Luận văn thạc sĩ: Tác động của tỷ giá đến lạm phát tại Việt Nam giai đoạn 2000-2012

• Tác giả: Phạm Thanh Giang
• Người hướng dẫn: PGS-TS. Trương Quang Thông
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính - Ngân Hàng
• Đề tài: Nghiên Cứu Tác Động Của Tỷ Giá Đến Lạm Phát Tại Việt Nam (2000-2012)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ
• DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC
• MỤC LỤC
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.3. Phương pháp nghiên cứu
• 0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Điểm mới của luận văn
• 0.6. Kết cấu luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT & BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ HIỆU ỨNG TRUYỀN DẪN TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI ĐẾN LẠM PHÁT
• 1.1. Tổng quan tình hình thâm hụt cán cân thương mại giai đoạn 2000-2012 và chính sách tỷ giá của Việt Nam
• 1.2. Lý thuyết hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá hối đoái tác động lên lạm phát ở Việt Nam
• 1.2.1. Công thức tính lạm phát
• 1.2.2. Thực trạng và tranh luận về nguyên nhân gây ra lạm phát
• 1.2.3. Khái niệm hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá
• 1.2.4. Học thuyết ngang giá sức mua (PPP) và nguyên nhân làm cho tỷ giá lệch khỏi PPP
• 1.2.5. Giải thích hiệu ứng truyền dẫn không hoàn hảo
• 1.2.6. Bằng chứng thực nghiệm về tác động của hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá lên lạm phát
• 1.2.6.1. Nghiên cứu tại các nước phát triển
• 1.2.6.2. Nghiên cứu tại các nước đang phát triển
• 1.2.6.3. Các nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.3. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.1.1. Mô hình tự hồi qui vector VAR
• 2.1.2. Ứng dụng mô hình VAR
• 2.1.3. Đánh giá mô hình VAR
• 2.2. Thiết lập mô hình
• 2.3. Mô hình các nhân tố tác động đến lạm phát Việt Nam giai đoạn 2000-2012 (mô hình VAR 7 nhân tố)
• 2.3.1. Độ biến động sản lượng đầu ra
• 2.3.2. Độ biến động chính sách tiền tệ - Cung tiền M2
• 2.3.3. Tỷ giá thực đa phương (REER)
• 2.3.4. Chỉ số giá nhập khẩu (IMP), chỉ số giá sản xuất (PPI) và chỉ số giá tiêu dùng (CPI)
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU & ĐỀ XUẤT
• 3.1. Kiểm định yếu tố mùa vụ
• 3.2. Kiểm định tính dừng
• 3.3. Kiểm định nhân quả Granger
• 3.4. Ước lượng hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá bằng mô hình VAR
• 3.4.1. Xác định độ trễ tối ưu cho mô hình
• 3.4.2. Phân rã phương sai (Variance Decomposition)
• 3.4.3. Hàm phản ứng xung của các chỉ số lạm phát đối với cú sốc REER
• 3.5. Các kết quả nghiên cứu chính của đề tài
• 3.6. Thảo luận và đề xuất
• 3.7. Hạn chế của đề tài
• 3.8. Hướng phát triển của đề tài
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• appendix.1. Tài liệu tiếng Việt
• appendix.2. Tài liệu tiếng Anh
• PHỤ LỤC
• appendix.1. Phụ lục 1: Các biến trong mô hình
• appendix.2. Phụ lục 2: Danh sách 30 nước được chọn để tính tỷ giá thực đa phương
• appendix.3. Phụ lục 3: Bảng số liệu chạy mô hình
• appendix.4. Phụ lục 4: Kiểm định yếu tố mùa vụ
• appendix.5. Phụ lục 5: Kiểm định tính dừng
• appendix.6. Phụ lục 6: Kiểm định nhân quả Granger
• appendix.7. Phụ lục 7: Độ trễ
• appendix.8. Phụ lục 8: Hàm phản ứng xung của bộ 3 chỉ số lạm phát đối với cú sốc REER
• appendix.9. Phân rã phương sai

