trong 30 năm qua tại Việt Nam, đặt ra thách thức lớn cho hệ thống y tế.

1.1. Tình hình ung thư trên thế giới

Ung thư là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nhiều quốc gia. Năm 2020, ung thư vú vượt qua ung thư phổi trở thành loại ung thư được chẩn đoán phổ biến nhất với 2,3 triệu ca mới. Ung thư phổi vẫn là nguyên nhân tử vong hàng đầu với 1,8 triệu ca. Các loại ung thư khác như ung thư đại trực tràng, ung thư gan, và ung thư dạ dày cũng góp phần đáng kể vào tỷ lệ tử vong toàn cầu.

1.2. Tình hình ung thư tại Việt Nam

Tại Việt Nam, ung thư đang trở thành gánh nặng lớn với số ca mắc và tử vong tăng nhanh. Năm 2020, ước tính có 182.563 ca mới và 122.690 ca tử vong. Ung thư phổi, ung thư gan, và ung thư dạ dày là những loại ung thư phổ biến nhất. Sự gia tăng này đòi hỏi các biện pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả, đặc biệt là từ các nguồn dược liệu tự nhiên như Tam thất.

II. Tổng quan về Tam thất

Tam thất (Panax notoginseng) là một loại dược liệu quý, được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh Tam thất có nhiều tác dụng dược lý, bao gồm kháng u, tăng cường miễn dịch, và chống oxy hóa. Đặc biệt, các saponin trong Tam thất được cho là có tiềm năng lớn trong điều trị ung thư. Việc nghiên cứu tác dụng của Tam thất trước và sau chế biến là cần thiết để tối ưu hóa hiệu quả điều trị.

2.1. Hóa thực vật của Tam thất

Tam thất chứa nhiều hợp chất hoạt tính, trong đó saponin là nhóm chất quan trọng nhất. Các saponin như ginsenoside Rg1, Rb1, và Rg3 được nghiên cứu rộng rãi về tác dụng kháng u. Quá trình chế biến, đặc biệt là hấp nhiệt, có thể làm thay đổi hàm lượng và cấu trúc của các saponin, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả dược lý.

2.2. Tác dụng dược lý của Tam thất

Tam thất có nhiều tác dụng dược lý, bao gồm kháng u, tăng cường miễn dịch, và chống oxy hóa. Các nghiên cứu cho thấy saponin trong Tam thất có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, kích thích apoptosis, và tăng cường hệ miễn dịch. Đặc biệt, Rg3 được chứng minh có hiệu quả trong điều trị ung thư phổi và ung thư gan.

III. Nghiên cứu tác dụng kháng u của Tam thất

Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá tác dụng kháng u của Tam thất trồng tại Việt Nam trước và sau chế biến. Các phương pháp nghiên cứu bao gồm chiết xuất, phân lập saponin, và đánh giá hiệu quả kháng u trên các dòng tế bào ung thư. Kết quả cho thấy Tam thất sau chế biến có hiệu quả kháng u cao hơn, đặc biệt là khả năng kích thích apoptosis và ức chế sự phát triển khối u.

3.1. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) để định lượng các saponin trong Tam thất trước và sau chế biến. Các mẫu Tam thất được hấp ở nhiệt độ khác nhau để đánh giá sự biến đổi hàm lượng saponin. Hiệu quả kháng u được đánh giá trên các dòng tế bào ung thư như sarcoma TG180 và ung thư phổi.

3.2. Kết quả nghiên cứu

Kết quả cho thấy Tam thất sau chế biến có hàm lượng saponin cao hơn, đặc biệt là Rg3. Các mẫu Tam thất hấp nhiệt cho thấy hiệu quả kháng u mạnh hơn, với khả năng kích thích apoptosis và ức chế sự phát triển khối u. Điều này chứng minh tiềm năng của Tam thất trong điều trị ung thư.

IV. Đánh giá độc tính của Tam thất

Nghiên cứu cũng đánh giá độc tính cấp và độc tính bán trường diễn của Tam thất sau chế biến. Kết quả cho thấy Tam thất có độ an toàn cao, không gây độc tính đáng kể ở liều điều trị. Điều này khẳng định tính an toàn của Tam thất khi sử dụng trong điều trị ung thư.

4.1. Độc tính cấp

Nghiên cứu đánh giá độc tính cấp của Tam thất trên chuột nhắt trắng. Kết quả cho thấy không có dấu hiệu độc tính đáng kể ở liều điều trị, chứng minh tính an toàn của Tam thất.

4.2. Độc tính bán trường diễn

Nghiên cứu độc tính bán trường diễn của Tam thất trên chuột cống trắng cũng cho kết quả tương tự. Tam thất không gây ảnh hưởng đáng kể đến các chỉ số sinh hóa và huyết học, khẳng định tính an toàn khi sử dụng lâu dài.