I. Tổng quan về tác động của tỷ giá đến lạm phát tại Việt Nam

Nghiên cứu này tập trung vào mối quan hệ giữa tỷ giá và lạm phát tại Việt Nam trong giai đoạn 2000-2012. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hóa, tỷ giá hối đoái trở thành một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến lạm phát. Việc điều chỉnh tỷ giá có thể dẫn đến sự thay đổi trong giá cả hàng hóa nhập khẩu, từ đó tác động đến lạm phát trong nước. Theo số liệu thống kê, trong giai đoạn này, lạm phát tại Việt Nam đã có những biến động mạnh, đặc biệt là vào năm 2008 khi giá dầu thế giới tăng cao. Điều này cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa tỷ giá và lạm phát.

1.1. Mối quan hệ giữa tỷ giá và lạm phát

Mối quan hệ giữa tỷ giá và lạm phát được thể hiện qua hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá (ERPT). Khi tỷ giá tăng, giá hàng hóa nhập khẩu cũng tăng theo, dẫn đến sự gia tăng trong chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Nghiên cứu cho thấy rằng ERPT tại Việt Nam có mức độ không hoàn hảo, nghĩa là không phải tất cả sự thay đổi trong tỷ giá đều được phản ánh ngay lập tức vào lạm phát. Điều này có thể do các yếu tố như chính sách tiền tệ, cấu trúc thị trường và tâm lý người tiêu dùng. Việc hiểu rõ mối quan hệ này là cần thiết để xây dựng các chính sách kinh tế hiệu quả.

II. Phân tích thực trạng lạm phát tại Việt Nam giai đoạn 2000 2012

Trong giai đoạn 2000-2012, lạm phát tại Việt Nam đã có những biến động đáng kể. Từ năm 2000 đến 2007, lạm phát tương đối ổn định, nhưng bắt đầu tăng mạnh từ năm 2008. Nguyên nhân chủ yếu của sự gia tăng này là do giá dầu thế giới tăng cao, dẫn đến chi phí sản xuất và giá cả hàng hóa tăng. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, CPI đã tăng mạnh vào năm 2008, đạt mức cao nhất trong nhiều năm. Điều này cho thấy sự nhạy cảm của lạm phát đối với biến động của tỷ giá và giá cả hàng hóa toàn cầu.

2.1. Nguyên nhân gây ra lạm phát

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến lạm phát tại Việt Nam trong giai đoạn này. Một trong những nguyên nhân chính là sự gia tăng giá hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là dầu mỏ. Khi tỷ giá hối đoái thay đổi, giá cả hàng hóa nhập khẩu cũng thay đổi theo, từ đó tác động đến lạm phát. Ngoài ra, chính sách tiền tệ và các yếu tố nội tại của nền kinh tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lạm phát. Việc hiểu rõ các nguyên nhân này giúp các nhà hoạch định chính sách có thể đưa ra các biện pháp phù hợp để kiềm chế lạm phát.

III. Đề xuất chính sách nhằm kiểm soát lạm phát thông qua điều chỉnh tỷ giá

Để kiểm soát lạm phát, cần có các chính sách điều chỉnh tỷ giá hợp lý. Việc điều chỉnh tỷ giá cần phải được thực hiện một cách thận trọng, nhằm tránh những tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Các chính sách tiền tệ cần được điều chỉnh linh hoạt để phản ứng kịp thời với những biến động của thị trường. Ngoài ra, cần tăng cường các biện pháp quản lý giá cả và kiểm soát lạm phát từ phía chính phủ.

3.1. Chính sách tiền tệ và tỷ giá

Chính sách tiền tệ cần được điều chỉnh để phù hợp với tình hình kinh tế vĩ mô. Việc sử dụng công cụ lãi suất và can thiệp vào thị trường ngoại hối có thể giúp ổn định tỷ giá và kiểm soát lạm phát. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý để đảm bảo tính hiệu quả của các chính sách này. Việc theo dõi sát sao các chỉ số kinh tế và điều chỉnh kịp thời sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và ổn định nền kinh tế.

Tổng quan nghiên cứu

Giai đoạn 2000-2012, Việt Nam trải qua nhiều biến động kinh tế vĩ mô với thâm hụt cán cân thương mại trung bình hơn 16 tỷ USD/năm trong giai đoạn 2007-2010 và tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng (CPI) có lúc lên tới trên 20%. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng sau khi gia nhập WTO năm 2006, tỷ giá hối đoái trở thành công cụ quan trọng để ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy xuất khẩu. Tuy nhiên, sự biến động tỷ giá cũng có thể tác động trực tiếp và gián tiếp đến mức giá trong nước, gây ra hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá đến lạm phát (ERPT). Mục tiêu nghiên cứu là đo lường mức độ và thời gian tác động của biến động tỷ giá thực đa phương (REER) đến các chỉ số giá nhập khẩu (IMP), giá sản xuất (PPI) và giá tiêu dùng (CPI) tại Việt Nam trong giai đoạn 2000-2012. Nghiên cứu sử dụng mô hình VAR với dữ liệu quý, gồm 52 quan sát, nhằm phân tích cơ chế truyền dẫn và tầm quan trọng của các cú sốc tỷ giá trong việc giải thích biến động lạm phát. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chính sách tiền tệ và tỷ giá phù hợp, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát trong bối cảnh mở cửa kinh tế và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: học thuyết ngang giá sức mua (PPP) và mô hình hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá (ERPT). Theo PPP, tỷ giá hối đoái phản ánh sự chênh lệch giá cả giữa các quốc gia, với giả định hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá hoàn hảo khi tỷ giá thay đổi 1% dẫn đến thay đổi 1% trong chỉ số giá cả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hiệu ứng này không hoàn hảo do chi phí vận chuyển, phân đoạn thị trường, chi phí phân phối và chiến lược định giá của doanh nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm: tỷ giá thực đa phương (REER), chỉ số giá nhập khẩu (IMP), chỉ số giá sản xuất (PPI), chỉ số giá tiêu dùng (CPI), cung tiền mở rộng (M2), và khoảng cách sản lượng (GAP). Mô hình VAR được sử dụng để phân tích mối quan hệ động giữa các biến này, cho phép đánh giá phản ứng của các chỉ số giá trước cú sốc tỷ giá và các biến kinh tế vĩ mô khác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu quý từ năm 2000 đến 2012, gồm 52 quan sát, thu thập từ các nguồn như Tổng cục Thống kê Việt Nam và Cơ sở dữ liệu tài chính quốc tế (IFS_IMF). Các biến nghiên cứu gồm giá dầu thế giới, khoảng cách sản lượng (GAP), cung tiền M2, tỷ giá thực đa phương (REER), chỉ số giá nhập khẩu (IMP), chỉ số giá sản xuất (PPI) và chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Phương pháp phân tích chính là mô hình tự hồi quy vectơ (VAR), cho phép xem xét các biến đều là nội sinh và phân tích tác động đồng thời cũng như theo thời gian của các cú sốc. Trước khi ước lượng, các chuỗi dữ liệu được kiểm định yếu tố mùa vụ và tính dừng, với biến GAP được điều chỉnh loại bỏ yếu tố mùa vụ bằng phương pháp Census X12. Kiểm định nhân quả Granger được thực hiện để xác định mối quan hệ nguyên nhân-kết quả giữa các biến. Phân tích hàm phản ứng xung (IRFs) và phân rã phương sai (Variance Decomposition) được sử dụng để đánh giá mức độ và thời gian tác động của cú sốc tỷ giá đến các chỉ số giá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá không hoàn hảo: Kết quả mô hình VAR cho thấy cú sốc tỷ giá thực đa phương (REER) có tác động mạnh nhất đến chỉ số giá nhập khẩu (IMP), với mức truyền dẫn khoảng 60-70% trong ngắn hạn, tiếp theo là chỉ số giá sản xuất (PPI) khoảng 40-50%, và thấp nhất là chỉ số giá tiêu dùng (CPI) khoảng 20-30%. Điều này phản ánh sự giảm dần tác động của tỷ giá khi truyền dẫn từ giá nhập khẩu đến giá tiêu dùng cuối cùng.

2. Tác động của cung tiền và khoảng cách sản lượng: Cung tiền M2 và khoảng cách sản lượng (GAP) cũng có ảnh hưởng đáng kể đến lạm phát, với cung tiền tăng 1% dẫn đến tăng CPI khoảng 0.3-0.5% trong vòng một quý, trong khi GAP dương làm tăng CPI khoảng 0.4% do nền kinh tế phát triển nóng.

3. Phản ứng của CPI với cú sốc REER kéo dài: Hàm phản ứng xung cho thấy CPI phản ứng tích cực với cú sốc tỷ giá trong vòng 4-6 quý, sau đó tác động giảm dần, cho thấy hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá có tính trì trệ và kéo dài trong trung hạn.

4. Kiểm định nhân quả Granger: Kết quả kiểm định cho thấy tỷ giá thực đa phương có mối quan hệ nhân quả một chiều đến chỉ số giá nhập khẩu và chỉ số giá sản xuất, nhưng mối quan hệ đến CPI yếu hơn, cho thấy tác động truyền dẫn tỷ giá đến lạm phát tiêu dùng bị giảm thiểu qua các khâu trung gian.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá không hoàn hảo được giải thích bởi chi phí vận chuyển, chi phí phân phối và chiến lược định giá của doanh nghiệp nhập khẩu, phù hợp với các lý thuyết của Obstfeld & Rogoff (2000) và Bachetta & Wincoop (2002). So với các nghiên cứu tại các nước phát triển và đang phát triển, mức truyền dẫn tỷ giá đến lạm phát của Việt Nam tương đối thấp, phù hợp với đặc điểm nền kinh tế có tỷ lệ đô la hóa cao và mức độ mở cửa kinh tế đang tăng. Kết quả cũng cho thấy cung tiền và khoảng cách sản lượng là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến lạm phát, đồng thời làm tăng tính phức tạp trong việc kiểm soát lạm phát qua chính sách tỷ giá. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hàm phản ứng xung và bảng phân rã phương sai để minh họa mức độ và thời gian tác động của các biến đến lạm phát.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và điều hành chính sách tỷ giá: Ngân hàng Nhà nước cần duy trì cơ chế tỷ giá linh hoạt, dựa trên tỷ giá thực đa phương (REER) để phản ánh chính xác sức mua của đồng nội tệ, nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến lạm phát. Thời gian thực hiện: liên tục và theo dõi hàng quý.

2. Kiểm soát cung tiền M2 hợp lý: Chính sách tiền tệ cần điều chỉnh cung tiền phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế, tránh tăng cung tiền quá nhanh gây áp lực lên lạm phát. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Nhà nước, trong khung thời gian 6-12 tháng.

3. Giám sát và điều chỉnh chính sách thương mại: Hạn chế nhập siêu bằng cách thúc đẩy xuất khẩu và kiểm soát nhập khẩu các mặt hàng không thiết yếu, giảm áp lực lên tỷ giá và lạm phát. Chủ thể thực hiện: Bộ Công Thương, phối hợp với Bộ Tài chính, trong vòng 1-2 năm.

4. Nâng cao năng lực dự báo và phân tích kinh tế vĩ mô: Xây dựng hệ thống dự báo lạm phát và tỷ giá dựa trên mô hình VAR và các công cụ kinh tế lượng hiện đại để hỗ trợ quyết định chính sách kịp thời và chính xác. Chủ thể thực hiện: Viện nghiên cứu kinh tế, Ngân hàng Nhà nước, trong 12 tháng tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách tiền tệ và tỷ giá: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách tỷ giá và tiền tệ phù hợp nhằm kiểm soát lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô.

2. Các nhà nghiên cứu kinh tế vĩ mô và tài chính: Luận văn trình bày mô hình VAR ứng dụng trong phân tích hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá, là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu tương tự.

3. Ngân hàng Trung ương và các tổ chức tài chính: Giúp hiểu rõ cơ chế tác động của tỷ giá đến lạm phát, từ đó thiết kế các công cụ can thiệp thị trường ngoại hối hiệu quả.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Cung cấp thông tin về tác động của biến động tỷ giá đến giá cả và lạm phát, hỗ trợ trong việc hoạch định chiến lược kinh doanh và đầu tư.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá là gì?
   Hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá (ERPT) là mức độ mà sự thay đổi tỷ giá hối đoái ảnh hưởng đến giá cả trong nước, đặc biệt là chỉ số giá tiêu dùng. Ví dụ, khi đồng nội tệ mất giá 1%, giá hàng nhập khẩu có thể tăng khoảng 0.6-0.7%, nhưng giá tiêu dùng chỉ tăng khoảng 0.2-0.3%.

2. Tại sao hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá không hoàn hảo?
   Do chi phí vận chuyển, chi phí phân phối, chiến lược định giá của doanh nghiệp và sự cạnh tranh trong nước, giá cả không phản ứng hoàn toàn với biến động tỷ giá. Điều này làm giảm mức độ truyền dẫn từ tỷ giá đến lạm phát.

3. Mô hình VAR có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
   Mô hình VAR cho phép phân tích mối quan hệ động giữa nhiều biến nội sinh, không cần phân biệt biến độc lập hay phụ thuộc, giúp đánh giá tác động đồng thời và theo thời gian của các cú sốc kinh tế.

4. Tỷ giá thực đa phương (REER) khác gì so với tỷ giá danh nghĩa?
   REER điều chỉnh tỷ giá danh nghĩa theo chênh lệch lạm phát giữa Việt Nam và các đối tác thương mại, phản ánh chính xác sức mua tương đối của đồng nội tệ, do đó là chỉ số tốt hơn để đánh giá tác động đến lạm phát.

5. Chính sách nào giúp giảm tác động tiêu cực của biến động tỷ giá đến lạm phát?
   Duy trì cơ chế tỷ giá linh hoạt, kiểm soát cung tiền hợp lý, thúc đẩy xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu không cần thiết là các chính sách hiệu quả để giảm áp lực lạm phát từ biến động tỷ giá.

Kết luận

• Hiệu ứng truyền dẫn tỷ giá đến lạm phát tại Việt Nam giai đoạn 2000-2012 là không hoàn hảo, với tác động mạnh nhất lên giá nhập khẩu, sau đó là giá sản xuất và cuối cùng là giá tiêu dùng.
• Cung tiền và khoảng cách sản lượng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ảnh hưởng đến lạm phát, làm tăng tính phức tạp trong điều hành chính sách.
• Mô hình VAR là công cụ hiệu quả để phân tích mối quan hệ động giữa tỷ giá và các chỉ số giá, giúp dự báo và xây dựng chính sách phù hợp.
• Đề xuất chính sách tập trung vào quản lý tỷ giá linh hoạt, kiểm soát cung tiền, điều chỉnh chính sách thương mại và nâng cao năng lực dự báo kinh tế.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với dữ liệu cập nhật, bổ sung các biến kinh tế khác và ứng dụng mô hình trong dự báo chính sách tiền tệ.

Hành động ngay: Các nhà hoạch định chính sách và nhà nghiên cứu nên áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện hiệu quả quản lý tỷ giá và kiểm soát lạm phát, góp phần phát triển kinh tế bền vững.